Morgunblaðið - 11.05.1989, Blaðsíða 22

22
MORGtfííBÍkÐÍÐ' RlMMTtfÓÁGÚR 1ÍV Mí' 1 á§9
Réttur þroskaheftra
eftir Tómas
Gunnarsson
Réttur þroskaheftra til að fara í
kvikmyndahús og á aðra staði fyrir
almenning hefur verið ræddur í fjöl-
miðlum að undanförnu. Tilefnið er
brottvísun mæðgina úr kvikmynda-
húsi, þar sem verið var að sýna
verðlaunamynd um þroskaheftan
mann. Við upphaf myndarinnar
grét átta ára gamli þroskahefti
drengurinn, og móðurinni tókst
ekki að hugga hann áður en starfs-
maður kvikmyndahússins kom að
og sagði þeim að fara út. í þann
mund sem mæðginin voru að yfir-
gefa kvikmyndahúsið voru þrír lög-
reglumenn komnir á staðinn en
höfðust ekki að.
Líklegt er að atvik sem þetta
gerist oftar. Þroskaheftir og ýmsir
aðrir, sem ekki hafa fullan þrótt
eða þroska, hafa ekki síður þörf
fyrir skemmtan og félagsskap en
aðrir. Viðhorf fólks, bæði hér á landi
og í nágrannalöndum, sérstaklega
starfsfólks sem annast þroskahefta,
hafa breyst mikið á undanfömum
áratugum. Horfið hefur verið frá
aðskilnaði þroskaheftra við annað
fólk með byggingu og rekstri stórra
stofnana fyrir þá eina. Nú er sem
betur fer unnið að því að marki að
þroskaheftir búi við aðstæður sem
líkastar þeim sem aðrir búa við.
Þátttaka þroskaheftra í sem flest-
um athöfnum, sem aðrir eiga kost
á, svo sem ferðum í kvikmyndahús
og á aðra samkomustaði fyrir al-
menning, er þeim oft skemmtun en
líka aðferð til að auka þroska sinn
og hæfni. Þess vegna eru þessi
nýju viðhorf um „blöndun" dýr-
mæt, bæði þeim þroskaheftu, að-
standendum þeirra og samfélaginu.
Svo má ekki gleyma, að enginn
veit ævina fyrr en öll er. Slys og
sjúkdómar valda fólki á góðum aldri
stundum heilsu- og þroskatjóni og
ellin fer misjafnlega með menn.
Nefnt var fyrst í fjölmiðlaumræð-
unni um atvikið í kvikmyndahúsinu,
að ekki lægi fyrir hver væri réttur
„svona“ fólks til að fara í kvik-
myndahús fyrir almenning. Hann
er sem betur fer ótvíræður. Stjórn-
arskrá lýðveldisins kveður á um
jafnrétti manna. Hugmyndinni um
sérstakar sýningar fyrir þroska-
hefta hlýtur að vera erfitt að koma
í framkvæmd. Ekki aðeins vegna
þess, að fæstir viþ'a láta flokka sig.
Heldur einnig af því að þeir, sem
fá leyfi til að reka kvikmyndahús
eða aðra starfsemi fyrir almenning,
þurfa að fara að Iögum. Engar líkur
eru á, að leyfður verði rekstur al-
mennra samkomustaða þar sem
fólk er flokkað eins og gert var
fyrir löngu í sumum Suðurríkjum
Bandaríkjanna og mun vera gert
enn í Suður-Afríku.
Auðvitað mega þroskaheftir ekki
fremur en aðrir hafa í frammi
óspektir eða raska allsheijarreglu,
hvorki í kvikmyndahúsi eða á öðrum
stöðum fyrir almenning. En grátur
átta ára þroskahefts drengs er ekki
réttarbrot fremur en grátur fólks
almennt. Hér skortir á viljann til
að btjóta lög eða reglur til að lög-
brot teljist. Er þá starfsfólk kvik-
myndahúsa og aðrir gestir vamar-
laus gagnvart tmflunum þroska-
heftra og annarra? Nei, vissulega
ekki. Auðvitað ber að vinna að því
að kvikmyndasýning fari vel fram.
En flestir þekkja að bestu sýningum
fylgja oft stunur, skrækir, hlátur
og annar hávaði, en jafnframt nán-
ast grafarþögn þegar spennandi
atriði era sýnd. Hlutur áhorfenda í
sýningum kvikmyndahúsa er oft
veralegur eins á sér jafnan stað á
fjölmennum samkomum. Hvað á
starfsmaður kvikmyndahúss að
eftir Jakob R.
Kristjánsson
Húsbréfakerfið er mesta framför
sem komið hefur fram í húsnæðis-
málum hér á Iandi þó ýmsir pólitísk-
ir fulltrúar séu á móti því. Megin-
ástæða andstöðunnar era fyrirsjá-
anleg minni ítök þeirra í kerfinu.
Hver era vandamálin, sem nú er
við að eiga og sem þarf að leysa?:
1. Löng bið eftir láni vegna
skorts á fé hjá Húsnæðisstofnun.
2. Háir vextir hjá bönkum vegna
skorts á sparifé í bönkum.
3. Mjög hátt útborgunarhlutfall.
Ungt fólk fær ekki nógu há lang-
tímalán til að kaupa sína fýrstu
íbúð.
4. Fólk stækkar um eitt herbergi
í einu. Sífelldir flutningar. Alltaf
verið að kaupa og selja sömu íbúð-
gera þegar hann verður var við
trafiun frá áhorfanda? Fyrsta verk
gæti verið að kanna mál. Annað
að bjóða fram aðstoð ef það hjálp-
aði, en flestir karlar þekkja, að við
huggun barns er engin fremri móð-
urinni og ólíklegt er að lýsing með
vasaljósi framan í grátandi barn
hjálpi. Ef huggun móður dugar
ekki gæti þriðja aðgerð starfs-
manns verið vinsamleg beiðni hans
um að fólkið yfirgæfi salinn tíma-
bundið. Ef það nægir ekki er eðli-
legt, að ítreka ósk um að fólkið
fari úr salnum og fimmta og sjötta
aðgerð síðan að hóta að kalla á
lögreglu og framkvæma það ef með
þarf. Sem sjöunda aðgerð er stutt
skýrslutaka lögreglu líkleg til að
fækka veralega traflun í kvik-
myndahúsum og á öðram almenn-
um samkomustöðum. Sérstaklega
er varað við, að starfsmaður kvik-
myndahússins eigi sjálfur hlut að
þvi að fjarlægja gest úr húsinu. Það
getur tæpast verið réttlætanlegt
nema við neyðaraðstæður eins og
þegar hætt er við meiðslum.
■ En hver er réttur annarra kvik-
myndahúsagesta? Eiga þeir kröfu á
þögn í húsinu? Nei, en þeir eiga
kröfu á því að vinsamlega og kunn-
áttusamlega og af festu sé tekið á
málum sem þessum af starfsfólki
irnar og húsnæðisverslunin því dýr.
5. Sparnaður undanfarinna ára-
tuga er bundinn í íbúðarhúsnæði.
Eldra fólk á erfitt með að losa um
þessa peninga til nota í ellinni nema
með því að kaupa sér sífellt minni
íbúð.
6. Niðurgreiðsla á vöxtum hús-
næðislána er sprangin og ríkissjóð-
ur mun ekki ráða við það í framtíð-
inni. Því er óhjákvæmilegt að vext-
ir muni hækka mikið nema til komi
nýtt fé inn í kerfið.
Niðurstaðan er bara ein: Skortur
á lánsfé, bæði í húsnæðiskerfinu
og í landinu í heild. Það er vanda-
málið.
Hvar er fé að fá? Allt lánsfé er
jú eðli málsins samkvæmt sparifé
einhvers (andstaðan við eyðslufé).
Við þekkjum tvo möguleika, útlent
sparifé (svonefnd erlend lán) og
innlent sparifé.
Tómas Gunnarsson
„En atvikið úr kvik-
myndahúsinu og ýmis
önnur eru tilefiii til að
hagsmunasamtök
þeirra, sem hafa hinar
ýmsu sérþarfir, taki
saman bækling til upp-
lýsinga fyrir opinbera
þjónustumenn og aðra
sem reka þjónustu fyrir
almenning.“
„Ég skil því ekki and-
stöðu ýmissa við þetta.
Þar er um hagsmuni
einhverra annarra en
húsnæðiskaupenda að
ræða.“
Innlent sparifé er að finna á
þremur stöðum; Hjá bönkum og
verðbréfasjóðum, í lífeyrissjóðunum
og í íbúðarhúsnæðinu (ég sleppi hér
eignarhlut í fyrirtækjum því þau
era víst flest á hausnum).
Óhætt er að fullyrða að tveir
fyrstnefndu kostirnir eru þegar full-
nýttir, sem lánsfé í þjóðfélaginu.
íbúðarhúsnæðið er því eini mögu-
leikinn sem eftir er, fyrir utan er-
lend lán að sjálfsögðu. Og hús-
kvikmyndahússins. Svo er ótvíræð-
ur réttur manna til að yfirgefa kvik-
myndahús af hvaða ástæðu sem er
og hvenær sem er.
í einum fjölmiðli var rætt um
hvort þroskaheftir ættu rétt á sér-
stakri tillitssemi, t.d. í kvikmynda-
húsum, tillitssemi sem miðaðist við
þroska þeirra og aðstæður. Þroska-
heftir eiga vissulega rétt á sér-
stakri tillitssemi eins og allir aðrir.
Ekki er um að ræða tillitssemi nema
hún sé sérstök og bundin við sér-
stakar aðstæður.
Þroskaheftum og aðstandendum
þeirra ber vissulega að þakka
margvíslega hjálp og umburðar-
lyndi þeim sýnt. En nýju viðhorfin
um sem víðtækasta þátttöku
þroskaheftra og annarra, sem búa
við ýmiss konar hömlun, í þjóðlíf-
inu, krefjast sérstakrar kynningar.
Sérstaklega gagnvart opinberam
aðilum og þeim sem hafa á hendi
þjónustu við almenning. Mér hefur
að vísu virst, að ýmsum færist þessi
þjónusta vel úr hendi. En atvikið
úr kvikmyndahúsinu og ýmis önnur
era tilefni til að hagsmunasamtök
þeirra, sem hafa hinar ýmsu sér-
þarfir, taki saman bækling til upp-
lýsinga fyrir opinbera þjónustu-
menn og aðra sem reka þjónustu
fyrir almenning. Yrði í honum leit-
ast við að kynna sérþarfir fólks við
þjónustu við það og vænlegustu
aðgerðir til að uppfylla þær.
Höfundur er lögmaður.
bréfakerfið er mjög góð leið tii að
losa um þetta bundna sparifé.
Fyrir nokkram áram var út-
borgunarhlutfali mun lægra en nú
gerist, þ.e. þá lánuðu seljendur
kaupendum meira fé og til lengri
tíma en nú tíðkast. Húsbréfin era
bara til þess að koma þessu á á
nýjan leik. Venjulegir íbúðareigend-
ur munu hvorki tapa né græða en
það þarf minna handbært-lausafé
og því verður auðveldara að fá sér
stærra húsnæði. Sérstaklega mun
þetta auðvelda kaup á fyrstu íbúð.
Ég skil því ekki andstöðu ýmissa
við þetta. Þar er um hagsmuni ein-
hverra annarra en húsnæðiskaup-
enda að ræða.
Höfundur er íbúðareigandi, nýbú-
inn að kaupa íbúð nr. 2.
Húsbréfakerfíð er góð lausn
Deilur um Fossvogsbraut
eftir Sigmjón
Pétursson
Lagniríg Fossvogsbrautar hefur
lengi verið deiiuefni manna á með-
al. Innan borgarstjórnar Reykjavík-
ur hafa löngum verið deilur um
brautina og framhald hennar
Hlíðarfót. Andstæðingar lagningar
hraðbrautar úm Fossvogsdal og
Hlíðarfót era þeirrar skoðunar að
ekki megi leysa vandamál vaxandi
bílaeignar og aukinnar umferðar á
kostnað þeirra fáu, en mikiivægu
útivistarsvæða, sem eftir era, innan
byggðar á höfuðborgarsvæðinu.
Útivistarsvæði
Lagning hraðbrautar um Foss-
vogsdai myndi án vafa stórspilla
útivistargildi dálsins og eyðileggja
með öllu friðsæld hans. Lagning
Hlíðarfótar myndi með sama hætti
slíta í sundur útivistarsvæði, sem
nú er samfellt frá Öskjuhlíð að
Nauthólsvík. Svæði, sem mun gefa
nær ótæmandi möguleika til fjöl-
breyttra útivistarathafna, þegar
farið verður að nota heita vatnið,
til að skapa tjamir, læki, fossa og
vaðpolla og vafalaust einhvern
tímann í framtíðinni, til að hita upp
sjóinn í Nauthólsvík og skapa þar
aðstöðu til sjóbaða.
Þessum möguleikum vill fjöldi
fólks alls ekki fórna, fyrir það eitt,
að óþolinmóðir bílstjórar geti verið
þrem til fjóram mínútum fljótari, á
milli endimarka borgarinnar.
Samninga á að virða
Ég, sem þessar línur rita, er
andvígur lagningu hraðbrautar um
Fossvogsdal. Ég harma hins vegar
að bæjarstjóm Kópavogs, sem virð-
ist haf svipaðar skoðanir á lagningu
brautarinnar og ég, skuli hafa grip-
ið til þess úrræðis að segja einhliða
upp samningi um vegarstæðið.
Samskipti manna og ekki síður
sveitarfélaga verða að vera með
þeim hætti að leikreglum samfé-
lagsins sé hlítt.
Þegar samningur hefur verið
gerður af .tveim eða fleiri aðilum
þá eru allir jafnt bundnir af honum.
Samningi verður ekki breytt nema
með nýju samkomulagi eða með því
að fá hann ógiltan fyrir dómi. Ein-
hliða uppsögn er því marklaus
gjörð.
Hefndaraðgerðir
Viðbrögð borgarstjórans í
Reykjavík við þessari ólögmætu
uppsögn á samningnum era hins
vegar alveg dæmalaus.
„Ég, sem þessar línur
rita, er andvígur lagn-
ingu hraðbrautar um
Fossvogsdal. Ég harma
hins vegar að bæjar-
stjórn Kópavogs, sem
virðist hafa svipaðar
skoðanir á lagningu
brautarinnar og ég,
skuli hafa gripið til þess
úrræðis að segja ein-
hliða upp samningi um
vegarstæðið.“
Fyrirvaralaust og án umboðs frá
borgarráði eða borgarstjórn, til-
kynnir hann bæjarstjórn Kópavogs
að ekki verði endurnýjaður samn-
ingur við þá um sorplosun í Gufu-
nesi. Jafnframt lætur hann að því
liggja í fjölmiðlum að ekki verði
lagt heitt vatn í ný hverfi í Kópa-
vogii!
Hann gefur í skyn að sagt verði
upp samningi um slökkvilið.
Hann lætur þess getið í sama
tilgangi að Kópavogsbær fái kalt
vatn frá Vatnsveitu Reykjavíkur og
Siguijón Pétursson
það geti verið til endurskoðunar.
Þarna er verið að blanda saman
algjörlega óskyldum málum, ekkert
þessara atriða hefur neitt með
samning um Fossvogsbraut að
gera.
Þessar aðgerðir og þessar hótan-
ir lýsa mikilli vanstillingu og fljót-
færni og þær ber að fordæma.
Það era hreinar hefndaraðgerðir
að segja upp samningi um sorplosun
vegna deilna um Fossvogsbraut.
Verði slíkar hefndaraðgerðir sam-
þykktar af meirihluta.borgarstjórn-
ar verða þær borginni til ævarandi
vanvirðu.
Samvinna byggist á trausti
Sérstaklega era þessar aðgerðir
ámælisverðar, þegar til þess er
horft, að sveitarfélögin á höfuð-
borgarsvæðinu hafa stofnað með
sér samtök um sorpeyðingu. Þar
er á ferðinni mjög merkilegt um-
hverfisvandamál, sem mun verða
íbúum á svæðinu til heiila um alla
framtíð. Það er hætt við að tor-
tryggni gæti í samskiptum sveitar-
félaga, ef þau eiga að einkennast
af valdahrokans, eins og þeim, sem
borgarstjórinn í Reykjavík sýnir eða
þeirri virðingu fyrir samningum,
sem bæjarstjórn Kópavogs hefur.
Mál að linni
Það er von mín að stilltari menn
og yfirvegaðri, en þeir sem deilurn-
ar leiða, nái að bera klæði á vopnin
og að samskipti þessara grannsveit-
arfélaga geti orðið með eðlilegum
hætti á ný.
Það er von mín að bæjarbúar í
Kópavogi, séu því ekki allir sam-
mála að samninga beri þá aðeins
að halda, þegar þeir eru mönnum
að skapi og ég veit að mikill fjöldi
Reykvíkinga fordæmir hefndarað-
gerðir borgarstjórans.
llöfundur er borgarfulltrúi AI-
þýðubandalagsins.