Morgunblaðið - 03.08.1990, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. ÁGÚST 1990
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. ÁGÚST 1990
21 '

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
FlaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 90 kr. eintakið.
Hernaður
við Persaflóa
Heimsmyndin hefur verið
að breytast undanfarnar
vikur og mánuði. Vegna bylt-
inganna í Austur-Evrópu og
aukins'samstarfs milli Banda-
ríkjamanna og Sovétmanna
hefur ótti við stórstyijaldir
minnkað. Almennt er litið á
heiminn sem friðsamari en áð-
ur. Frá Bandaríkjunum og
Bretlandi berast fréttir um nið-
urskurð útgjalda til hermála.
Miklar vonir eru bundnar við
skjótan árangur í afvopnunar-
viðræðum Sovétmanna og
Bandaríkjanna og milli þeirra
ríkja sem ræða í Vínarborg um
öryggismál Evrópu. Við þessar
aðstæður kemur enn meira á
óvart en ella, að her íraka skuli
laumast í skjóli nætur inn fyrir
landamæri nágranna sinna í
Kúvæt og leggja smáríkið síðan
undir sig.
í umræðum um hættustaði í
veröldinni, þar sem kveikjan að
alvarlegri stórstyrjöld gæti ver-
ið, hafa menn gjarnan stað-
næmst við Persaflóann. Þessa
mikilvægu olíulind bæði fyrir
Vesturlönd og Asíuríki svo sem
Japani. í átta ár háðu írakar
og íranir blóðuga styijöld í ná-
grenni flóans. Vegna þess hve
vestrænir menn höfðu mikla
óbeit á stjómarháttum Khom-
einis í íran má segja að Saddam
Hussein, einræðisherra í írak,
hafi notið meiri samúðar en
hann átti nokkru sinni skilið.
Hann er einfaldlega dæmigerð-
ur hernaðarsinni sem hikar ekki
við að beita valdi, þegar hann
telur það þjóna hagsmunum
sínum. Innan íraks krefst hann
þess, að allir lúti ofríki sínu og
hið sama vill hann greinilega
að gildi um nágranna sína.
í hervæðingu sinni hefur
Hussein sýnt algjört skeyting-
arleysi. Hann lýgur þegar hann
þarf á því að halda og beitir
fagurgala til að villa á sér heim-
ildir. Hann er eini þjóðarleiðtogi
samtímans sem hefur ótvírætt
skipað her sínum að beita eit-
urgasi gegn almennum borgur-
um. Myndirnar af líkum kvenna
og barna í mannauðu fjalla-
þorpi Kúrda í norðurhluta Iraks
eru mörgum vafalaust í fersku
minni. Israelar eyðilögðu á
sínum tíma kjamorkustöð sem
Hussein hafði í smíðum og fyr-
ir nokkrum mánuðum komst
upp um leynileg áform hans um
að eignast risabyssu, sem hann
hefði getað notað til stórárása
á nágranna sína.
Sagan sýnir, að ofríkismenn
hika sjaldan við að níðast á
þeim, sem eru minni máttar.
Þetta hefur nú gerst með innrás
íraka í Kúvæt. Undanfarna
daga hefur spenna verið að
magnast á milli ríkjanna. Huss-
ein telur að Kúvætar eigi sér
skuld að gjalda, þótt hitt sé
staðreynd að frá þeim fékk
hann stórar fúlgur til að standa
straum af herkostnaði í stríðinu
við írani. Hussein vill einnig að
olíuverð sé sem hæst, svo að
sem mestir peningar streymi í
fjárhirslur sínar. Látið er í veðri
vaka, að íraski herinn verði
kallaður heim, eftir nokkra
daga eða vikur. Það kann hins
vegar að vera jafn ósatt og sú
tilbúna átylla, að Hussein hafi
verið að bregðast við hjálpar-
beiðni Kúvæta sem vildu fella
eigin stjórn.
Á meðan írakar og íranir
börðust gripu Bandaríkjamenn
til þess ráðs að skrá olíuskip
frá Kúvæt í Bandaríkjunum,
þannig að bandaríski flotinn
gæti veitt þeim hernaðarlega
vernd. Undanfarna daga hafa
bandarísk herskip verið á æf-
ingum undan strönd Kúvæts
og fréttir berast af því að
bandarískt flugmóðurskip á
Indlandshafi hafi tekið stefn-
una í átt til Persaflóa. Banda-
ríkjastjórn hefur ekki skuld-
bundið sig til að tryggja öryggi
Kúvæts en Kúvætar líta til
hennar og vina sinna í araba-
heiminum eftir aðstoð. Á það
hefur verið bent með haldgóð-
um rökum, að þeir sem eigi að
stemma stigu við yfirgangi
Husseins séu ekki Bandaríkja-
menn eða önnur vestræn ríki
heldur arabar sem eru vinveitt-
ir Kúvæt. Hættan er sú, að
þeir leggi ekki í ofbeldissegginn
í Bagdad.
Innrásin í Kúvæt er áminn-
ing til smáríkja um nauðsyn
þess að þau geri haldgóðar ráð-
stafanir í samvinnu við aðra til
að tryggja öryggi sitt. Hefði
Hussein talið víst að hann lenti
í átökum við stórveldi réðist
hann inn í Kúvæt hefði hann
áreiðanlega hugsað sig um
tvisvar. Innrásin minnir okkur
sem búum í hinum friðsama
hluta heims á að átökin í öðrum
heimshlutum eru síður en svo
úr sögunni og geta dregið dilk
á eftir sér. Hernaður við Persa-
flóa getur haft ófyrirsjáanlegar
afleiðingar í heimsviðskiptum
og stjórnmálum.
Morgunblaðið/Einar Falur
Fulltrúar fjölrniðlanna tóku ráðherra tali strax að loknum ríkisstjórnarfundinum í gærkvöldi. Á þessari
mynd er engu líkara en forsætisráðherra, Steingrímur Hermannsson, vilji hafa hönd í bagga með ummæl-
um Ólafs Ragnars Grímssonar fjármálaráðherra.
ÓLAFUR RAGNAR
GRÍMSSON:
Vilji launa-
fólks að
efnahags-
legur ávinn-
ingur sé
tryggður
ÓLAFUR Ragnar Grímsson fjár-
málaráðherra og formaður Al-
þýðubandalagsins, segir að ráð-
herrar flokksins hefðu sannfærst
um, eftir viðræður við forustu-
menn i samtökum launafólks, að
það væri eindreginn vilji launa-
fólks að hinn efnahagslegi ávinn-
ingur þjóðarsáttarinnar yrði
tryggður.
„Bráðabirgðalögin eru í þeirri
mynd sem við vildum hafa þau. Við
vildum ekki takmarka samningsrétt
þeirra, sem eru með lausa samninga
og það er ekki gert í þessum bráða-
birgðalögum. Almennur samninga-
réttur og lýðréttindi eru ekki skert
með þessum lögum,“ sagði Ólafur
Ragnar.
Þegar hann var spurður hvort
það væri ekki skerðing á samning-
rétti og lýðréttindum að hafa sett
lög á BHMR og ASÍ, sagðist hann
ekki telja svo, útfrá þeim almennu
markmiðum að varðveita lága verð-
bólgu og hinn efnahagslega árang-
ur. „Við áttum, forustumenn Al-
þýðubandalagsins, viðræður við
fjölmarga forustumenn í samtökum
launafólks, bæði undanfama daga
og síðasta sólarhring. Við sann-
færðumst í þeim viðtölum um að
það væri eindreginn vilji launafólks
að þetta tvennt sé samtvinnað: hinn
efnahagslegi árangur sé tryggður
og lýðrettindin virt.“
— En hvað ef félög með lausa
samninga ætla að fá meira en felst
í þjóðarsáttinni. Verða þá sett lög
á þau?
„Þau geta auðvitað farið fram á
hvað sem er. En lýðræðislegur rétt-
ur þeirra til • að gera sjálfstæða
samninga er ekki skertur í þessum
bráðabirgðalögum,“ svaraði Ólafur
Ragnar.
Þegar hann- var spurður hvort
Alþýðubandalagið hefði látið beygja
sig í þessu máli, sagðist hann taka
eftir því, að fjölmiðlar teldu að for-
sætisráðherra hefði sett Alþýðu-
bandalaginu tvo kosti. „Það gerði
hann nú reyndar ekki, en það mætti
útaf fyrir sig orða það að við hefð-
um sett honum kosti, ef menn vilja
fara í þannig leik. En það gerum
við ekki í þessari ríkisstjórn," sagði
fjármálaráðherra og bætti við, að
þetta mál hefði sýnt enn á ný, að
þessari ríkisstjórn hefði ávallt tek-
ist, í anda samvinnu og drengskap-
ar, sem ríkt hefði innan hennar, að
ná árangursríkri og sameiginlegri
niðurstöðu.
Fjármálaráðherra sagðist ekki
óttast, að BHMR yrði ríkisstjóminni
erfíður ljár í þúfu, nú í kjölfar
bráðabirgðalaganna. Haldið yrði
áfram viðræðum við BHMR um
kjarasamanburð. Þá yrði það rætt
hvernig ríkið og BHMR gætu sam-
eiginlega staðið að kynningu á
launakjörum háskólamenntaðra
manna, og þeim breytingum sem
gerðar hefðu verið á kjörum há-
skólamanna á Norðurlöndum.
EINAR ODDUR
KRISTJÁNSSON,
FORMAÐUR VSÍ:
Þetta varð
að gerast
„ÞAÐ vorum við sem kröfðumst
þessara laga og það ekkert ný-
lega,“ sagði Einar Oddur Kristj-
ánsson, formaður Vinnuveit-
endasambandsins. „Við höfum
verið mjög hreinskiptnir í þessu
máli.“
Einar Oddur sagðist ekki hafa
séð endanlegan texta bráðabirgða-
laganna en miðað við það sem hann
hefði séð væri hann tiltölulega sátt-
ur við lögin. „Aðalatriðið var að
BHMR-samningurinn varð að fara
út. Ekki vegna þess að við höfum
neitt á móti BHMR-mönnum heldur
vegna þess að þeirra samningur
gekk þvert á okkar samning. Áður
en við gengum frá okkar samningi
gerðum við öllum ljóst að þetta
yrði að gerast. Það er bara hörmu-
legt hvað það hefur dregist."
Sagði Einar Oddur að lokum að
reynt yrði að veija efnahagsstefn-
una og kaupmátt launa með öllum
tiltækum ráðum og stæðu vinnu-
veitendur og verkalýðshreyfing þétt
saman hvað það varðaði.
STEINGRÍMUR
HERMANNSSON
FORSÆTISRÁÐ- -
HERRA:
Sáttur við
þessaniður-
stöðu
STEINGRÍMUR Hermannsson,
forsætisráðherra, segist vera
ásáttur við þá niðurstöðu sem
ríkisstjórnin komst að og telur
hana vera í samræmi við fyrri
samþykkt ríkisstjórnarinnar um
að þjóðarsáttin yrði varin með
öllum ráðum.
Þegar forsætisráðherra var
spurður eftir fundinn hvort að það
væri ekki visst áfall að þurfa að
setja bráðabirgðalög á eigin gerðir
svaraði hann að það væri alltaf
erfitt að setja bráðabirgðalög og
að það krefðist mikillar yfirvegun-
ar. „Að því leyti er það alltaf visst
áfall en það væri miklu miklu meira
áfall ef efnahagsmarkmið og þar
með gildandi kjarasamningar rynnu
út í sandinn.“
Spurður hvort að ríkisstjómin
ætti ekki vissa sök á þessu áfalli
sagði forsætisráðherra fyrir sitt
leyti hafa staðið í góðri trú og talið
öruggt að ákvæði fyrstu greinar í
samningi BHMR héldu. Félagsdóm-
ur hefði hins vegar komist að ann-
arri niðurstöðu.
Steingrímur sagði undirbúning
laganna hafa tekið svo langan tíma
vegna þess að samræma hefði þurft
mörg sjónarmið í samræmi við sam-
þykkt ríkisstjómarinnar frá 25. júlí
sl. Ríkisstjómin hefði' viljað hafa
samráð við aðila vinnumarkaðarins
og það tæki allt sinn tíma. Taldi
hann niðurstöðuna vera í samræmi
við þá samþykkt.
Aðspurður hvort hann hefði viljað
ganga lengra sagði forsætisráð-
herra að hann hefði ekki viljað
ganga skemur en svo að ömggt
væri að þau markmið næðust sem
hefðu falist í fyrrnefndri samþykkt
ríkistjórnarinnar.
JÓN BALDVIN
HANNIBALSSON:
Samningur
BHMR mis-
tök sem
ríkisstjórn-
in hefur nú
bætt fyrir
JÓN Baldvin Hannibalsson ut-
anríkisráðherra og formaður
Alþýðuflokksins, segir að með
setningu bráðabirgðalaga á
kjarasamning BHMR, hafi ríkis-
sijórnin viðurkennt að gerð
samningsins hafi verið mistök og
um leið verið að bæta fyrir þau
mistök.
„Þetta þýðir að þjóðarsáttin er
varin,“ sagði Jón Baldvin við Morg-
unblaðið. „Ástæðan fyrir því, að
brýna nauðsyn ber til setningar
bráðabirgðalaga, er einfaldlega sú,
að Félagsdómur túlkaði kjarasamn-
ing ríkisins og BHMR, á þennan
veg, og hleypti þessum kauphækk-
unum umfram þjóðarsáttina út.
Eftir að vinnuveitendur höfðu tekið
ákvörðun um að sú hækkun færi
út um allt kerfið, var ljóst að kom-
ið var í algert óefni vegna þess að
þá tók næst við sjálfvirniákvæði
BHMR, sem þýddi að við vorum
komin inn í víxlhækkanaskrúfu
launa og verðlags. Þetta hefði þýtt
óðaverðbólgu innan skamms tíma,
þýtt verulegar verðhækkanir, bú-
vöruverðshækkanir, vaxtahækkan-
ir og kaupmáttarhrun. Þessu varð
að forða og þessi bráðabirgðalög
voru til þess sett og munu gera það.
Þetta hefur verið gert í samráði
við bandamenn okkar, sem stóðu
að þjóðarsáttinni. Ég viðurkenni,
að það verður að líta á BHMR
samninginn sem mistök, en með
þessum aðgerðum hefur ríkisstjórn-
in viðurkennt þau mistök og bætt
fyrir þau,“ sagði utanríkisráðherra.
Jón Baldvin sagðist ekki óttast,
að þessi lög hefðu í för með sér
aðgerðir af hálfu BHMR. Þegar
hann var spurður, hvaða áhrif að-
dragandi lagasetningarinnar hefði
haft á ríkisstjórnarsamstarstarfið
svaraði hann: „Þetta hefur verið
lærdómsríkt."
ÞORSTEINN
PÁLSSON:
Réttað
ijúfa þing
og boða til
kosninga
ÞORSTEINN Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, segir að
ákvörðun ríkissljórnarinnar um
að koma í veg fyrir launahækkun
BHMR með bráðabirgðalögum
sýni, að ríkisstjórnin ráði ekki
við að fylgja eftir þeim efnahags-
lega ávinningi, sem orðið hafí
af kjarasamningum ASÍ og VSÍ.
Hún hafi sjálf lýst því yfír, að
meðferð hennar á málinu hafi
verið stórkostleg pólitísk mistök
Aiþýðubandalagið:
Þingflokkurinn samþykkti
umboð til lagasetningar
Geir Gunnarsson og Hjörleifur
Guttormsson greiddu atkvæði á móti
ÞINGFLOKKUR Alþýðubandalagsins samþykkti á fundi sínum í
gærmorgun umboð til ráðherra flokksins til að standa að bráða-
birgðalögum á 4,5% launahækkun sem Félagsdómur dæmdi Banda-
lagi háskólamenntaðra ríkisstarfsmanna frá 1. júlí. Þetta var sam-
þykkt í þingflokknum gegn atkvæðum Hjörleifs Guttormssonar og
Geirs Gunnarssonar lagasetningu.
Margrét Frímannsdóttir, for-
maður þingflokks Alþýðubanda-
lagsins, sagði að loknum fundi
þingflokksins í gærmorgun, að
þingflokkurinn hefði gefið ráðherr-
um flokksins umboð til að ganga
frá lagatexta í anda þeirra um-
ræðna sem fram hefðu farið á
fundinum. Hún vildi ekki tjá sig
um innhald þess lagatexta, en
sagði aðspurð að hún tryði því að
þetta væri eina færa leiðin til að
leysa málið með samkomulagi.
Geir Gunnarson vildi ekkert
segja um samþykkt þingflokksins
annað en þetta: „Þetta er að
mínum dómi ekki aðeins lagasetn-
ing gagnvart samningi verkalýðs-
félaga heldur einnig gagnvart
dómstólum í landinu."
Hjörleifur Guttormsson sagði,
að að í setningu bráðabirgðalag-
anna fælist afnám á lögvernduðum
lýðréttindum samkvæmt stjórnar-
skrá. Ríkið væri að grípa þarna inn
í, þótt það væri annar aðili máls-
ms. „Þetta eru vinnubrögð sem
ganga ekki upp í réttarríki að mínu
mati. Við erum ekki hér sem þing-
menn, að fjalla um eitthvert inni-
hald í kjarasamningum heldur eins
og okkur ber að fjalla um og reyna
að standa vörð um það að í landinu
sé farið að lögum og réttum leik-
reglum."
Hann sagði að þetta væri dapur-
legt skref hjá ríkisstjórninni og
ekki síður að það lægi fyrir að
forustumenn í verkalýðshreyfíng-
unni hefðu komið að þessu með
einum og öðrum hætti og væru
beint og óbeint að kalla á lagasetn-
ingu um launamál. Þetta væri stór-
hættulegt fordæmi fyrir verkalýðs-
hreyfínguna.
„Menn skulu muna það, að menn
eru hér að setja lög þvert á fallinn
dóm í landinu. Aðili sem tapar
fyrir dómi, er að setja bráðabirgða-
lög, til að knýja fram aðra niður-
stöðu,“ sagði Hjörleifur. Hann
bætti við, að sér þætti ólíklegt að
þessi lög stæðust fyrir dómstólum.
Guðrún Helgadóttir sagði við
Mórgunblaðið á miðvikudagskvöld,
að það væri öllum fýrir bestu, að
veija þann árangur sem orðið hefði
með þjóðarsáttinni. „Ég held þess
vegna, að það væri lítið vit í því,
að sprengja þetta allt í loft upp,
til að viðhalda ákveðnum forrétt-
indum tiltölulega lítils hóps. Og
það er ljóst að bæði ASÍ og BSRB
vilja veija þjóðarsáttina og vilja
þess vegna bráðabirgðalög. Það
er auðvitað ekkert skemmtilegt,
fyrir okkur í Alþýðubandalaginu,
að standa að bráðabirgðalögum,
en ég held að fyrst gerðir voru
vitlausir samningar, sé skárra að
laga þá til, heldur en að láta þá
hafa áhrif á allt þjóðfélagið og
hleypa öllu í bál og brand.“
Jón Baldvin Hannibalsson formaður Alþýðuflokksins skýrir hlut Alþýðuflokksins í samþykkt bráðabirgða-
laganna. Varaformaður flokksins, Jóhanna Sigurðardóttir fylgist með.
og því sé rétt að rjúfa nú þing
og boða til-nýrra kosninga.
Þorsteinn segir, að sjálfstæðis-
menn hafi margsinnis bent á, að
rétt hefði verið að taka málið upp
á Alþingi í vetur og óska þá eftir
viðræðum við BHMR. „Ríkisstjórn-
in lýsti því þá yfir, að engin ástæða
væri til að breyta kjarasamningn-
um. Nú hefur hins vegar komið á
daginn, að ríkisstjórnin hefur
skrökvað að Alþingi," segir Þor-
steinn.
Hann segir, að það hafi líka leg-
ið ljóst fyrir, þegar ríkisstjórnin
ætlaði að breyta þessum samningi
með einhliða ákvörðun, að sú máls-
meðferð stæðist ekki fyrir dómstól-
um. Á það hafi henni verið bent,
en eigi að síður hafi hún farið þá
leið.
„Þá tók ríkistjórnin ákvörðun um
að segja samningnum upp,“ bætir
Þorsteinn við, „en óskaði skömmu
síðar eftir viðræðum við BHMR um
að breyta þessum sama samningi.
Og aðfarannótt síðastliðins þriðju-
dag bauð hún svo BHMR að halda
4,5% launahækkun, en ætlar nú að
afnema hana með bráðabirgðalög-
um. Þessi ferill sýnir gleggst, að
það er rétt sem formaður Alþýðu-
flokksins segir, að ríkisstjórnin hafí
staðið fyrir pólitísku umferðarslysi.
Afleiðing þess hlýtur að verða sú,
að ríkisstjórnin ségi af sér og boði
til nýrra kosninga,“ segir Þorstéinn
Pálsson, formaður Sjálfstæðis-
flokksins.
FORMAÐUR HÍK:
Frá þingflokksfundi Alþýðubandalagsins í gær. Hjörleifur Guttormsson er lengst til hægri og hans megin við borðið silja Steingrímur
Sigfússon, Geir Gunnarsson og Guðrún Helgadóttir. Margrét Frímannsdóttir, þingflokksformaður, situr við borðsendann og henni á hægri
hönd eru Skúli Alexanderson, Ólafur Ragnar Grímsson formaður Alþýðubandalagsins, Ragnar Arnalds og á móti Hjörleifi situr Björn
Grétar Sveinsson .
Viðbrögð
kennara
verða hörð
EGGERT Lárusson, formaður
Hins islenska kennarafélags,
sagðist í gærkvöldi ekki hafa séð
bráðabirgðalögin. Hann gæti
hins vegar lofað því að viðbrögð
kennara yrðu mjög hörð ef taka
ætti af þeim kjarasamning einu
sinni enn. Hann vildi hins vegar
ekki segja hver viðbrögð kenn-
ara yrðu. „Menn verða bara að
sjá þau þegar þau koma. Það eru
margir möguleikar og við erum
búnir að vera hugsa okkar mál
í allt sumar,“ sagði Eggert.
Auður Antonsdóttir, formaður
Félags íslenskra náttúrufræðinga,
sagðist ekki hafa séð innihald lag-
anna er Morgunblaðið hafði sam-
band við hana seint í gærkvöldi.
Vildi hún af þeim sökum ekki tjá
sig um lögin en sagðist almennt
vera mótfallinn því að til lagasetn-
ingarinnar hefði komið. Væri það
hennar mat að hægt hefði verið að
leysa þetta mál á annan hátt ef
reynt hefði verið að gera það fyrr.
Auður sagði að í dag yrðu þessi
mál og viðbrögð við þeim rædd á
fundum. Boðaður hefði verið fundur
í samninganefnd BHMR klukkan
tólf í dag og einnig yrði haldinn
fundur fyrir almenna félagsmenn
BHMR í Templarahöllinni síðdegis.
HVAÐ SEGJA ÞEIR UM SETNINGU BRAÐABIRÐGÐALAGA