Morgunblaðið - 02.09.1990, Blaðsíða 7

MORGUNIjLAÐIÍ) SUNNUDAQUH ?, SKþn'KMBKR 1990,.
c 7
þurfti að skola af fótum og fótleggj-
um í Tjörninni áður en ég fór inn
í skólann.
Ég var feit
Eftir að ég stálpaðist var ég ráð-
in í vist á sumrin. Ég passaði þá
böm og hjálpaði til við húsverkin.
Eftir fermingu fór ég alfarin að
heiman. Ég réði mig í vist hjá Þór-
hildi og Páli Sigfússyni skipstjóra
og var heppin með stað. Ég hafði
verið þar tvö undanfarin sumur í
vist og þekkti vel til þar. Mér þótti
vænt um börnin sem ég gætti og
fólkið var mér gott, en ég hafði
mikið að gera og átti ekkert ein-
kalíf. Ég svaf í herbergi með einni
heimasætunni og var vakin eld-
snemma og var að vinna langt
fram á kvöld. Ef mig
langaði að skreppa
eitthvað á kvöldin var
ég lengi að koma mér
að því að spyrja hvort
ég gæti fengið frí. Ég
átti engan tíma fyrir
sjálfa mig. Þetta breyttist
ekki þó ég færi sextán ára
gömul í aðra vist. Þetta
voru þau kjör sem fátækar
stúlkur máttu búa við á
þeim árum. Kaupið var líka
mjög lágt. Ef maður fékk
sér flík þá var ekkert hægt
að gera vikum og jafnvel
mánuðum saman, varla að
maður ætti í strætisvagn.
Samt var auðvitað stundum
gaman. Ég átti góðar vinkonur
og samhenta fjölskyldu og ég
var ung. það skyggði meira að
segja ekki á lífsgleði mína þó
ég væri feit. Á unglingsárunum
fór ég að fítna og við því var
ekkert að segja. Ég var feit og
engum datt í hug að það gæt
breyst. Aldrei flökraði að mér að
fara í megrun, það tíðkaðist ekki þá.
Ég fór næstum aldrei á böll á
þessum árum, en einstaka sinnum
í bíó. Mest langaði mig þó í leik-
hús. Ég sá sem unglingur Nitouc-
he, Meyjarskemmuna og fleiri söng-
leiki og fannst það besta skemmtun
sem veröldin gæti boðið uppá. Það
hefti mann auðvitað mikið að vera
sífellt blankur. Einasta huggunin
var að Gíslína á Hverfisgötunni
spáði manni jafnan bjartri og rík-
mannlegri framtíð þegar við fórum
vinkonurnar að láta spá fyrir okk-
ur. Það kostaði 2 krónur en þeim
peningum var ekki illa varið því við
vorum fullar af bjartsýni í margar
vikur eftir hvern spádóm. Því miður
reyndist Gíslína ekki sannspá. Það
var kannski eins gott að hún sá
ekki framtíð mína. Það er nóg að
mæta mótlætinu þegar það ber að
dyrum þó maður viti ekki af því
löngu fyrir fram.
Bjó við eilífan samanburð
Ég gifti mig 23 ára gömul árið
1943 og eignaðist skömmu síðar
Helgu Jónu, einkadóttur mína.
Maðurinn sem ég giftist hét Ás-
björn Jónsson og var átján árum
eldri en ég. Hann var ekkjumaður
með fjögur börn. Mamma talaði
utan að því við mig hvort ég vildi
ekki hugsa mig aðeins betur um
en ég var fastákveðin í að giftast
Ásbirni og við það sat. Hann var
myndarlegur maður og mér leist
mjög vel á hann. En hjónaband
okkar var ekki farsælt. Lengi eftir
að við vorum gift miðaði hann allt
sitt tímatal við þann dag sem fyrri
kona hans dó. Átburðirnir gerðust
þá áður en „Konan“ dó, eða eftir
að „Konan“ dó. Þannig talaði hann
árum saman og það var engu líkara
en honum fyndist ég svo lítilfjörleg
í samaburði við fyrri konuna að það
tæki því ekki að tala um mig. Börn-
in fjögur voru líka með eilífan sam-
anburð, jafnvel sú yngsta sem þó
var aðeins tveggja ára þegar móðir
hennar lést úr lungnabólgu. Það er
ekki óeðlilegt að þannig sé þetta í
byijun og ég reyndi að vera góð
við stjúpbörn mín einsog önnur
börn sem ég hafði verið með. En
maðurinn minn gerði, að mér
fannst, lítið til að hjálpa mér að
axla það erfiða hlutskipti að ganga
í móðurstað börnum sem voru sum
lítið yngri en ég sjálf. Ég hafði í
einfeldni minni haldið að það yrði
svo gaman að verða húsmóðir á
eigin heimili. Hélt að það yrði svo
miklu notalegra en vera hálfgert
vinnudýr hjá öðrum. En reyndin
varð sú að ég átti heldur ekki með
neitt eftir að ég gekk í hjónaband.
Ég fékk ekki að versla, á morgnana
fór maðurinn minn út í búð og
keypti mjólk, fisk og brauð fyrir
heimilið og spurði mig ekki hvað
ég vildi hafa í matinn. Ég fékk
heldur engin peningaráð. Mér
fannst niðurlæging mín mikil að
geta ekki einu sinni gefið börnunum
í strætó þegar þau báðu mig. Þann-
ig vöndust þau því að líta á mig
sem þýðingarlausa persónu á öllum
sviðum. Hann meðhöndl-
aði
sonar, var systir mannsins míns.
Ég hef oft verið spurð um sam-
skipti okkar, enda bjó hún á hæð-
inni fyrir ofan mig í 38 ár. En Þó
hún sé þekkt sem eiginkona hins
ágæta rithöfundar Þórbergs Þórð-
arsonar og við séum báðar söguper-
sónur í Sálminum um blómið þá
verð ég að segja söguna um okkar
viðskipti eins og hún gekk til og
get ekki verið að gylla hana neitt.
Það voru jafnan heldur kaldar
mágaástirnar milli okkar. í öll þau
ár sem við bjuggum saman hér á
Hringbraut 45 drakk ég aldrei
kaffibolla uppi hjá
Mar
að því gert ef ég er heimsk, fremur
en þú getur gert að útliti þínu.“
Svona vomm við nú hlýlegar hvor
við aðra mágkonurnar.
En Þórbergur ]ét sig hafa það
að drekka stundum kaffi hjá mér í
eldhúsinu og gerði sér meira að
segja margar ferðir til að hlusta á
hvað þvottakerlingin móðir mín
hafði að segja um lífið og tilveruna
Hann sat löngum stundum á rauða
koffortinu í gamla eldhúsinu hennar
meðan hún var að þvo og hlustaði
á hana segja frá göml-
um
mig sem slíka og
þau lærðu af honum
að gera það sama.
Þau þökkuðu mér
aldrei það sem ég
þó reyndi að gera
nema helst næst
yngsta dóttirin sem
var 12 ára þegar
við Ásbjörn gift-
umst. Hún var mér
jafnan notalegri en
hin. Líklega hafa
þau aldrei skilið hve
mikið starf ég lagði
á mig þeirra vegna.
Matseld og þjón-
usta á svo mörgu
fólki tekur mikinn
tíma úr æfi
einnrar manneskju.
Mér leið heldur
ekki vel innan um
fólkið hans. Það var
ættað frá Innri
Njarðvík og hafði
gjarnan orð á góðu
ættemi sínu. Það
var fullt samkomu-
lag um ágæti ætt-
arinnar en varla um neitt annað.
Ég var óvön öllum leiðindum og
orðaskaki og var þess vegna hálft
í hvoru fegin að mér var sjaldnast
boðið með þegar Innri Njarðvíkur-
ættin kom saman. Einu sinni var
mér þó boðið í veislu þar sem einn
ættingi mannsins míns talaði lengi
um hinn ríka og umsvifamikla afa
sinn, Ásbjörn í Njarðvík. Síðan
snéri hann sér að mér og spurði:
„Hvað gerði afi þinn.“ Ég svaraði:
„ Ætli hann hafi nokkuð gert nema
vera á honum Rauð.“ Það sló þöng
á samkvæmið. Ég var jafnan látin
finna að ég væri ættsmá, enda held
ég að það hafi ekki fyrirfundist
hundahreinsari í minni ætt, hvað
þá hærra settur maður.
Það voru kaldar mágaástirnar
Margrét, kona Þórbergs Þórðar-
Jórunn með Helgu dóttur sína á fyrsta ári
gréti, hvað þá annað. Ásbjöm bróð-
ir hennar fór líka sjaldan upp til
hennar, en hún kom þó niður þegar
hún varð fimmtug og sagði: „Ási,
ætlarðu ekki að koma upp og
drekka kaffi.“ Mér bauð hún ekki
upp þá fremur en endranær, ég
þótti ekki frambærileg innan um
stórmenni. Hún lá ekki á þeirri
skoðun sinni að ég væri heimsk,
enda var hún kvennaskólagengin
en ég bara með barnapróf. Þegar
ég lagði eitthvað til málanna sagði
hún oft: „Ósköp ertu heimsk," eða
„Hver hefur þú heyrt þetta, hjá
þvottkerlingunni henni móður
þinni?" Ég tók því þann kostinn að
þegja fyrstu árin sem við vorum
samtíða. Loks áræddi ég að að
svara henni. Einu sinni hafði henni
sem oftar orðið tíðrætt um heimsku
mína, þá sagði ég: „Ég get ekki
Sobbeggi afi og Lilla Hegga í sófanum
heima lijá Sjókumömmu
tímum. Mamma var fróð kona og
minnug og það kunni hann að meta
en lét sér í léttu rúmi liggja þó hún
stæði lágt í metorðastiganum. En
Margréti líkaði ekki vel að Þórberg-
ur kæmi við í eldhúsinu hjá mér.
Mér virtist hún vera afbrýðisöm að
upplagi og vilja alls staðar vera í
fyrsta sæti. Mér fannst sem hún
stæði jafnan nokkuð í skugga Þór-
bergs og líkaði það ekki vel. Oft
heyrði ég hana taka af honum orð-
ið þegar ,hann var að segjá frá á
sinn skemmtilega máta. En hann
var kurteis maður og lét oftast sem
ekkert væri. Það er hins vegar al-
ger misskilningur að Margrét hafi
kúgað Þórberg eins og ég hef stund-
um heyrt fólk halda fram. Ég sá
ekki betur en Þórbergur réði því
sem hann vildi ráða og að Margrét
beygði sig undir það. Mér fannst
hún meira að segja sitja talsvert
mikið á sér þegar hann var við-
staddur. Hún vann við að setja upp
púða fyrir fólk og þótti gera það
vel. En hún vildi fá verk sitt vel
borgað, jafnvel svo að sumum þótti
nóg um. Ef konurnar mögluðu þeg-
ar hún kom með reikninginn brást
hún hin versta við og stundum kvað
við í stigaganginum þegar hún
sagði þessum múðurkerlingum sitt
álit á framferði þeirra. Hún átti
jafnvel til að kalla álit sit á eftir
þeim þegar þær flýttu sér niður
stigann til þess að komast sem
fyrst úr návist Margrétar. Slíkur
reiðilestur var aldrei nema svipur
hjá sjón þegar Þórbergur var heima.
Margrét og Þórbergur hændu
mjög að sér Helgu litlu dóttur
mína. Stundum þótti mér jafnvel
nóg um. Ég var ung og vissi ekki
hvernig ég átti að bregðast við
þessu svo ég lét það kyrrt liggja
þó þau væru nokkuð umsvifamikil
í uppeldi hennar. Auðvitað fann ég
að þau vildu vel og hún græddi
mikið á þessum samskiptum, sérs-
taklega við Þórberg. Þetta atriði
var nokkuð þungt á metaskálunum
þegar ég íhugaði að slíta hjóna-
bandi mínu og flytja burtu með
Helgu litlu. Ég verð að segja að
mér leið afar illa í þessu hjóna-
bandi, ég var einsog fugl í greip
sem alltaf herti að. Þannig lítur
þetta út fyrir mér. Mér fannst ég
vera rétt einsog hver önnur vinnu-
kona hjá manninum mínum og
börnum hans og engu þeirra virtist
detta í hug að ég hefði neins konar
tilfinningar. En við áttum ekkert
nema þessa íbúð sem við keyptum
af Reykjavíkurbæ og mér fannst
erfitt til þess að hugsa að leysa
upp heimilið og selja íbúðina.
Stjúpbörn mín höfðu áður
misst heimili sitt og orðið að
vera hjá vandalausum og m.a.
þess vegna fannst mér ég
ekki geta gert þetta. í annan
stað var Helga litla_ sæl í
sinni veröld þarna. Ég ein
var vansæl. Niðurstaðan
varð sú að ég hélt áfram
að halda heimili fyrir Ás-
björn og börnin hans. Líf
mitt breyttist þó heldur
til batnaðar þegar ég fór
að vinna úti árið 1947.
Þá fékk ég nokkur pen-
ingaráð, sem ég notaði
reyndar að mestu _ í
þágu heimilisins. Ég
vann við að undirbúa
veislur og taka til hjá
fólki og líkaði það
vel. Sem ung stúlka
átti ég mér þann
draum að verða
hjúkrunarkona. Ég
komst næst því að
láta þann draum
rætast þegar ég
sinnti næturvökt-
um á sjúkrahús-
inu Sólheimum
um nokkurra
ára skeið.
Þrisvar sinnum
var ég komin
nálægt því að
fara í hjúk-
• runarnám en alltaf gerðist eitt-
hvað sem afstýrði því. Síðast ætlaði
ég 47 ára gömul að fara í Sjúkralið-
askólann þegar hann tók til starfa,
en þá fékk ég heilablóðfall og
missti mátt um tíma. Þá var ég að
vinna á matstofu hjá Sambandinu
og fannst það góður vinnustaður.
Meðan ég var veik dó maðurinn
minn. Það var í apríl árið 1967.
Varla var hann orðinn kaldur þegar
börn hans af fyrra hjónabandi komu
uppá spítala til mín til þess að krefj-
ast arfsins. Þau gengu hart fram í
því máli en það vildi mér til að
góður vinur minn lánaði mér pen-
inga til að borga þeim út, annars
væri ég líka horfin héðan af Hring-
braut 45, rétt einsog aðrar söguper-
sónur úr Sálminum um blómið.“
Nú þagnar Jórunn og við þegjum
saman nokkra stund. Þetta viðtal
hefur tekið aðra stefnu en ég bjóst
við. Ég get ekki að mér gert að
hugsa um ungu feitlagnu stúlkuna
sem fór til Gíslínu spákonu á Hverf-
isgötunni full af vongleði æskunn-
ar. Stundum er sagt að allir fái sinn
skammt af mótlæti í þessum heimi.
Frásaga Jórunnar minnir mig á lít-
ið ljóð sem ég heyrði sungið fyrir
skömmu við lag eftir Felix Mend-
elssohn. Þar sem segir frá litlu bláu
blómi sem kvartar sáran undan
þyrnikossi rósarinnar, sem var svo
sár að hjarta þess brast. En þá kom
kóngulóin til sögunnar og sagði:
„Uss hvað gerir það til. Það er
betra að hjartað bresti en hafa aldr-
ei kynnst ástinni og deyja ástlaus."
Allar ákvarðanir í ástamálum fela
í sér áhættu. Sumir eru einfaldlega
heppnari en aðrir. Einhveijum kann
að finnast sem Jórunn hafi verið
óheppin, þeim til huggunnr get ég
sagt að hún hitti seinna mann sem
henni féll afar vel við. Þau áttu um
tíma góðar stundir saman, þar til
hann dó úr krabbameini fyrir fáum
árum. En „Þeir verða að missa sem
eiga,“ segir Jórunn hæglátlega.
Hún segir mér einnig að hún hafi
jafnan haft gott og náið samband
við Helgu dóttur sína og fimm börn
hennar. Svo og hafa systkini henn-
ar og gamlir vinir sýnt henni ástúð.
Hún er því ekki í hópi þeirra sem
hverfa ástlausir úr þessum heimi.