Morgunblaðið - 16.11.1990, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1990
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1990
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Valdabarátta
í íhaldsflokknum
Margaret Thatcher, forsæt-
isráðherra Breta og leið-
togi íhaldsflokksins, stendur nú
frammi fyrir því í fyrsta sinn
síðan hún var valin til að gegna
leiðtogastöðunni fyrir 15 árum,
að valdi hennar innan flokksins
er ógnað. Þegar Sir Anthony
Meyer bauð sig fram gegn
Thatcher fyrir ári var öllum
ljóst, að engum kæmi til hugar
að velja hann sem forystumann
íhaldsflokksins. Fyrir honum
vakti að undirstrika óánægju
með Thatcher í þingflokknum
og búa þingmenn undir harðari
átök um forystumann flokksins
síðar. Að þeim er nú komið,
þegar Michael Heseltine hefur
lýst yfir framboði sínu gegn
Thatcher. Öllum ber saman um
að hann hafi þá kosti til að
bera, sem krafíst verði af for-
sætisráðherra í Bretlandi og
undanfarin fjögur ár hefur hann
markvisst unnið að því að
styrkja stöðu sína meðal stuðn-
ingsmanna íhaldsflokksins um
allt Bretland.
Stjórnmálaskýrendum ber
saman um, að ræða Sir Geoffr-
eys Howes, fyrrum aðstoðarfor-
sætisráðherra Thatcher, í
breska þinginu á þriðjudag,
þegar hann skýrði afsögn sína
úr stjórn Thatcher, hafi verið
með áhrifamestu stundum í
bresku stjórnmálalífi undan-
farna áratugi. Ræðumaðurinn
flutti ekki mál sitt með bægsla-
gangi eða stóryrðum heldur var
það þunginn og reiðin í mál-
flutningi hins hógværa og
reynda stjórnmálamanns sem
hafði mest áhrif. Taldi hann
sjálfum sér það helst til ámælis
að hafa sýnt forsætisráðherra
og flokksleiðtoga sínum of lengi
hollustu.
Að sjálfsögðu má líta þannig
á að innan íhaldsflokksins sé
háð hefðbundin valdabarátta.
Þar sé svo komið eftir 15 ára
forystu Thatcher- að þeim sé
einfaldlega nóg boðið sem hafa
orðið illa úti flokkslega. Þeir
vilji öðlast meiri áhrif sjálfir og
sætti sig til dæmis ekki lengur
við þá stjórnarhætti Thatcher
að taka ákvarðanir án samráðs
við aðra. Sé þetta ástæðan fyrir
framboði Heseltines eru ytri
skilyrði honum ákaflega hag-
stæð, þar sem íhaldsflokkurinn
og ríkisstjórnin standa illa sam-
kvæmt skoðanakönnunum en
kosningar þurfa að fara fram í
Bretlandi innan 18 mánaða.
Þegar Iitið er á málefnalegu
rökin sem Heseltine færir fram
til stuðnings framboði sínu sést
um hvað hefur verið deilt í
íhaldsflokknum síðustu misseri.
í fyrsta lagi vill hann að horfið
verði frá hinni hörðu stefnu
Thatcher gagnvart Evrópu-
bandalaginu. I öðru lagi vill
hann breyta nefskattinum sem
lagður er á til að tryggja sveit-
arfélögum tekjur og hefur kall-
að miklar óvinsældir yfir ríkis-
stjórnina. í þriðja lagi segist
hann munu breyta stjórnarhátt-
um á þann veg, að forsætisráð-
herrann hafi meira samráð við
ráðherra sína og þingmenn áður
en ákvarðanir eru teknar um
stefnumótandi mál. Loks segist
hann vera miklu sigurstrang-
legri leiðtogi en Thatcher í kom-
andi kosningum.
Það eru þingmenn Ihalds-
flokksins sem kjósa leiðtogann.
Tillögur Heseltines höfða mjög
til þeirra og einnig sú staðreynd
að skoðanakannanir sýna, að
miklu meiri líkur eru á því að
íhaldsflokknum vegni vel í
kosningum undir forystu Hes-
eltines en Thatcher. Þegar Hes-
eltine tilkynnti framboð sitt
sagðist hann eiga vísan stuðn-
ing að minnsta kosti 100 þing-
manpa af 372 en hann þarf
minnst 159 til að hindra að
Thatcher vinni í fyrstu at-
kvæðagreiðslunni. Hún segist
ætla að sitja áfram, þótt hún
vinni ekki nema með einu at-
kvæði. Ákvörðun Heseltines og
undirbúningur hans innan þing-
flokksins virðist hafa komið
helstu stuðningsmönnum
Thatcher í opna skjöldu en þeir
leggja áherslu á að hún hafí
aldrei hlaupist frá ábyrgð og
geri það ekki heldur að þessu
sinni, hún berjist þar til yfir
lýkur.
Fáir hefðu spáð því, að eftir
11 ára störf sem forsætisráð-
herra lenti Margaret Thatcher
í slíkri stöðu í eigin flokki.
Breski íhaldsflokkurinn er í
uppnámi, bresk stjórnmál eru í
uppnámi, því að slík aðför að
forsætisráðherra landsins er
afar sjaldgæf. Sigri Thatcher í
átökunum við Heseltine eins og
líklegt er hefur verið sótt að
henni með þeim hætti, að hún
á ekki marga aðra kosti en
draga sig í hlé. Stuðningsmenn
hennar eiga hins vegar aldrei
eftir að taka Heseltine í sátt.
Þess vegna er líklegast að við
höfum ekki enn heyrt nefnt
nafn þess sem á eftir að taka
við forystu í Ihaldsflokknum í
Bretlandi eftir að Margaret
Thatcher hefur dregið sig í hlé
eða verið ýtt til hliðar.
Þróunarfélag Reykjavíkur stofnað:
Samstarfs vettvangrir um
uppbyg’g'ingu í miðbænum
Frá stofnfundi Þróunarfélags
Reykjavíkur. Frá liægri þekkjast
á myndinni: Gunnar Eydal, skrif-
stofustjóri Reykjavíkurborgar,
Guðmundur Benediktsson, ráðu-
neytisstjóri, Davíð Oddsson, borg-
arstjóri, Hjörleifur Kvaran, fram-
kvæmdastjóri lögfræði- og stjórn-
sýsludeildar Reykjavíkurborgar,
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, borg-
arfulltrúi, Arni Sigfússon, borgar-
fulltrúi, Björgvin Vilmundarson,
bankastjóri, Haraldur Haraldsson,
stórkaupmaður og Jóhann J. Ol-
afsson, stórkaupmaður.
ÞRÓUNARFÉLAG Reykjavíkur var formlega stofnað í gær að frum-
kvæði borgarstjórnar Reykjavíkur. Hlutverk félagsins er að efla mið-
borg Reykjavíkur sem miðstöð stjórnsýslu ríkis og borgar, menning-
arlífs, verslunar og þjónustu. Því er ætlað að samræma hugmyndir
og tillögur hagsmuna- og framkvæmdaaðila um uppbyggingu mann-
virkja og þjónustu í gamla bænum, auk þess að stuðla að framkvæmd
þeirra. Aðild að stjórn félagsins eiga, auk Reykjavíkurborgar, ríkið,
Skrifstofa viðskiptalífsins og Samband íslenskra viðskiptabanka en
félagar geta allir orðið, jafnt einstaklingar, fyrirtæki og stofnanir,
sem eiga fasteignir eða hafa með höndum rekstur á starfssvæði félags-
ins, svæðinu vestan Rauðarárstígs og norðan Hringbrautar.
Davíð Oddsson borgarstjóri sagði
á blaðamannafundi í gær að ástæða
þess að félagið er stofnað sé sú að
til að uppbygging í miðbænum
megi takast sem best þurfti að
koma til eins gott samstarf og unnt
er milli borgar, ríkis, banka og við-
skiptalífsins; þeirra aðila sem mest
umsvif hafi á svæðinu.
Markmið og tilgangur Þróunar-
félags Reykjavíkur er fjórþættur:
í fyrsta lagi að samræma hug-
myndir og tillögur hagsmuna- og
framkvæmdaaðila um uppbyggingu
mannvirkja, viðhald, endurbætur
og þjonustu í miðborginni og stuðla
að eða annast framkvæmd þeirra.
í öðru lagi að vera félagsmönn-
um, jafnt einstaklingum, fyrirtækj-
um sem opinberum aðilum til ráðu-
neytis um framkvæmdaáform
þeirra.
í þriðja lagi að hafa frumkvæði
að gerð tillagna sem stuðla að hag-
sæld miðborgarinnar, sem verslun-
ar-; þjónustu- og íbúðarsvæðis.
I fjórða lagi að samhæfa hags-
muni einka- og opinberra aðila í
þeim tilgangi að tryggja skynsam-
lega uppbyggingu og endurnýjun
miðborgarinnar, auk þess að stuðla
að fjölbryeitlegu mannlífi og öflugri
þjónustu.
í stjórn félagsins sitja: Guðmund-
ur Benediktsson, fyrir hönd forsæt-
isráðuneytisins; Johann J. Ólafsson,
fyrir hönd Skrifstofu viðskiptalífs-
ins; Jón Adolf Guðjónsson, fyrir
hönd Sambands íslenskra viðskipta-
banka og borgarfujltrúarnir Vil-
hjálmur Þ. Vilhjálmsson og Arni
Sigfússon fyrir hönd Reykjavíkur-
borgar.
Félagar í þróunarfélaginu greiða
fast árgjald til félagsins, sem nema
mun um 10 þúsund krónum, en
Reykjavíkurborg stendur straum af
því sem á vantar kann að vanta á
fastan kostnað. Komi til fram-
kvæmda á vegum félagsins eða
annars sérstaks kostnaðar verður
gerður um þær sérstakur samning-
ur milli hlutaðeigandi. Borgarstjóri
sagði aðspurður að af hálfu ríkis-
ins, sem er einn stofnaðila, hefðu
engin sérstök vilyrði verið gefin um
þátttöku í kostnaði við framkvæmd-
ir sem félagið kynni að standa að.
Miklar framkvæmdir
framundan í miðbænum
Miklar framkvæmdir hafa staðið
yfir í sumar og standa enn í miðbæ
Reykjavíkur í samræmi við staðfest
hverfaskipulag. Davíð Oddsson
borgarstjóri og Þorvaldur S. Þor-
valdsson, forstöðumaður Borgar-
skipulags, reifuðu helstu fram-
Morgunblaðið/Sverrir
kvæmdir sem yfir standa og áætlað-
ar eru á næstu misserum.
Unnið er við gerð nýrrar um-
ferðaræðar meðfram ströndinni og
verður sú braut leidd fram hjá mið-
bakka Reykjavíkurhafnar á næstu
tveimur árum. Að því loknu verður
hafist handa við að efla ýmis konar
verslunar-, þjónustu- og miðbæjar-
starfsemi í grennd við Tryggva-
götu. Gerð verður miðstöð fyrir
strætisvagna auk þess sem bíla-
stæðahús verður reist þar sem nú
eru stæði Akraborgar en sú starf-
semi mun flytjast í austurhöfnina.
Þá verður lögð akbraut upp á þak
Faxaskála þar sem gerð verða bíla-
stæði. Fram kom að til umræðu eru
hugmyndir um sædýrasafn í grennd
við Fiskmarkaðinn og höfnina auk
þess sem ráðgert er að neðsta hæð
Hafnarhússins verði lögð undir
verslunar- og þjónustustarfsemi og
í tengslum við það verði byggt yfir
innigarð Hafnarhússins.
Þá hefur í sumar verið unnið að
framkvæmd þriggja ára áætlunar
um að skipta um yfirborð við götur
í Kvosinni þar sem hellulagðar upp-
hitaðar gangstéttir og torg munu
leysa gamlar stéttar af hólmi. Borg-
arstjóri sagði að þessar fram-
kvæmdir væru vissulega dýrar en
að miklu leyti mætti einnig líta á
þær sem fyrirbyggjandi viðhald, þar
sem skipt væri í leiðinni um gamlar
og úr sér gengnar leiðslur og æðar,
auk þess sem þessi aðgerð mundi
í senn gera miðbæinn hreinlegri,
þegar útrýmt yrði sandi og salti til
hálkueyðingar, og samkeppnisfær-
ari við önnur verslunarhverfi
Einnig eru fyrirhugaðar fram-
kvæmdir við bílastæðahúss á Ióð
handan Þjóðleikhússins og við Vit-
astíg í tengslum við uppbyggingu
þjónustumiðstöðvar fyrir aldraða
við Vitastíg.
Þorvaldur S. Þorvaldsson sagði
að öflugur hótelrekstur væri nauð-
synlegur miðborginni. Aðeins væru
45 herbergi á Ilótel Borg en fyrir
dyrum stæði 24 herbergja viðbygg-
ing við hótelið, Lækjargötumegin,
auk þess sem brýnt væri talið að
rífa húsið númer 9 við Pósthús-
stræti, milli Hótels Borgar og Aust-
urstrætis 18, og byggja þar nýtt
hús.
Borgarstjóri kvaðst sjá fyrir sér
að gamli miðbæjarkjarninn yrði í
vaxandi mæli eins konar fjármála-
hverfi (city), að verulegu leyti þar
sem einnig yrðu veitingastaðir og
verslanir en Laugavegurinn yrði
áfram helsta verslunargatan. Hann
lagði sérstaka áherslu á að hús
Utvegsbanka íslands yrði nýtt sem
dómhús.
Sautjánda þing Sjómannasambands íslands:
Tillagna um vemdun smáloðnu
er að vænta allra næstu daga
- segir Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráðherra
„MIKIL óvissa er varðandi loðnu-
veiðarnar en á allra næstu dög-
um er að vænta tillagna Hafrann-
sóknastofnunar um verndun
smáloðnu," sagði Halldór Ás-
grímsson sjávarútvegsráðherra
á 17. þingi Sjómannasambands
Islands í gær. Halldór sagði að
loðnuleiðangri rannsóknaskips-
ins Bjarna Sæmundssonar lyki
eftir tíu daga og tillögur fiski-
fræðinga um heildarafla loðnu á
þessari vertíð myndu því berast
sjávarútvegsráðuneytinu fyrir
næstu mánaðamót.
Óskar end-
urkosinn
formaður
ÓSKAR Vigfússon í Hafnarfirði
var endurkosinn formaður Sjó-
mannasambands íslands með
lófataki á 17. þingi SSÍ í gær en
þinginu lýkur í dag, föstudag.
í stjórn SSÍ voru einnig kosnir
með lófataki: Guðmundur Hall-
varðsson í Reykjavík varaformaður,
Elías Björnsson í Vestmannaeyjum
ritari og Sigfinnur Karlsson á Nes-
kaupstað gjaldkeri.
„Fyrr en tillögurnar liggja fyrir
er lítið hægt að segja en miðað við
þær upplýsingar, sem fyrir liggja,
tel ég varlegra að menn búi sig
undir að taka þurfi erfiðar ákvarð-
anir á næstunni varðandi veiðarnar.
Að sjálfsögðu verður haft samráð
við hagsmunaaðila, þár á meðal
Sjómannasambandið, áður en
nokkrar ákvarðanir verða teknar
um breytingar,“ sagði Halldór Ás-
grímsson.
Hann sagði um stöðu sjávarút-
vegsins að í heild sé þokkalega bjart
útlit og afkoma með besta móti
eftir mjög erfitt tímabil. Verð á
botnfiskafurðum sé mjög hátt og
markaðsútlit gott. Ákveðið hafi ver-
ið að botnfiskveiðiheimildir fyrstu
átta mánuði næsta árs verði svipað-
ar og á sama tíma í ár. Með þeim
fyrirvara, sem leiddi af óvissu um
hrygningargöngu þorsks frá Græn-
landi séu því góðar horfur varðandi
afkomu þeirra, sem fyrst og fremst
byggi á botnfiskveiðum.
Því miður verði ekki sama sagt
um sérveiðarnar. Þrátt fyrir ört
vaxandi rækjustofna og auknar
veiðiheimildir sé mikill vandi á
höndum varðandi rækjuveiðarnar
vegna verðfalls á rækju á erlendum
mörkuðum. Rækjuvinnslan virðist
varla geta staðið undir núverandi
hráefnisverði og þurfi menn því að
vera viðbúnir breytingum.
Halldór sagði að síldarstofninn
væri einnig í þokkalegu ástandi en
sýnt virðist að mun stærri hluti
síldaraflans fari í bræðslu en áður
og síldveiðarnar skapi því hvorki
sjómönnum, útvegsmönnum, né
ákvörðun sagði, að 1 samræmi við
samning við Húsnæðisstofnun ríkis-
ins um hlutverk viðskiptavaka og
fleira, hafi verið ákveðið að miða
kaup Landsbréfa á húsbréfum við
300 milljónir króna nafnverðs á
mánuði og þessu marki hafi verið
náð á miðvikudag.
þjóðarbúinu í heild, þær tekjur, sem
búist hafi verið við. Áfram verði
unnið að því að reyna að koma sölu-
málum á saltsíld til Sovétríkjanna
í fýrra horf en tíminn sé að hlaupa
frá okkur í þeim efnum.
Hann sagði að sá stöðugleiki í
þjóðfélaginu, sem leitt hefði af þjóð-
arsáttinni, skilaði sér í bættum hag
allra, sjómanna jafnt sem annarra.
Sjómenn hefðu lengi verið með
lausa kjarasamninga en óvissa væri
um hveijar lyktir þeirra mála yrðu.
Enda þótt ekki sé nýjum samning-
um til að dreifa hafi tekjur sjó-
manna, þegar á heildina sé litið,
hækkað allverulega frá síðasta ári
vegna hækkandi botnfiskverðs.
Halldór sagði verð á botnfiski
deildar Landsbréfa, sagði skýring-
una á þessari ákvörðun vera að
ójafnvægi hefði verið á þessum
markaðj, og framboð hreinlega of
mikið. Áætlanir húsnæðisyfirvalda
hafi verið óskýrar og ónákvæmar.
„Við höfðum fengið tölur frá þeim
nú 34% hærra innanlands en það
hafi verið að meðaltali í fyrra. Á
móti þeirri hækkun vegi á hinn
bóginn lækkun skiptahlutfalls úr
76% í 70%, sem leitt hefði af hækk-
andi olíuverði, svo og aflasamdrátt-
ur milli áranna 1989 og ’90, sem
áætlað sé að verði nálægt 8%.
Engu að síður hafi tekjur sjó-
manna á 20-200 tonna bátum og
ísfisktogurum hækkað um 17-18%
frá meðaltali síðasta árs til dagsins
í dag. Á sama tímabili hafi laun
almennt hækkað um rúm 11%.
Enda þótt blikur séu á lofti varð-
andi síld og loðnuveiðar verði ekki
annað sagt en að þrátt fyrir hækk-
að olíuverð og minnkandi afla séu
tekjur sjómanna betri en oft áður.
um áætlanir til áramóta og þessar
tölur hafa sífellt verið að hækka
og núna á síðustu vikum hafa bæst
við 500 milljónir í húsbréfum, sem
þeir áætla að komi út á markaðinn.
Því var ákaflega erfitt hjá okkur
að gera okkur grein fyrir stöðunni.
Þrátt fyrir hækkun ávöxtunarkröf-
unnar í 7,05% dró ekki úr framboð-
inu,“ sagði Sigurbjörn.
Hann var spurður hvort ekki
hefði komið til álita að hækka
ávöxtunarkröfuna enn meira. Hann
sagði það hafa verið rætt, en talið
hefði verið að þrátt fyrir meiri
hækkun hefði selst lítið meira af
bréfunum.
Landsbréf hf. stöðvuðu húsbréfakaup í gær
Of mikið framboð húsbréfa og
óskýrar áætlanir yfirvalda
- segír Sigurbjörn Gunnarsson um orsakir stöðvunarinnar
LANDSBRÉF hf., viðskiptavaki húsbréfa, stöðvaði húsbréfakaup í
gær, en þau hefjast á nýjan leik í dag. Ákvörðunin um stöðvunina
var tekin á miðvikudag og í gær fóru aðrir verðbréfamarkaðir að
dæmi Landsbréfa og tóku húsbréf aðeins í umboðssölu, nema Kaup-
þing hf., sem keypti í gær gegn hærri ávöxtunarkröfu, 7,30%. Ástæð-
an sem Landsbréf gáfu upp var, að viðmiðunarmarki um húsbréfa-
kaup sem nemur 300 milljónum króna að nafnvirði á mánuði hafi
verið náð. Landsbréf eiga birgðir af óseldum húsbréfum, sem voru
fyrir skömmu á níunda hundrað milljóna króna.
I frétt frá Landsbréfum um þessa
Sigurbjörn Gunnarsson, deildar-
stjóri húsbréfa- og lífeyrissjóða-
„SÓSÍALISMI
ANDSKOT AN S “
eftir Þorkel Helgason
í bréfi til Benedikts Tómassonar
frá árinu 1956 kallar Vilmundur
Jónsson, landlæknir, það „sósíal-
isma andskotans" þegar tap er þjóð-
nýtt en gróði einkavæddur. Þetta
kom mér í hug þegar ég las grein
eftir Jóhann J. Olafsson, stórkaup-
mann og formann Verslunarráðs,
sem birtist hér í blaðinu þann 10.
nóv. sl. í greinarheiti spyr liann:
„Ætlar Gylfi Þ. Gíslason að gera
sósíalismann ódauðlegan hér á Is-
landi?" Með yfírskriftinni einni er
verið að læða því að lesendum að
einn helsti forvígismaður markaðs-
búskapar hér á landi sé eins konar
nátttröll miðstýringar og ríkisfor-
sjár. Þetta kallar á hörð viðbrögð.
1.
Kommúnisminn er hruninn í
Austur-Evrópu og nú er unnvörpum
verið að koma fyrirtækjum úr opin-
berri eign. Er það gjarnan gert í
tveimur skrefum. Fyrst er fyrir-
tækjunum breytt í hlutafélög, þar
sem hlutaféð er upphaflega í ríkis-
eign. Síðan er reynt að koma hluta-
bréfunum í verð. Engum kemur til
hugar að gefa þessi hlutabréf. Þau
eru sameign viðkomandi þjóðar.
Aftur á móti hafa orðið dæmi þess
•að hin fyrri valdastétt hefur reynt
að beita bellibrögðum og komast
yfir hlutaféð eða hygla einhverjum
við sölu þess.
Þegar Margrét Thatcher er að
einkavæða ríkisfyrirtæki fer hún
eins að. Hlutafé er selt og rennur
andvirðið til almannaþarfa. Að
sjálfsögðu kann við slíka einkavæð-
ingu að vera sanngjarnt að hafa
starfsmenn hinna fyrri ríkisfyrir-
tækja í huga og gefa- þeim for-
kaupsrétt að hlutafénu; e.t.v. á
góðum kjörum. Þetta sjónarmið
hefur komið fram í Austur-Evrópu
og var einnig í heiðri haft þegar
Volkswagenverksmiðjurnar voru
einkavæddar.
Fáir efast, lengur um yfirburði
markaðsstýrðs einkareksturs um-
fram miðstýrðan ríkisrekstur. For-
senda farsæls markaðsbúskapar er
fijáls og opinn markaður um aðföng
og afurðir. Þetta gildir líka um
markaðsstýringu í sjávarútvegi.
Fiskveiðar búa aftur á móti við þá
sérstöðu að moða úr takmarkaðri
auðlind. Ef ekki er gripið í taumana
treður hver öðrum um tær. Við
þessum markaðsbresti þarf að sjá.
Það er nær samdóma álit fræði-
manna, jafnt innlendra sem er-
lendra, að ekki geti hagkvæmari
aðferð í þessu skyni en aflakvóta-
kerfi, þar sem heimiluðum afla er
skipt upp í einingar. Verður þá jafn-
framt að vera þannig um hnútana
búið að einingarnar, kvótarnir, geti
skipt um hendur eftir eðlilegum
markaðsleiðum.
Kvótunum má að þessu leyti líkja
við hlutabréf í auðlindum sjávar.
Með því að koma kvótakerfi á er
þannig verið að einkavæða atvinnu-
veg sem áður bjó við (stjórnlausa)
miðstýringu. Gylfi Þ. Gíslason er
sannur markaðshyggjumaður og
styður einarðlega slíka einkavæð-
ingu varðandi fiskimiðin. En hann
er líka sama sinnis og aðrir stjórn-
málamenn allt frá Luclwig Erhard,
sem seldi Volkswagen, til Margrét-
ar Thatcher, sem seldi breska síma-
félagið, að hlutabréfin eigi að selja
en ekki gefa. Færir hann fyrir því
bæði sanngirnis- og hagkvæmnis-
rök sem ekki verða tíunduð hér.
Hér er ekki heldur tóm til að fjalla
ítarlega um það hvernig hlutabréfa-
salan, eða kvótasalan, eigi að fara
fram; hvort hún eigi fremur að fel-
ast í afnotagjaldi af úthlutuðum
kvótUrn eða varanlegri sölu þeirra.
Hið síðara er vissulega meira í sam-
Þorkell Helgason
„ Aflakvótakerfi er sú
aðferð við stjórn fisk-
veiða sem best stuðlar
að hagkvæmni. Kvóta7
kerfið sem tekur gildi
um næstu áramót er í
stórum dráttum slíkt
kerfi.“
ræmi við fullkomna einkavæðingu.
En ýmis hagkvæmnis- og sanngirn-
isrök mæla þó fremur með fyrri
aðferðinni. Þetta er þó aukaatriði í
umræddu samhengi.
2.
Formaður Verslunarráðsins að-
hyllist á hinn bóginn þá skoðun
spilltra ráðamanna kommúnismans,
að almenningseign megi ráðstafa
til fárra útvaldra. Helstu rök hans
felast í útúrsnúningi á hugtökunum
„sameign“ og „einkaeign“.
Meðan alræði öreiganna var og
hét, þýddi lítið fyrir sauðsvartan
almúgann að fara fram á kaup-
hækkun. Hann ætti fyrirtækin og
því væri hann að sækja í eigin vasa
þegar hann krefðist kjarabóta.
Verkföll voru því bönnuð af þvi að
þau væru óþörf. Þannig var almenn-
ingur fóðraður á því að fyrirtækin
væru í „sameign“ enda þótt flestir
vissu að þau voru í reynd í „einka-
eign“ yfirstéttarinnar sem naut
óspart arðs af eigninni.
Formaður Verslunarráðsins beit-
ir sama orðhengilshætti. Hann vitn-
ar til upphafs laga um stjórn fisk-
veiða þar sem segir að „nytjastofn-
ar á íslandsmiðum eru sameign
íslensku þjóðarinnar", og segir orð-
rétt: „Ekki þurfa orðin „sameign
íslensku þjóðarinnar" að útiloka
einkaeign. Skipafloti landsmanna,
bifreiðaeign, landbúnaður, húsa-
kostur o.s.frv. eru sameign íslensku
þjóðarinnar, enda þótt flest skip,
bílar, jarðir og hús séu í einka-
eign.“ Það er ekki ónýtt t.d. fyrir
okkur opinbera starfsmenn — sem
eigum fátt gott skilið ef dæma má
af niðurlagi greinar heildsalans —
að vita það að drossían hans, einbýl-
ishúsið og jafnvel hlutur hans í
Stöð 2 séu sameign okkar allra.
Ætli hann muni ekki bregðast við
líkt og kommakóngarnir austur frá,
þegar almúgamanninn langar, með
vísun til sameignar, að grípa í bíiinn
hans, og segja að þannig hafi þetta
nú ekki verið meint?
3.
Jóhann J. Ólafsson ritaði grein í
Morgunblaðið 9. nóv. 1989 sem bar
yfirskriftina Útvegsmenn eigafiski-
mið íslands. Þar var ekki verið að
skafa af hlutunum. Hann notar
svipaða lýsingu og ég og talar um
hlutafé í Islandsmiðum, en vill að
núverandi útgei'ðarmenn einir fái
öll hlutabréfin í þessu arðbærasta
hlutafélagi þjóðarinnar. Helstu rök-
in eru þau, að þeir séu „landnáms- t
menn“, sem liafi nýtt sér miðin um
aldir, eins og hann kemst að orði í
greininni frá 10. nóv. sl. Allir sjá
hversu rök þessi eru fráleit. Hvorki
eru núverandi útgerðarmenn alda-
gamlir né eiga þeir heldur einir
erfðarétt eftir liðna útgerðarmenn.
Vissulega er sanngjarnt að taka
tillit til hagsmuna þeirra sem hafa
viðurværi af sjávarútvegi, eins og
gert er í hinum siðmenntaða heimi
þegar ríkisfyrirtæki eru einkavædd.
En þeir sem hagsmuna hafa að
gæta eru miklu fleiri en núverandi
útgerðarmannastétt. Hvað með sjó-
menn, fiskvinnslufólk eða yfirhöfuð
alla þá í hinum dreifðu sjávarþorp-
um sem eiga allt sitt undir fiski? ■
4.
Hér hefur aðeins verið fjallað um
aðra hlið hugtaksins „sósíalisma
andskotans", það er þegar fulltrúi
verslunarinnar vill afhenda sér-
hagsmunahópum arð sem almenn-
ingur á. Þótt það sé á öðru sviði
er ekki úr vegi að nefna jafnfranit
dæmi um hina hliðina, þegar þeir
sömu kalla. á hið opinbera, til að
bjarga sér úr vandræðum og biðja
um þjóðnýtingu á tapi. Það er eins
og mig minni að áðurnefnd Stöð 2
hafi óskað eftir sérstakri fyrir-
greiðslu Reykjavíkurborgar þegar í
ljós kom að nýir hluthafar höfðu
keypt köttinn í sekknum. Stórhlut-
hafinn Jóhann J. Ólafsson á efa-
laust hægara með að rifja þetta
dæmi upp.
5.
Aflakvótakerfi er sú aðferð við
stjórn fiskveiða sem best stuðlar
að hagkvæmni. Kvótakerfið sem
tekur gildi um næstu áramót er í
stórum dráttum slíkt kerfi. Það var
tímamótaákvörðun að taka upp
kvótakerfið árið 1984 og auka það ^
síðan og bæta. Hugsanlega er þetta
stærsta framfaraskrefið sem stigið
hefur verið í stjórn þjóðmála á
níunda áratugnum.
Ekki má rugla sama kvótakerf-
inu, sem stjórntæki til að stuðla að
hagkvæmni í fiskveiðum og því
ranglæti að afhenda fiskimiðin fá-
mennum hópi manna. Kvótakerfið
er þvert á móti forsenda þess að
hægt sé að taka á þessu siðleysi.
Lagfæringar eiga því að byggjast
á gildandi lögum. í þau vantar ekki
annað en ákvæði um eðlilegt af-
gjald fyrir hlutabréfin, aflakvótana.
Ég er í engum vafa um að slík
ákvæði koma fyrr en síðar. Þannig
er t.d. tómt mál að tala um aðild
að evrópskri efnahagssamvinnu án
slíks veiðigjalds. Þjóðhagsstjóri hef-
ur nýlega bent á þetta á opinberum
fundi.. Einnig vísa ég til greinar
eftir mig hér í blaðinu 15. des. fyr-
ir ári.
Til áréttingar þeirri sannfæringu
að tími veiðigjalds sé senn kominn,
vísa ég til Reykjavíkurbréfs 3. nóv.
sl. Megininntak bréfsins er fordæm-
ing á því siðleysi sem felist í því
að einstakir menn geti slegið eign
sinni á sameign þjóðarinnar, auð-
lindir sjávar, án endurgjalds. Þann-
ig virðist útbreiddasta blað lands-
ins, Morgunblaðið, nú snúast á sveif
með okkur sem höfum margir bent
á þetta ranglæti árum saman í
ræðu og riti.
Höfundur er háskólakennari og
hefur um árabil fjallaö um stjórn
fiskveiða.