Morgunblaðið - 23.05.1991, Blaðsíða 28
28
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. MAI1991
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvaemdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstraeti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. ( lausasölu 100 kr. eintakið.
Aðgerðir ríkis-
stj órnar
STAÐA RIKISFJARMALANNA
Skýrsla Friðriks Sophussonar fjármálaráðherra:
Aðstæður kalla á samstilltar
aðhaldsaðgerðir í rílds-
fjármálum og peningamálum
Tskýrslu þeirri, sem Friðrik Soph-
|_ usson, fjármálaráðherra, lagði
íyrir Alþingi í gær, er gerð grein
fyrir viðskilnaði fráfarandi ríkis-
stjórnar í ríkisfjármálum, eins og
hann blasir við núverandi ríkisstjóm.
Jafnframt er lýst þeirri þenslu, sem
ríkisstjórnin telur vera í efnahags-
málum og loks viðbrögðum ríkis-
stjórnarinnar frammi fyrir þessum
vanda.
í stórum dráttum má segja, að
viðskilnaðurinn í ríkisfjármálum sé
sá, að lánsfjárhallinn er talinn verða
tvöfalt meiri en gert var ráð fyrir
við afgreiðslu fjárlaga og rekstrar-
halli einnig rúmlega tvöfalt meiri.
Heildarfjárþörf hins opinbera er talin
10 milljörðum hærri en fyrrverandi
ríkisstjórn gerði ráð fyrir. Auðvitað
er hér að hluta til um spár að ræða,
en fjármálaráðuneytið gengur ekki
lengra en svo, að Ríkisendurskoðun
telur, að bæði lánsfjárhalli ogrekstr-
arhalli verði meiri en fjármálaráðu-
neytið gerir ráð fyrir. Hvorki Ólafur
Ragnar Grímsson né Steingrímur
Hermannsson geta neitað því, að
þetta er hörmulegur viðskilnaður.
Þessi mikli hallarekstur opinbera
geirans hefur að sjálfsögðu þenslu-
áhrif í efnahagslífinu. Þjóðhags-
stofnun telur að viðskiptahallinn
gæti orðið um 4,5% af landsfram-
leiðslu og fjármálaráðherra bendir
á, að almennur innflutningur hefur
aukizt um 20% á fyrstu fjórum mán-
uðum þessa árs en minnkaði um 5%
á sama tíma í fyrra. Þá bendir fjár-
málaráðherra á til rökstuðnings því,
að um óeðlilega þenslu sé að ræða,
að bílainnflutningur hafi aukizt um
70% frá fyrra ári.
Til þess að taka á fjárhagsvanda
hins opinbera og draga úr þenslu
hefur ríkisstjómin gripið til þess
ráðs að hækka vexti verulega, jafn-
framt því, sem fyrirheit eru gefín í
skýrslunni um niðurskurð á ýmsum
útgjaldaliðum, sem sýnist nema um
1.650 milljónum, auk þess, sem
hætt er við opinberar lántökur, sem
nema um 900 milljónum. Þessar
ráðstafanir ríkisstjórnarinnar og
aðrar þýða að hennar mati að láns-
Ijárhallinn minnki úr 13 milljörðum
í 7 milljárða.
Það er í fyrsta lagi jákvætt við
þessar aðgerðir, að núverandi ríkis-
stjórn kemur ekki til hugar að
hækka skatta á landslýð. Óhætt er
að fullyrða, að sæti vinstri stjórn enn
við völd væri hún nú að leggja fyrir
Alþingi tillögur um nýja og stór-
hækkaða skatta í samræmi við þær
yfirlýsingar, sem Steingrímur Her-
mannsson og Ólafur Ragnar Gríms-
son gáfu fyrir kosningar. I annan
stað ber að fagna fyrsta skrefínu,
sem ríkisstjórnin tekur til þess að
skera niður opinber útgjöld. Það
skref er ekki stórt og hefði mátt
vera stærra og enn er óljóst, hvem-
ig til tekst. Verður t.d. hægt að
framkvæma 500 milljóna króna nið-
urskurð í heilbrigðisgeiranum? Engu
að síður er mikilvægt, að nú situr
ríkisstjórn, sem leggur áherzlu á að
draga úr opinberum útgjöldum í stað
þess að hækka skatta.
í þriðja lagi hyggst ríkisstjórnin
hætta við ýmsar fyrirhugaðar lán-
tökur á vegum opinberra aðila. Þar
er einnig um jákvætt framtak að
ræða. Fjárhagsvandi hins opinbera
verður ekki leystur með endalausum
lántökum.
Mönnum ber saman um, að sú
þensla, sem um er rætt í efnahagslíf-
inu stafi ekki af mikilli uppsveiflu í
atvinnulífinu heldur sé um peninga-
lega þenslu að ræða. Óhikað má
fullyrða, að atvinnureksturinn hefur
styrkt stöðu sína verulega á undan-
förnum misserum. Fjölmörg fyrir-
tæki skiluðu góðum hagnaði á
síðasta ári og sjávarútvegurinn hef-
ur um nokkurt skeið greitt niður
skuldir. Gera má ráð fyrir, að mörg
einkafyrirtæki hugsi sér nú til hreyf-
ings á nýjan leik. Slík þensla er af
hinu góða enda hefur atvinnulífíð
verið í miklum öldudal á þriðja ár.
Miklu skiptir, að vaxtahækkanir,
sem fylgja í kjölfar ákvarðana ríkis-
stjórnarinnar í vaxtamálum verði
ekki til þess að stöðva þá uppsveiflu
í atvinnulífínu, sem er á ferðinni.
Bæði atvinnurekstur og einstakling-
ar eru reynslunni ríkari og vita bet-
ur en áður hvað hvert prósentustig
í vöxtum skiptir miklu máli. Þess
vegna er ástæða til að vekja athygli
á því að í skýrslu íjármálaráðherra
til Alþingis í gær segir m.a.: „Að
undanförnu hafa vextir banka og
verðbréfafyrirtækja farið hækkandi
og því ætti vaxtahækkun ríkissjóðs
ekki að leiða til almennrar vaxta-
hækkunar nema að takmörkuðu
leyti.“ Fróðlegt verður að sjá, hvort
bankar og sparisjóðir verða sammála
þessari yfirlýsingu íjármálaráð-
herra, en þeir taka væntanlega
ákvarðanir um vaxtabreytingar um
næstu mánaðamót. Þær ákvarðanir
geta haft mikil áhrif á það, hvort
uppsveifla í atvinnulífinu heldur
áfram eða hvort hún kafnar í fæð-
ingu. Á blaðamannafundi í gær var-
aði Friðrik Sophusson bankana við
því að nota vaxtaákvarðanir nú sem
tilefni til þess að auka vaxtamun
og sagði að veita yrði bönkunum
aðhald sem öðrum, en í samtali við
Morgunblaðið í dag segir Valur Vals-
son, formaður bankastjórnar ís-
landsbanka, að nauðsynlegt sé að
auka vaxtamun, þar sem bankarnir
séu reknir með tapi. Þarna sýnist
stefna í árekstur milli bankanna og
ljármálaráðherra.
Þegar á heildina er litið stefna
aðgerðir ríkisstjómarinnar tvímæla-
laust í rétta átt. En sumarið þarf
að nota til þess að undirbúa rækileg-
ar aðgerðir til þess að hemja út-
gjaldaþenslu ríkisbáknsins og til
þess að undirbúa sölu ríkisfyrir-
tækja. Núverandi ríkisstjórn hefur
mikið verk að vinna. Hún hefur
markað rétta stefnu í grundvallarat-
riðum. Eftir er að útfæra hana í
framkvæmd svo að verulegu máli
skipti. Þá fyrst reynir á þolrifin í
meðráðherrum fjármálaráðherra og
alþingismönnum, en þessir tveir hóp-
ar, fagráðherrar og þingmenn ein-
stakra kjördæma, hafa reynzt flest-
um fjármálaráðherrum þungir í
skauti.
HÉR fer á eftir í heild skýrsla
Friðriks Sophussonar fjármála-
ráðherra um ríkisfjármál 1991,
stöðu, horfur og aðgerðir, sem
hann lagði fram á Alþingi í gær:
Formáli
Ný ríkisstjórn tók við völdum 30.
apríl sl. Eitt fyrsta verkefni hennar
var að óska eftir því við fjármálaráð-
herra að lögð yrði fyrir Alþingi
skýrsla um stöðu ríkisfjármála.
Nú liggja fyrir niðurstöður um
stöðu ríkissjóðs við stjórnarskipti,
horfur út árið _og fyrstu aðgerðir
nýrrar stjórnar. í þessari skýrslu eru
dregnir saman helstu þættir ríkisíjár-
málanna og gerð grein fyrir breyttum
aðstæðum í efnahagsmálum frá því
fjárlög voru afgreidd um sl. áramót.
Utlitið í efnahagsmálunum hefur
fremur dökknað heldur en hitt. Mis-
vægið í þjóðarbúskapnum birtist
meðal annars í vaxandi viðskipta-
halla við útlönd, auknum útlánum
bankakerfisins og minnkandi sparn-
aði. Jafnframt hafa ýmsar ákvarðan-
ir, sem fyrrverandi ríkisstjórn tók
undir lok starfstíma síns, veikt stöðu
ríkisfjármálanna. Þessar aðstæður
kalla á samstilltar aðhaldsaðgerðir í
ríkisfjármálum og peningamálum.
Við stjómarskiptin stefndi í um
10 milljarða króna meiri lánsfjárþörf
ríkissjóðs, húsnæðislánakerfisins og
annarra opinberra aðila en áformað
var við afgreiðslu fjárlaga. Aukin
lánsfjárþörf hins opinbera verður
fyrst og fremst rakin til þess að þeg-
ar nær dró kosningum slaknaði á því
takmarkaða aðhaldi sem fyrrverandi
ríkisstjórn hafði haft í ríkisljármál-
um. Þannig gaf hún fyrirheit um
aukin útgjöld til ýmissa verkefna,
skuldbatt ríkissjóð um háar ijárhæð-
ir á komandi árum og aðhafðist ekk-
ert í vaxtamálum.
Samtímis því sem lánsíjárþörf hins
opinbera stórjókst, benda áætlanir
Seðlabanka til þess að innlendur
sparnaður verði 10-12 milljörðum
króna minni heldur en spáð var um
sl. áramót. Nú er svo komið að láns-
fjárþörf allra opinberra aðila, þ.e.
ríkissjóðs, húsnæðislánasjóðanna og
annarra opinberra stofnana og sjóða,
er áætluð 33-34 milljarðar króna á
sama tíma og spáð er að allur inn-
lendur sparnaður nemi aðeins um
26-27 milljörðum króna.
Við þær aðstæður sem hér er lýst
er fyrirsjáanlegt að mjög erfitt mun
reynast að mæta lánsfjárþörf hins
opinbera á innlendum lánamarkaði
jafnvel þó hækkun raunvaxta komi
til. Einnig verður að telja varhuga-
vert að hið opinbera reyni svo á inn-
lenda lánsfjármarkaðinn að atvinnu-
fyrirtækjum verði í stórum stíl ýtt á
erlendan lánamarkað.
Ýmsar veilur hafa komið fram í
áætlunum um afkomu A-hluta ríkis-
sjóðs. Þannig er nú talið að rekstrar-
halli geti orðið rúmir 9 milljarðar
króna verði ekkert að gert, í stað
um 4 milljarða króna í samþykktum
fjárlögum. Fyrrverandi ríkisstjórn
hafði uppi áform um nýjar skatta-
álögur og lækkun útgjalda, hvorugt
kom þó til framkvæmda. Að auki
hefur komið í ljós að framlög t.d. til
almannatrygginga og Lánasjóðs
íslenskra námsmanna eru alltof lág
miðað við núgildandi starfsreglur.
Með tilliti til þeirra aðstæðna sem
hér er lýst og þeirrar áherslu sem
ríkisstjórnin leggur á stöðugleika í
efnahagsmálum hefur hún ákveðið
þríþættar aðgerðir.
I fyrsta lagi að hækka vexti á
verðbréfum ríkissjóðs um 1,5-1,9%
svo takast megi að fjármagna halla
ársins í einhverjum mæli innanlands.
Þá hefur verið ákveðið að hækka
vexti á útlánum Byggingarsjóðs
ríkisins í 4,9% en það er nauðsynlegt
til þess að fjárhagsstaða sjóðsins
rýrni ekki enn frekar.
I öðru lagi verður eftirlit með inn-
heimtu tekna og útgjöldum ríkissjóðs
hert. Með hertum aðhaldsaðgerðum
er talið að draga megi úr lánsfjár-
þörf ríkissjóðs um á annan milljarð
króna.
Loks hefur ríkisstjórnin ákveðið
að lækka útgjöld og falla frá ýmsum
lántökuáformum sem fyrrverandi
ríkisstjórn beitti sér fyrir. Hér er
einkum um að ræða fyrirgreiðslu við
atvinnuvegi, sem eðlilegt er að
banka- og sjóðakerfið leysi, lækkun
á framlögum til framkvæmda sem
ekki eru bráðnauðsynlegar og mark-
vissum aðgerðum til lækkunar á út-
gjöldum almannatrygginga o.fl.
Áhrif þeirra aðgerða sem ríkis-
stjórnin hefur ákveðið eru talin draga
úr lánsijárþörfinni um 5-6 milljarða
króna strax á þessu ári. Ríkisstjórnin
væntir þess að aðgerðirnar verði til
þess að á ný náist stöðugleiki í verð-
lags- og kjaramálum.
Friðrik Sophusson
fjármálaráðherra.
1. Heildaryfirlit
Fjárlög 1991. Við afgreiðslu fjár-
laga í lok síðasta árs voru ýmsar
forsendur þeirra óvissar. Þannig voru
mikilvægir þættir efnahagsmála
óráðnir og lánsfjárlög óafgreidd. Nið-
urstaða fjárlaga var að lánsfjárhalli
ríkissjóðs, þ.e. hrein lánsfjárþörf,
yrði tæplega 5,9 milljarðar króna en
halli á rekstrarreikningi 4,1 milljarð-
ur. Áformað var að brúa lánsfjár-
halla ríkissjóðs að öllu leyti með inn-
lendum lánum og gott betur því jafn-
framt var fyrirhugað að veija tæp-
lega 1,5 milljörðum króna til að
greiða niður erlendar skuldir.
Upphafleg lántökuáform. Áætl-
anir Seðlabanka frá því um síðustu
áramót gerðu ráð fyrir að innlendur
sparnaður myndi aukast um 38 millj-
arða króna á þessu ári. Auk lánsfjár-
halla ríkissjóðs var talið að aðrir
opinberir aðilar, einkum húsnæði-
skerfið, þyrftu að taka tæplega 18
milljarða króna að láni til þess að
fjármagna starfsemi sína. Heildar-
lánsfjárþörf opinberra aðila, þ.e.
ríkissjóðs, húsnæðislánasjóðanna og
annarra opinberra stofnana og sjóða,
var því áætluð 24 milljarðar króna
og var áformað að taka tæplega 23
milljarða að láni innanlands.
Þannig var að því stefnt að beina
rúmlega 60% af nýjum sparnaði til
opinberra aðila. Þetta er svipað hlut-
fall og árið 1990. Árið 1989 var hlut-
fallið hins vegar 38%. Hér þarf þó
að hafa í huga að árið 1990 var um
margt einstakt hvað snertir þróun
peningamála þar sem nýr sparnaður
jókst verulega.
Aukin þensla — minni sparnað-
ur. Á síðustu mánuðum hefur komið
fram misvægi í þjóðarbúskapnum
sem meðal annars birtist í aukinni
innlendri eftirspurn, auknum útlán-
um og minnkandi sparnaði. Sam-
kvæmt nýrri spá Seðlabanka er nýr
sparnaður að óbreyttu talinn verða
mun minni á þessu ári en áður var
áætlað, eða um 26 milljarðar króna
í stað 38 milljarða.
Jafnvel þótt miðað væri við lán-
tökuáform fjárlaga sem gerðu ráð
fyrir að opinberir aðilar tækju 23
milljarða króna að láni innanlands
jafngilti það því að tæplega 90% nýs
sparnaðar rynnu til hins opinbera.
Það verður að teljast óæskilegt að
opinberir aðilar seilist svo langt í
innlendri lánsfláröflun þar sem það
stuðlar að hækkun raunvaxta og
ýtir atvinnufyrirtækjum út í innlenda
lántöku með tilheyrandi þensluáhrif-
um.
Endurskoðuð áætlun um halla
rikissjóðs. Nú liggja fyrir upplýsing-
ar um framvindu ríkisfjármála fyrstu
fjóra mánuði ársins. Jafnframt hafa
lánsfjárlög verið afgreidd. Þetta gef-
ur færi á að endurmeta fyrri áætlan-
ir um horfur í ríkisfjármálum á þessu
ári. Þá hafa ýmsir þættir ríkisfjár-
málanna verið í sérstakri skoðun að
undanförnu í samvinnu Ijármála-
ráðuneytisins og annarra ráðuneyta
sem hefur dregið fram veikleika á
nokkrum sviðum umfram það sem
áður var reiknað með.
Samkvæmt þessu endurmati
stefnir í mun meiri halla á ríkissjóði
en gert var ráð fyrir á fjárlögum.
Þannig er talið að lánsfjárhallinn
geti orðið 13,1 milljarður króna og
haili á rekstrarreikningi 9,1 milljarð-
ur. Þetta eru nokkuð hærri tölur en
í mati_ ráðuneytisins frá því í lok
apríl. Útgjöldin hafa hækkað um 1,5
milljarða króna vegna aukinnar fjár-
þarfar almannatryggingakerfisins
annars vegar og Lánasjóðs íslenskra
námsmanna hins vegar. Á móti veg-
ur 300 m.kr. hækkun á tekjuhlið
vegna meiri innheimtu í apríl en
reiknað var með.
Fyrirvarar við mat á lánsfjár-
halla. Áætlanir um halla ríkissjóðs
og lánsfjárþörf eru varkárar. Þannig
má nefna að ekki er gert ráð fyrir
sérstökum áföllum á útgjaldahlið
umfram það sem þegar er vitað um.
Þá eru ýmsir óvissuþættir á tekjuhlið
sem gætu haft í för með sér frekari
Iækkun tekna en hér er reiknað
með. Á móti vegur að verði veltu-
breytingar meiri í þjóðarbúskapnum
en gert var ráð fyrir í forsendum
fjárlaganna skilar það sér í auknum
tekjum.
Skuldbindingar ríkissjóðs til
næstu ára. Að undanförnu hafa orð-
ið nokkrar umræður um fjárhags-
skuldbindingar ríkissjóðs og áhrif
þeirra á ríkisfjármálin. Þessi umræða
er hluti af stærra máli sem snýst
um það hvemig eigi að bókfæra
skuldbindingar í ríkisreikningi. Þær
tölur sem birtast í íjárlögum sýna
raunverulegt greiðslustreymi í og úr
ríkissjóði innan ársins. í þessu felst
að skuldbindingar sem ríkissjóður
gengst undir eru gjaldfærðar þegar
greiðsla fer fram en ekki við undir-
skrift samnings. Jafnhliða áætlun
íjárlaga er þó mikilvægt að fyrir liggi
á hveijum tíma yfirlit yfir skuldbind-
ingar ríkissjóðs svo meta megi horf-
urnar fram í tímann.
Á fyrstu fjórum mánuðum þessa
árs var stofnað til ýmissa skuldbind-
inga, ýmist með beinni heimild Al-
þingis eða fyrirvara um samþykki
þess.' Heildarfjárhæð þessara skuld-
bindinga er áætluð rúmlega 12 millj-
arðar króna. Þar af er talið að rúm-
lega 2 milljarðar króna komi til
greiðslu á þessu ári ýmist í formi
beinna útgjalda eða lána, en það sem
eftir stendur kemur til greiðslu á
næstu 6-10 árum.
Áætlun Ríkisendurskoðunar. í
nýlegri áætlun frá Ríkisendurskoðun
er gert ráð fyrir að lánsfjárhalli ríkis-
sjóðs verði 14,6 milljarðar króna og
rekstrarhallinn 12,2 milljarðar. Mun-
urinn á áætlunum fjármálaráðuneyt-
isins og Ríkisendurskoðunar er
tvíþættur. í áætlun ráðuneytisins er
ekki reiknað með fjárskuldbindingu
ríkissjóðs vegna búvörusamnings
upp á tvo milljarða króna þar sem
hún hefur ekki í för með sér greiðsl-
ur úr ríkissjóði á þessu ári. Þá er í
áætlun ráðuneytisins ekki reiknað
með að sérstök lánveiting til Hús-
næðisstofnunar gjaldfalli á ríkissjóð
heldur er hún bókuð sem lán.
Hér eru því engin áhöld um skuld-
bindingarnar sem slíkar heldur ein-
göngu um bókfærsluna og saman-
burð við fjárlög. Nú um nokkurt
skeið hefur reyndar verið unnið að
því að samræma þessi bókfærsluat-
riði í samvinnu helstu stofnana á
þessu sviði og verður því verki lokið
innan tíðar.
Heildarlánsfjárþörf opinberra
aðila. Samkvæmt endurskoðaðri
áætlun fjármálaráðuneytisins er
lánsfjárhalli ríkissjóðs og annarra
opinberra aðila nú talinn stefna mun
hærra en áður var áætlað, eða í rúm-
lega 34 milljarða króna á árinu mið-
að við þegar teknar ákvarðanir og
áform. Þetta er tæplega 11 milljörð-
um króna meira en gert var ráð fyr-
ir um síðustu áramót. Þar af má
rekja rúmlega 7 milljarða til A-hluta
ríkissjóðs.
Aðhaldsaðgerðir. Sú þróun sem
hér hefur verið lýst bendir til þess
að slaknað hafí á stjórn efnahags-
mála að undanförnu. Það er alveg
ljóst að innlendi peningamarkaðurinn
ber engan veginn lánsfjárþörf hins
opinbera hvort sem miðað er við
upphafleg áform eða endurskoðaða
áætlun. Jafnframt mun aukin erlend
lántaka eða yfirdráttur í Seðlabanka
leiða til þenslu og stefna markmiðum
um jafnvægi í efnahagslífinu í
tvísýnu.
Ríkisstjórnin hefur því ákveðið að
grípa til sérstakra viðnámsaðgerða
með tvíþættu markmiði. Annars veg-
ar að skapa skilyrði til aukins inn-
lends sparnaðar og þar með minnka
þenslu innanlands. Hins vegar að
skera niður útgjöld og lánveitingar
ríkissjóðs og annarra opinberra aðila
og draga þannig úr lánsijárþörfinni.
Aðgerðirnar eru í aðalatriðum
þríþættar. í fyrsta lagi á sviði vaxta-
mála. Hér er bæði um að ræða tíma-
bundna vaxtahækkun á ríkisverð-
bréfum og samræmingu á vöxtum í
húsnæðiskerfinu. Jafnframt verður
unnið að því að gera vaxtaákvörðun
á ríkisverðbréfum sveigjanlegri. Þá
er stefnt að því að takmarka heimild-
ir ríkissjóðs til yfirdráttar í Seðla-
banka. I öðru lagi verður beitt mun
meira aðhaldi í ríkisbúskapnum en
verið hefur, bæði með því að herða
eftirlit með innheimtu tekna og út-
gjöldum ríkissjóðs. I þriðja lagi hefur
ríkisstjórnin ákveðið að lækka út-
gjöld og falla frá ýmsum lántöku-
áformum sem blöstu við þegar hún
tók við völdum.
Talið er að þessar aðgerðir geti
dregið úr lánsfjárþörfinni um allt að
6 milljörðum króna þegar á þessu
ári. Þar með er dregið úr hættunni
á áframhaldandi óstöðugleika í efna-
hagslífinu.
2. Framvindan fyrstu
fjóra mánuðina
1. Afkoman
Aukinn halli ríkissjóðs. Afkoma
ríkissjóðs var talsvert lakari fyrstu
fjóra mánuði þessa árs en á sama
tíma í fyrra. Frávikin frá síðasta ári
eru tvenns konar. Annars vegar
meiri lánsfjárhalli ríkissjóðs, hins
vegar aukinn yfirdráttur í Seðla-
banka. Eins og fram kemur í með-
fylgjandi töflu er lánsfjárhalli ríkis-
sjóðs rúmlega 2 milljörðum króna
meiri nú í apríllok en á sama tíma
í fyrra. Þetta stafar fyrst og fremst
af 1,5 milljarða króna lánafyrir-
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. MAÍ 1991
29
Viðskilnaður síðustu ríkisstjór
Lánsfjárhalli skv. fjárlögum átti að vera
1 1;5.9 milljarðar
en verður skv. nýju mati fjármálaráðuneytis
I ~t 13,1 milljarður
Rekstrarhallinn skv. fjárlögum átti að vera
I I 4.1 milljarður
en verður skv. nýju mati fjármálaráðuneytis
1 19.1 milljarður
Rikisendurskoðun telur lánsfjárholla verða
W
L
og rekstrarhalla rikissjóðs verða
nig|n
Wm
j 14,6 milljarða
12,2 milljarða
Heildarlánsf járþörf opinberra aðila var talin verða
c____________________________________
en skv. nýju mati verður hún að óbreyttu
J 24 milljarðar
r
334
Heildarlánsfjárþörfin er því meiri
en taliö var, sem nemur
10 milljörðum
milljarðar
Svona kemur þenslan fram
Þjóðhaasstofnun telur, að viðskiptahallinn við útlönd
geti oroið (sem hlutfall af landsframleiðslu)
4,5%
Árið 1989 var viðskiptahallinn
I ~fel-^
Á fyrstu fjórum mánuðum ársins iiufjjtiórnvöld »
skuldbindinaar með samþykki Alþingis eða fyrirva
samþykki Álþingis, sem nema
milljörðutn
Fyrstu fjóra mánuði ársins hefur almennur innflutningur aukist um
5%rz
C
Jj en á sama tima i fyrra minnkaði hann
Á fyrstu fjórum mánuðum þessa árs hefjtr bílainnflutningur aukist um
- g
i'i»«wittmg
70%
Þetta ætlar ríkisstjórnin að gera:
Hækka vexti af spariskírteinum
úr[ ;
36,0%
17,9%
Hækka vexti af húsnæðislánum
Lánasjóður íslenskra námsmanna skorinn niður
100 milljónir
Framlag til vegamála
Heilbrigðiskerfið
Hætt við lántökur
Hætt við lántöku vegna úreldingar loðnuverk
I i 200 milljónir
Lántaka Byggðastofnunar lækkuð um
r.........
Lántaka Landsvirkjunar
.
500
milljónir
Lækkun lántöku
Landsvirkjunar þýðir:
Hækkun fyrir neitendur
að hluta og...
Landsvirkjun herðir
sultarólina að hluta
ur
Þessar aðgerðir þýða að
lánsf járhallinn minnkar..
milljörðum í ’ milljarða
greiðslu ríkissjóðs við Byggingarsjóð
ríkjsins í upphafi þessa árs.
í fyrra tókst að brúa lánsfjárþörf
fyrstu mánuðina að verulegu leyti
með sölu ríkisvíxla og spariskírteina.
Á þessu ári hefur sala ríkisvíxla og
spariskírteina hins vegar gengið
treglega og innlausn verið langt
umfram sölu nýrra. Þannig nam sala
ríkisvíxla og spariskírteina í fyrra
3,8 milljörðum króna umfram inn-
lausn, en í ár hefur dæmið snúist
við þannig að nú er 2,8 milljarða
króna innlausn umfram sölu á nýjum
bréfum. Viðsnúningur frá fyrra ári
er um 6,6 milljarðar króna. Greiðslu-
afkoma ríkissjóðs var því mun lakari
nú í lok apríl en á sama tíma í fyrra.
Frá síðustu áramótum hefur
milljörðum króna samanborið við
27,4 milljarða króna árið 1990.
Hækkunin milli ára er 8,7%, en á
sama tíma hefur verðlag hækkað um
6-7%. Samkvæmt því hafa innheimt-
ar tekjur ríkissjóðs aukist um 2% að
raungildi frá fyrra ári, heldur meira
en reiknað var með.
Innheimta beinna skatta jókst um
3,7% frá fyrra ára. Þetta er svipað
og búist var við. Óbeinir skattar
hækkuðu mun meira milli ára, eða
um 10,4%. Aukningin kemur fyrst
og fremst fram í meiri tekjum a_f
innflutningi, einkum bifreiða. Á
■fyrstu fjórum mánuðum þessa árs
voru fluttir inn rúmlega 3.600 bílar
samanborið við 2.200 bíla í sömu
mánuðum 1990. Þetta er langt um-
Innheimtar tekjur janúar-apríl 1990 og 1991
Greiðslugrunnur 1990 1991 Breyting
m.kr. m.kr. %
Tekju-og eignarskattar ......................... 5.575 5.783 3,7
Einstaklingar ................................... 4.461 4.653 4,3
Fyrirtæki ....................................... 1.114 1.130 1,4
Óbeinir skattar ............................... 20.307 22.412 10,4
Innflutningsgjöld ............................... 2.253 2.790 23,8
Virðisaukaskattur .............................. 11.328 12.045 6,3
Hagnaður ÁTVR ................................... 1.500 1.650 10,0
Launa-ogtryggingagjöld .......................... 2.411 2.575 6,8
Bifreiðagjöld ................................... 1.561 2.011 28,8
Aðrirskattar .................................... 1.254 1.341 6,9
Aðrartekjur ...................................... 1.564 1.634 4,5
Vaxtatekjur ..................................... 1.389 1.197 5-13,8
Arðgreiðslur o.fl.................................. 175 437 149,7
Heildartekjur ríkissjóðs ........................ 27.446 29.829 8,7
Afkoma rikissjóðs janúar — apríl 1990 og 1991
Grciðslugjrunnur 1990 m.kr. 1991 Breyting m.kr. 90-91 m.kr. %
Tekjur 27.446 29.829 2.383 8,7
Gjöld 30.271 35.353 5.082 16,8
Rekstrarhalli -5-2.825 •5-5.524 -52.699 —
Lánveitingar, nettó -5-3.235 -5-2.564 671 —
Lánsfjárhalli, þ.e. hrein lánsfjárþörf . -5-6.060 -5-8.088 5-2.028
Lántökur alls, nettó 3.150 -51.151 5-4.301 —
þar af ríkisvíxlar 3.605 •5-2.626 5-6.231 —
— spariskírteini 158 5-182 5-340 —
—önnurlán -5-613 1.657 2.270 —
Greiðsluafkoma -5-2.910 5-9.239 5-6.329 —
þar af staðan gagnvart Seðlabanka -5-3.085 5-9.050 5-5.965 —
greiðsluafkoman versnað um 9,2
milljarða króna og hefur ríkissjóður
orðið að mæta lánsfjárþörfinni með
yfirdrætti í Seðlabanka.
2. Tekjur ríkissjóðs
Fyrstu fjóra mánuði ársins námu
innheimtar tekjur ríkissjóðs 29,8
fram það sem gert var ráð fyrir í
tekjuáætlun fjárlaga. Aukningar
gætir einnig í innheimtu annarra
innflutningsgjaida. Þessi þróun end-
urspeglar aukna innflutningseftir-
spurn á fyrstu mánuðum ársins sem
gæti numið allt að 20% að raungildi
samanborið við síðasta ár.
Það sem af er ári hefur innheimta
virðisaukaskatts verið svipuð og
búist var við þegar á heildina er lit-
ið. Þetta segir þó ekki alla söguna.
Þannig var innheimta virðisauka-
skatts í tolli mun meiri fyrstu fjóra
mánuði ársins en reiknað var með.
Tölur fyrir fyrri hluta maímánaðar
benda til svipaðrar þróunar. Þetta er
í takt við þær vísbendingar sem inn-
heimta almennra innflutningsgjalda
gefur. Á móti vegur að innheimtur
virðisaukaskattur af almennri veltu
var minni en áætlað var þrátt fyrir
greinileg merki um aukin umsvif í
þjóðarbúskapnum undanfarna mán-
uði. Meginskýringin er sú að frá-
dráttur vegna innskatts, þ.e. endur-
greidds virðisaukaskatts af aðföng-
um og fjárfestingum í atvinnu-
rekstri, virðist hafa aukist mun meira
en útskattur, þ.e. endanlegur virðis-
aukaskattur af eiginlegri veltu. Þetta
gæti bent til vaxandi fjárfestinga í
atvinnulífinu sem meðal annars birt-
ist í auknum innflutningi atvinnubif-
reiða.
Innheimta bifreiðagjajda hefur
aukist talsvert milli ára. Ástæðan er
fyrst og fremst ákvörðun stjórnvalda
í tengslum við febrúarsamningana á
síðasta ári að fresta gjalddaga bif-
reiðagjalds um þijá mánuði. Við það
urðu tekjur ríkissjóðs af bifreiða-
gjöldum á fyrri hluta árs 1990 minni
en áætlað var sem var síðan unnið
upp á síðari hiuta ársins. Þá hefur
innheimta bensíngjalds og þunga-
skátts, en það eru markaðir tekju-
stofnar til vegagerðar, verið heldur
betri undanfarna mánuði en áætlað
hafði verið.
Eins og búist var við hafa tekjur
af vöxtum dregist talsvert saman frá
fyrra ári vegna lækkandi vaxtastigs,
eða um fimmtung að raungildi. Á
móti vegur bókfærður hagnaður af
sölu fasteigna að fjárhæð rúmlega
SJÁ SÍÐU 31