Morgunblaðið - 26.10.1993, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. OKTOBER 1993
13
Innflutningsbann
Hvað hefði Jóni forseta fundizt?
eftirÞorvald
Gylfason
Veður skipast stundum skjótt í
lofti.
Nú er sá boðskapur farinn að
berast úr landbúnaðarráðuneytinu,
að innflutningur landbúnaðaraf-
urða til íslands sé í sjónmáli. Nú
spyija þeir í ráðuneytinu ekki leng-
ur hvort, heldur hvenær. Og nú
segjast þeir ætla að afnema fram-
leiðslukvótakerfið og miðstýring-
arbáknið og gefa markaðsöflunum
lausari taum. Landbúnaðarráð-
herra hefur lýst þessu yfir á fund-
um að undanförnu í margra votta
viðurvist, eins og fram hefur kom-
ið meðal annars hér í Morgunblað-
inu. Nú kveður sem sagt við nýjan
tón. Nú lofar ráðherrann öllu fögru
gegn því, að bændur (og milliliðir)
fái nægan umþóttunartíma til að
búa sig undir erlenda samkeppni.
Við skulurn skoða það betur síðar.
En fyrst þetta, því að forsagan
er býsna fróðleg. Mönnum hættir
stundum til að gleyma því, að inn-
flutningur landbúnaðarafurða til
landsins var fijáls á síðustu öld
og fyrstu þijá áratugi þessarar
aldar. Frumvarp til laga um að-
flutningsgjöld af smjöri og öðru
viðmeti var til að mynda fellt á
Alþingi árið 1889. Þá var til þess
tekið, að verndarfíkn skyldi gera
vart við sig í þingsölum í fyrsta
sinn. En þingmenn höfðu blessun-
arlega næman skilning á kostum
fijálsra búvöruviðskipta í þá daga.
Bændur réðu lögum og lofum á
þinginu, eins og eðlilegt var.
Jón Sigurðsson forseti hefði ekki
orðið hissa. Hann var áhrifamesti
boðberi fijálsra viðskipta í landinu
um sína daga. Eiríkur Briem pró-
fessor lýsir Jóni svo í ævisögu
hans í Andvara:
„Jón sýndi glöggt fram á það
af sögu landsins, að verzlunin hafi
jafnan verið hið mesta nauðsynja-
mál þess, og að svo hafi mátt heita,
að komið hafi verið við lífæð allrar
velmegunar í landinu, í hvert skipti
sem nokkur bönd hafi verið lögð
á hana; jafnframt skýrði hann frá
skoðunum hinna yngri hagfræð-
inga um eðli fijálsrar verzlunar
... og hélt því fram, að nauðsyn
bæri til að losa öll bönd af verzlun-
inni, svo að hún yrði landsmönnum
sem arðmest; fylgdi hann máli
þessu af miklu kappi, en það
mætti, sem vænta mátti, mikilli
mótspyrnu ...“
Þetta skyldu þeir hugleiða, sem
kenna innflutning landbúnaðaraf-
urða við ættjarðarsvik. Þetta vill
þó stundum gleymast, því að Jón-
asi Jónssyni frá Hriflu varð ekki
tíðrætt um þessa hlið þjóðfrelsis-
hetjunnar í Islandssögu sinni, sem
var kennd í öllum barnaskólum
„En svo gerðist það árið
1931, að viðskiptahöft
voru tekin upp í reglu-
gerð í skjóli lagaheim-
ildar frá 1920. Þetta
var gert til að hlífa
bændum við verðfalli
landbúnaðarafurða í
útlöndum af völdum
kreppunnar miklu.
Þessi kreppuráðstöfun
átti að vera tímabund-
in.“
landsins um margra áratuga skeið.
Haftapostular riðu ekki feitum
hesti frá viðskiptum við Jón for-
seta. „Var það þá eigi fyrir ístöðu-
litla menn að mæla í móti hon-
um,“ segir Eiríkur Briem.
Guðjón Friðriksson sagnfræð-
ingur hefur lýst því í fróðlegri
tímaritsgrein nýlega, að íslending-
ar fluttu inn á annað hundrað tonn
af osti á hveiju ári á þriðja áratug
aldarinnar auk annars, og þótti
engum mikið. En svo gerðist það
árið 1931, að viðskiptahöft voru
tekin upp í reglugerð í skjóli laga-
heimildar frá 1920. Þetta var gert
til að hlífa bændum við verðfalli
landbúnaðarafurða í útlöndum af
Þorvaldur Gylfason
völdum kreppunnar miklu. Þessi
kreppuráðstöfun átti að vera tíma-
bundin. Því var heitið á þingi, að
höftunum yrði aflétt, þegar heims-
búskapurinn rétti úr kútnum. Svo
fór þó ekki. Kreppunni lauk, en
bannið stóð og var nú réttlætt með
heilbrigðisrökum. Þau rök voru þó
og eru enn einber og augljós fyrir-
sláttur nema í einstökum tilfellum
og eiga til að mynda alls ekki við
um innflutning á osti og flestu
kjöti.
Þá fór líka að bera á nokkrum
nýjum röksemdum gegn innflutn-
ingi landbúnaðarafurða og gegn
frjálsum viðskiptum yfirleitt. Ein
var á þá leið, að nauðsyn bæri til
að hefta innflutning til að spara
gjaldeyri. Nú fór hafta- og
skömmtunarskeið í hönd. Þetta
voru þau ár, þegar stjórnmála- og
embættismenn skömmtuðu gjald-
eyri úr hnefa til þeirra verkefna,
sem þeir höfðu velþóknun á. Annað
var látið sitja á hakanum. Þá var
til dæmis ekki hlaupið að því að
afla gjaldeyris til hljóðfærakaupa,
enda höfðu skömmtunarstjórarnir
ekki orð á sér fyrir að vera sérstak-
lega hneigðir til tónlistar. Spilling
varð alvarlegt þjóðfélagsböl, því
að spilling er alltaf og alls staðar
fylgifiskur miðstýringar, hafta og
skömmtunar. Jón forseti var illa
flarri. Hann hefði sagt þeim til
syndanna.
Ýmsir börðust þó gegn þessum
ófögnuði. Halidór Laxness skrifaði
til að mynda margar beittar og
bráðfyndnar blaðagreinar á
fimmta áratugnum, þar sem hann
gagnrýndi innflutningsverndina og
aðra þætti landbúnaðarstefnunnar.
Hann sá það í hendi sér, að mark-
aðsfirring búvöruframleiðslunnar
hlaut að bitna bæði á verði og
gæðum matarins á borðum lands-
manna og á lífskjörum almennings
um leið, þar á meðal og ekki sízt
á bændum sjálfum á endanum. Rök
hans eiga að mörgu leyti jafnvel
við enn þann dag í dag. Greinar
skáldsins bera glöggt vitni um
það, að landbúnaðarstefna ríkis-
valdsins var orðin alvarlegt þjóðfé-
lagsvandamál þegar fyrir fimmtíu
árum. Þær komu þó varla fyrir
sjónir margra lesenda fyrr en löngu
síðar, þegar þær voru endurprent-
aðar í bókum.
Höfundur er prófessor.
4WD
skutbíll
SÖLUAÐILAR: Akranes: Bílás sf., Þjóðbraut 1, sími 93-12622. ísafjörður: Bílatangi hf., Suðurgötu 9,
sími 94-3800. Akureyri: BSA hf. Laufásgötu 9, sími 96-26300. Egilsstaöir: Bilasalan Fell, Lagarbraut 4c,
sími 97-11479. Selfoss: Betri Bilasalan, Hrísmýri 2a, sími 98-23100. Keflavík: Bilasala Keflavikur,
Hafnargötu 90, sími 92-14444. Notaðir bílar: Bílahöllin hf., Bíldshöföa 5, sími 91-674949.
ferð
Á MAZDA 323 4WD skutbíl
ú þangað sem þig langar, með
!
Umsagnir MAZDA eigenda eru í takt við
þau próf sem gerð hafa verið á MAZDA
bílum m.a. hjá þýska bflablaðinu "Auto
Motor und Sport". í nýjasta 100.000 km
bilanaprófinu eru 3 MAZDA fólksbílar í
fimm efstu sætunum, af 85 bílum sem
prófaðir voru. MAZDA 323 4WD er ekki
aðeins bfll, sem þú getur treyst, hann er
ódýr í rekstri, rúmgóður fjórhjóladrifinn
skutbfll með sídrifi og læsanlegum
millikassa, 5 gírum, álfelgum o.fl.
Við eigum fáeina bfla á lager á mjög
hagstæðu verði frá kr. 1.340.000,-
MISSTU EKKIAF ÞESSU TÆKIFÆRI.
Hafðu strax samband við sölumenn
okkar. í reynsluakstrinum upplifir þú
seigluna í þessum ágæta bfl.