Morgunblaðið - 09.04.1994, Blaðsíða 6

6 C
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. APRIL 1994
Hugsað og skrifaö
á íslensku
GUÐMUNDUR Einarsson frá Mið-
dal kemur mörgu ungu fólki á
óvart, það þekkir ekki þennan
listamann að neinu ráði. Þó var
hann áberandi í listalífi
landsins yfir fjóra ára-
tugi, frá 1919 til 1963,
en það ár lést hann
67 ára að aldri. Guð-
mundur var afkasta-
maður: Listmálari,
myndhöggvari og leir-
listamaður, listhönn-
uður, Ijósmyndari og
kvikmyndagerðarmað-
ur, útivistar- og nátt-
úrulífsmaður.
Hann var frumkvöð-
ull í grafíklist hérlendis
og einn af fyrstu ís-
lensku málurunum til
að vinna að ráði með
vatnsliti. Eftir hann
liggja húsgögn, skart-
gripir og húsaskreyt-
ingar og nægir þar að
nefna stuðlabergsloft-
ið í Þjóðleikhúsinu,
silfurbergshvelfingu
Háskólans og lág-
myndina á Landspítalanum. Þetta
vann Guðmundur í samráði við
Guðjón Samúelsson húsameistara
en fáir vita að þeir hönnuðu í sam-
einingu háborg Reykjavíkur efst á
Skólavörðuholti.
Guðmundur lét mikið að sér
kveða í umræðu um listir. Hann
stofnaði Bandalag íslenskra lista-
manna með Jóni Leifs og Gunnari
Gunnarssyni, en aðrir ávextir
atorku hans á þessum vettvangi
voru súrari. Deilur við starfsbræð-
ur yfirskyggðu list hans og hafa
líklega valdið því að honum var ýtt
til hliðar. Afkomendum Guðmund-
ar hefur af þessum sökum þótt
hann vanmetinn og efna nú og á
næstu misserum til sýninga á
verkum hans í samvinnu við ýmsa
aðila. Á næsta ári verður öld liðin
frá fæðingarári listamannsins.
Hafin er í Listasafninu á Akur-
eyri sýning á náttúrustemmning-
um Guömundar, oliumálverkum
og vatnslitamyndum. Þar eru sýn-
ir úr Ölpunum, frá Grænlandi og
íslandi. Þetta er fyrsta sýningin
af fjórum til fimm sem fyrirhugað-
ar eru. í maí verður opnuö í Reykja-
vík önnur sýning, í Listhúsinu í
Laugardal, hugsanlega á myndum
frá fyrstu árunum í list Guðmund-
ar, 1918-1929. Ætlunin er síðan
að sýna í Ammassalik á Græn-
landi í haust, málverk og leimuni.
Loks er í ráði að halda í Reykjavík
yfirlitssýningu á verkum Guð-
mundar. Það yrði á Kjarvalsstöð-
um 1995.
Ari Trausti Guð-
mundsson jarðfræð-
ingur, einn sona lista-
mannsins, hefur
staðið fyrir skipulagi
sýninganna. Hann
segir að deilur Guð-
mundar og fleiri
myndlistarmanna
hafi staðið um ára-
tuga skeið og fígúra-
tívir málarar eins og
Guðmundur, Gunn-
laugur Blöndal og
Finnur Jónsson orðið
undir. „Klisjur komu
upp eins og algengt
er í myndlist og menn
voru skilgreindir,"
segir Ari Trausti.
„Þetta þokaði þeim
svolítið út af sviðinu,
úr umræðunni, af
samsýningum heima
og erlendis og frá
kaupum til listasafna. Merkimið-
arnir hafa setið fastir á list Guð-
mundar og þess vegna hafa verk
hans lítið sést. Þetta hefur fyrst
farið að breytast á allra síðustu
árum, sýning á landslagsmyndum
hans á Kjarvalsstöðum vakti til að
mynda mikla athygli."
Guðmundur var þrátt fyrir þetta
einn fárra sem lifðu af list sinni
hérlendis. Hann hélt fjölda sýn-
inga á íslandi og erlendis raunar
líka. Olíuverk hans fram undir
sjötta áratuginn einkenndust af
dimmum litum eða jarðlitum og
mikilli teikningu. Þetta voru kröft-
ugar víðáttumyndir úr náttúrunni.
Síðar urðu þær bjartari og stund-
um lauslega málaðar. Með árun-
um sneri hann sér að vatnslita-
myndum fyrst og fremst og högg-
myndum.
Vatnslitamyndirnar hafa lííið
sést á sýningum þar sem þær
seldust beint úr vinnustofu Guð-
mundar. „Þeirra á meðal," segir
Ari Trausti, „eru margar óvenju-
legar myndir sem sýna vel hvað
hann var miklu lausbeislaöri lista-
maður og áræðnari en deilurnar
gáfu tilefni til að halda. Það verður
mjög skemmtilegt að leiða í Ijós
alla breiddina í því sem eftir Guð-
mund liggur."
Þ.Þ.
Eftir Jóhann Hjálmarssen
STÍLVERÐLAUN Þórbergs Þórðar-
sonar voru veitt í þriðja sinn f lok
mars. Að þessu sinni fékk Þor-
steinn Gylfason heimspekingur og
prófessor verðlaunin, en áður
hafa þau runnið til skáldanna
Gyrðis Elíassonar og Þorsteins frá
Hamri.
♦
Ireglum um verðlaunin segir:
„Verðlaunin eru veitt fyrir
óvenjulega stílgáfu og frumleik í
meðferð íslensks máls. Þau geta
hlotnast hverjum þeim sem vekur
athygli fyrir góðan stíl, hvort sem
viðkomandi er skáld, blaðamaður,
stjórnmálamaður eða fæst af öðr-
um ástæðum við ritstörf."
Þorsteinn Gylfason hefur birt Ijóð
og sent frá sér safn Ijóðaþýðinga,
en er kunnastur fyrir ritgerðir, eink-
um um heimspekileg efni. Þor-
steinn hefur löngum vakið athygli
með skrifum sínum og fyrsta bók
hans, Tilraun um manninn, var nýj-
ung á sínum tíma. Það var ekki síst
hinn skorinorði stíll sem gerði bók-
ina eftirtektarverða, en hreinskilni
og djarfleiki ásamt mátulegri ill-
kvittni hafa einkennt Þorstein. Ekki
verður heldur annað sagt en Þor-
steinn hafi vandað mál sitt og agað.
Nauðsyn þess að
skemmta
Bergljót S. Kristjánsdóttir sem
hafði orð fyrir nefndinni sem lagði
til að Þorsteini Gylfasyni yrðu veitt
stílverðlaunin vitnaði í orð Þórbergs
Þórðarsonar um nauðsyn þess að
skemmta fólki. Hún komst hnytti-
lega að orði í ummælum sínum um
fundi samtakanna fyrirtveimur
árum var ákveðið að hrinda í
framkvæmd gamalli hugmynd um
að koma á fót hljómsveitarmóti sem
haldið yrði annaðhvert ár til skiptis
á Norðurlöndunum og nú er fyrsta
mótið að verða að veruleika. Upp-
setning mótsins er í stuttu máli
þannig að hver hljómsveit leikur
tvisvar í borginni Kolding og síðan
verða sameiginlegir tónleikar allra
hljómsveitanna í leikhúsinu þar.
Hljómsveitirnar leika verk byggt á
lögum frá þátttökulöndunum sem
tónskáldið Butch Lacy hefur samið
sérstaklega fyrir mótið. Þátt taka
um 1.000 ungir hljóðfæraleikarar
frá öllum Norðurlöndunum, Græn-
landi og Álandseyjum einnig.
Frá íslandi verða þrjár hljóm-
sveitir með samtals um níutíu hljóð-
færaleikurum. Ein er mynduð af
samstarfi tónlistarskólanna í Kefla-
vík, Hafnarfirði, Garðabæ, Seltjarn-
arnesi og Akranesi. Hún hefur hlot-
ið nafnið ÍS-KOLD sinfóníuhljóm-
sveit. í henni eru 35 nemendur sem
hafa frá áramótum æft undir stjórn
Bernarðar Wilkinssonar. Hljóm-
sveitin mun í Danmörku leika verk
Þorstein þegar hún sagði að hann
tæki „vísvitandi stærra upp í sig
en hann getur staðið við, og síðast
en ekki síst leitast hann við að
hugsa í „líkingum", segir vanahugs-
uninni stríð á hendur og tengir sam-
an fyrirbæri sem virðast óskyld en
eru það ekki, þannig að hlutirnir
birtast fólki í nýju samhengi og
óvaentu Ijósi".
Á það ber ekki að líta sem að-
finnslur af einhverju tagi þegar
Bergljót sagði við þetta hátíðlega
tækifæri að í stíl Þorsteins „mætist
grallaraskapur og grafalvara, sprell-
lifandi frásagnarlist og ærleg fræði-
mennska".
Ritgerðin sem listgrein
„í fæstum orðum virðist mér eina
vonin til þess að íslendingur geti
hugsað og skrifað yfirleitt vera sú
að hann geti hugsað og skrifað á
íslénsku."
Þetta eru orð sem Þorsteinn
Gylfason lét falla um vanda þess
að skrifa um fræðileg efni á ís-
lensku. Ritgerðin hefur í höndum
einstakra manna orðið listgrein. í
íslenskum blöðum og tímaritum
má öðru hverju rekast á vel skrifað-
ar og hugsaðar greinar þótt ekki
séu þær ýkja margar.
I Skírni til að mynda hafa birst
ritgerðir eftir Þorstein og fleiri höf-
unda sem eru í senn vel uppbyggð-
ar og ágætlega stílaðar. Þessar
greinar eru oftar um heimspekileg
efni en skáldskap. Bókmennta-
menn eru veikir fyrir skilgreiningum
sem stundum geta flokkast undir
það sem Þorsteinn kallar „skilgrein-
ingarveikina", þeir eru margir háðir
eftir Berlioz, Bartók, Bizet og Jón
Leifs.
Til að gefa íbúum þeirra bæja
sem áður er getið kost á að heyra
í hljómsveitinni áður en hún heldur
til Danmerkur hefur verið ákveðið
að sveitin haldi tónleika í samvinnu
við tónlistarskólana á hverjum stað
sem hér segir:
í Kirkjuhvoli Garðabæ mánudag-
inn 11. apríl kl. 20.00, á Akranesi
í sal Tónlistarskólans þriðjudaginn
12. apríl kl. 20.00 og á Seltjarnar-
nesi (tími óákveðinn).
Hljómsveitin leikur svo í Keflavík
miðvikudaginn 20. apríl kl. 18.00. Á
öllum þessum tónleikum leikur
hljómsveitin verk þau sem hún mun
flytja í Danmörku en auk þess verða
tónlistarskólarnir á hverjum stað
með tónlistaratriði. Aðgangur verð-
ur kr. 500 sem renna mun í ferða-
kostnað hljómsveitarinnar.
Auk áðurnefndrar hljómsveitar
fara utan Kammersveit Tónlistar-
skólans á Akureyri undir stjórn
Guðmundar Óla Gunnarssonar og
Bossa Nova bandið frá Tónlistar-
skólanum á Seltjarnarnesi.
Sýningar á
verkum
Guómundar
frá Miödal
hef jast i
Listasafn-
inu á Akur-
eyri
Norrænt hljómsveitamót
í Kolding, Danmðrku
NORRÆNT hljómsveitamót verður haldið f Kolding f Danmörku dagana
22.-24. apríl. Að þvf standa samtök tónlistarskólastjóra á Norðurlönd-
um en íslendingar hafa verið aðilar að þeim frá upphafi, í um tuttugu ár.
Þorsteinn Gylfason er heint-
spekingur sem eins og Þórberg-
ur Þóróarson laetur sér annt um
aó skemmta fólki.
pólitísku veðurfari. Þegar marxismi
er orðinn úreltur að boða tekur við
femínismi eða jafnvel umhverfis-
vernd svo að unnt sé að æsa sig
út af einhverju. Strúktúralismi og
ýmsar lærðar kenningar hafa ekki
að marki fest rætur í bókmennta-
fræðinni.
í smiðju til rithöfunda
Til þess að listrænar ritgerðir
hverfi ekki þurfa menn að fara í
smiðju til rithöfunda, jafnt heim-
spekingar sem aðrir. Við móttöku
stílverðlaunanna rifjaði Þorsteinn
Gylfason upp að Páll Melsteð
mannkynssöguhöfundur hefði
kunnað það ráð að glugga í Njálu
áður en hann settist við skriftir.
Sjálfur sagðist Þorsteinn lesa Snor-
ra Sturluson, Þórberg og Voltaire í
því skyni að efla sig í ritlistinni.
Snorri var eins og Þorsteinn drap
á meistari hins einfalda og að því
er virðist áreynslulausa stíls. En til
þess að geta skrifað „hversdags-
lega“ veðurlýsingu sem í raun er
um heimsenda (drífur snær úr öllum
áttum), þarf ögun sem er á fárra
færi.
Haukur Halldórs-
son sýnir í
Hallgrímskirkiu
NÚ stendur yfir sýning Hauks
Halldórssonar í Hallgrímskirkju,
en hann sýnir þar emeleraðar
gljámyndir. Yfirskrift sýningarinn-
ar er „Trú og tákn í tveim heim-
um“.
Haukur gerði frummyndirnar en
fékk kínverska listiðnaðarmenn til
að vinna myndirnar.
Þetta er í fyrsta skipti sem vest-
rænn listamaður stendur að sýn-
ingu með þessum hætti, segir í
kynningu. Myndefnið er m.a. sótt
í teiknibókina á Árnasafni sem sýn-
ir kirkjuskreytingar á íslandi á mið-
öldum, auk gamalla víkinga- og
indíánamynda.
Sýningin er opin á opnunartíma
kirkjunnar og stendur til 24. apríl.
------» ♦ »------
Maraþontönleikar
LÚÐRASVEIT Tónslistarskólans í
Keflavík heldur maraþontónleika
í dag, laugardaginn 9. apríl, kl.
13-19 á sal Tónlistarskólans við
Austurgötu. Lúðrasveitin er 27
manna sveit undir stjórn Karenar
Sturlaugsson.
Þetta er liður í fjáröflunarstarfi
sveitarinnar vegna fyrirhugaðrar
ferðar til Frakklands í maí nk. Þeg-
ar er ákveðið að lúðraveitin leiki í
Euro-Disney fimmtudaginn 26. maí
og einnig á tónleikum í Pontcharra
laugardaginn 28. maí. Þá mun
sveitin spila fyrir íslendingafélagið
í París 31. maí.
Foreldrafélag lúðrasveitarinnar
veður með kaffisölu á meðan á
tónleikunum stendur. Hægt verður
að kaupa sér lag, stjórna sveitinni
og fleira í þeim dúr.