Morgunblaðið - 01.05.1994, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. MAÍ 1994
eftir Elínu Pálmadóttur
ÁGÚST Jónsson frá Akureyri er orðinn 91
árs gamall, en hann er hreint ekki sestur í
helgan stein. Það var ekki fyrr en eftir sjö-
tugt þegar hann var hættur störfum sem
byggingameistari að hann tók að leita að
steinum. Sækja þá á fjöll, opna þá og slípa
til, svo sjá megi innri byggingu þeirra og
dýrð. Síðan hefur Ágúst verið iðinn við stein-
inn. Fór síðastliðið sumar í tvær steinasöfn-
unarferðir. Og safn hans orðið annað stærsta
steinasafn á íslandi. Úr því fékk Náttúru-
fræðistofnun að velja 55 steina, sem hann
gaf þangað og hlaut mikið þakklæti forstöðu-
manna þegar hann afhenti steinasafn sitt
þar sl. þriðjudag.
♦
Agúst mátti ekkert vera að því
að stansa fyrir sunnan, kom
á mánudagskvöld, afhenti steina-
safnið daginn eftir og flaug aftur
norður með kvöldvélinni. Samt var
hann gripinn í viðtal á síðkvöldi.
{íbúðinni hjá Maríu Sigríði dóttur
hans í Breiðholtinu mátti sjá
nokkra fallega steina, eitt af 40
borðum sem hann hefur smíðað
úr steinum sínum og á borðinu lá
fallega bókin með heilsíðu lit-
myndum hans innan úr steinunum
og Ijóðum sem Kristján frá Djúpa-
læk gerði við myndirnar. Fleira
hefur Ágúst gert úr steinunum til
að töfra þeirra mætti njóta. í apríl-
mánuði síðastliðnum lagði hann
til 65 litskyggnur af innviðum
steina sem varpað var við mikla
hrifningu á vegg í sýningu nem-
enda úr Nýja tónlistarskólanum á
Töfraflautu Mozarts. Og ýmsa
gripi hefur hann gert úr grjóti við
sérstöku tilefni. Kveðst þá hafa
snyrt steininn varlega til, en haft
sem minnst af handverki í því.
Meðan við sátum að spjalli var
hringt frá Noregi með þakklæti
til hans. Rithöfundurinn Margit
Sandemo hafði verið að halda upp
á sjötugsafmæli sitt með 150
manna veislu og íslenski steinninn,
sem Ágúst hafði látið og útbúið
fyrir Amgrím Hermannssoon í
gjöf handa henni, hafði gert'svo
mikla lukku að eiginmaður skáld-
konunnar gekk með hann um
kvöldið milli gestanna. Steinninn
virtist vekja meiri aðdáun en allar
aðrar og dýrari gjafír til rithöfund-
arins.
Byrjaói sjölugur
En hvernig stóð á því að hann
byijaði að safna steinum eftir að
hann átti samkvæmt skikk og
reglum samfélagsins ekki að vera
til stórræðanna lengur?
Lilskyggnur af steinum, sem Ágúsl hefur
saf naó og klofió, sýna aó margt býr i stein-
inum.
Ágúst Jónsson ffró Akur-
eyri ffærói Nóttúruffræöi-
stoffnun 55 steina, valda
aff Sveini Jakobssyni
jaróf ræóingi úr hinu
ntikla steinasaffni hans,
sem mun vera næst-
stærsta steinasaf n á
landinu. Ágúst byrjaói
ekki aó ffara á ff jöll og
saffna steinum fyrr en
efftir aó hann var oróinn
sjötugur og er enn aó,
91 ársgamall
Morgunblaðið/Þorkell
Ágúst Jónsson framan vió skápinn meó hluta af steinasafn-
inu sem hann var aó gefa Náttúrufræóistofnun.
„Það mun hafa verið 1972. Ég
var hættur atvinnunni, hafði verið
byggingarmeistari. Var orðinn bil-
aður í höndum þótt ég gæti að
vísu notað þær. Þá fór ég fyrstu
ferðina í Hoffellsfjöll með Jóni
Geir syni mínum og tengdasyni
hans Þórði heitnum Jóhannssyni.
Við hittum Helga bónda í Hoffelli
og fengum leyfi hans til að taka
steina. Þá var teningnum kastað.
Að vísu hefi ég eitthvað verið far-
inn að fara á fjöll fyrr og skoða
náttúruna. En þessi fyrsta steina-
ferð kveikti í mér.“ _
Æskuár sín átti Ágúst í Ólafs-
firði, þar sem hann auðvitað fór
um fjöllin, en
þá kveðst hann
oftast hafa ver-
ið að eltast við
rollur og haft
nóg að gera
annað en að
skoða grjót.
Sama var þeg-
ar hann fór að
heiman um tví-
tugt og tók að
læra smíðar.
Þá komst slík
hugsun ekkert
að. Hann flutti
svo til Reykja-
víkur, en hafði
þar stuttan
stans, því þetta
var á kreppuár-
unum um
19i>0, togararnir bundnir við
bryggju og atvinnuleysi. Hann
flutti því til baka til Akureyrar
með konu sinni Margréti Magnús-
dóttur og börnunum fjórum,
Magnúsi, Maríu Sigríði, Jóni Geir
og Halldóri og þar byggðu þau sér
hús. „Síðan 1952 hefi ég verið á
Akureyri og líkað vel,“ segir Ág-
úst.
„Þegar ég var búinn að fara
nokkrar ferðir að sækja steina,
stundum hátt í fjöllin, þá lá fyrir
að skoða þá. Mér fannst ekki nóg
að skoða þá að utan. Innan í
steininum hlyti að vera eitthvað
ekki síður áhugavert. Þá fór ég
að kljúfa steinana. Og í framhaldi
af því sá ég að mikið verkefni
væri þar með myndavél. Ég reyndi
að verða mér úti um góða vél og
fór að taka myndir. Það kallaði
aftur á meiri útbúnað, stækkara
og fleira. Ég var kominn með tölu-
vert safn af litmyndum áður en
ég þorði nokkuð að sýna þær
heima á Akureyri. En þegar við
hjónin vorum í Hveragerði 1973
hafði ég tekið með myndir til að
dunda við og ég var beðinn um
myndasýningu. Þarna var fjöldi
manns, þar á meðal Jón Kaldal
ljósmyndari, sem tók mig tali og
bauð aðstoð sína. Ég þurfti að-
stoð, því ég þekkti ekki fyrirtæki
til að stækka myndir. En skip-
stjóri á Goðafossi fór með myndir
og Iet stækka þær í Hollandi. Þá
fór að líða að því að mætti gera
úr þessu bók. Jafnframt hafði ég
myndasýningu á Akureyri. Kom í
ljós að allir vildu sjá þessar myndir.
Aö skynja lif i steini
í kollinum á mér blundaði það
að fá við myndirnar texta ef þær
færu í bók. Fannst að mætti lífga
upp á steininn með ljóði og var
að velta fyrir
mér hvar væri
slíkt ljóðskáld,“
segir Ágúst.
„Svo var það
einhverntíma á
árinu 1975 að
Jón Geir sonur
minn vill fá hjá
mér 20-30
myndir, var
mjög dularfull-
ur. Og um jólin
fæ ég jólagjöf
frá fjölskyld-
unni, handritið
að bókinni Óður
steinsins. Hann
hafði þá farið
með myndirnar
til Kristjáns frá
Djúpalæk, sem
sagði að ekki væri hægt að gera'
ljóð við svona myndir. Hefðbundin
ljóð kæmu ekki til greina. Helst
væri að hafa það óbundin ljóð. Það
yrði eins og óður til náttúrunnar.
Hann hafði svo sest við og konan
hans sagði okkur á eftir að ekki
hefði verið viðlit að tala við hann,
svo niðursokkinn var hann. Dag-
inn eftir bað hann Jón Geir að
koma til sín í kaffi. Þá lá allur
textinn þar tilbúinn, þurfti nær
engu að breyta." Óðurinn til
steinsins kom út í um 1.000 ein-
tökum og er löngu ófáanlegur.
Steindór Steindórsson skrifaði for-
mála og Hallberg Hallmundsson
þýddi textann á ensku. Titillinn á
því máli „Songs of the Stones"
Um þetta sagði Kristján frá
Djúpalæk: „íslensk þjóð hefur allt-
af skynjað líf í steini; hún heyrði
þaðan söng, sá bláklæddar huldur
líða þar um sali, dverg teygja
gullþráð við steðja og smíða biturt
sverð við neistaflug. Kannski var
steinninn okkur á vísindaöld orð-
inn „frosið myrkur, sálarlaus
harka“, en Ágúst Jónsson, ákafan
safnara góðsteina, grunaði enn
hinn forna galdur. Hann sagaði
Þennan stein tók Ágúst á
800 m dýpi i Ólafsf jaróar-
múlanum og gekk þannig
frá honum fyrir Ólafsf jaró-
arbœ til minningar um
opnun ganganna gegn um
múlann.