Morgunblaðið - 13.11.1994, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ

'tj.
***«*ó**Jg:,*K, /j»»«
H .
ópuþingmaður sagði við norræna
blaðamenn í Strassborg fyrir
skömmu, þá skildi hann ekki hlut-
leysistal Svía. Hlutlaus gagnvart
hverjum? spurði hann klumsa. Það
er enginn efi á því að þessi mál eiga
eftir að verða mikið rædd í Svíþjóð,
hvemig sem fer með ESB-aðiIdina.
Heimurinn hefur breyst og Svíar
hljóta að þurfa að hugsa sinn gang
upp á nýtt í þessum efnum.
Efnahagsmálin er svo hinn stóri
pósturinn. Svíar fá að heyra að vext-
ir hækki, fjárfestingar minnki eða
skili sér ekki með tilheyrandi at-
vinnuleysi og allt eru þetta kunnug-
leg umræðuefni úr ESB-umræðunni
á hinum Norðurlöndunum. En efna-
hagsumræðan er háð með miklum
þunga, því í Svíþjóð eru miklir hags-
munir í húfi. Landið er ótvírætt iðn-
ríki, ríkidæmið er mikið og það þarf
ekki lengi að ganga um götur Stokk-
hólms til að átta sig á að þar er til
mun meira af auðugu fólki en nokk-
urn tíma á hinum Norðurlöndunum.
Eins og danskur Evrópuþingmaður
sagði við mig um daginn þá væri
það gríðarlegt kjaftshögg fyrir
sænsku hástéttina, ef ESB-aðildin
yrði felld. Og tók undir að sænska
hástéttin væri miklu meiri hástétt
en nokkurn tímann sú danska.
ANDSTAÐAN við ESB-aðiId er langmest í norðurhluta Svíþjóðar. I bænum Áre er Thomas Hagg til að mynda eini jafnaðarmaðurinn
sem opinberlega viðurkennir að hann hyggist segja ,já“ í þjóðaratkvæðagreiðslunni og hefur orðið frægur fyrir. Hér sést hann skoða
áróðurspjöld frá andstæðingunum en segir litlum tilgangi þjóna að dreifa áróðri fyrir Evrópusambandsaðild.
Þjóðaratkvæðagreiðsla í Svíþjóð í dag um aðild að ESB
Verður sjálfstraust
eða tortryggni ofan á?
ESB-umræðan í Svíþjóð hefur að mörgu
leyti líkst umræðunni á hinum Norðurlöndum
segir Sigrún Davíðsdóttir. Hún segir um-
ræðuna einnig snúast um það hvort Svíar
þori að beita sér á evrópskum vettvangi af
jafn miklu sjálfsöryggi og á árum áður.
„MIKILVÆGASTA ákvörðunin sem
Svíar hafa staðið frammi fyrir á
þessari öld“, er ákvörðunin um ESB-
aðild gjarnan kölluð og nú á þjóðin
að svara fyrir sig í dag. Svo virðist
sem ekki sé öllum Svíum ljós alvara
stundarinnar. Samkvæmt skoðana-
könnunum telja 74 prósent lands-
manna að þó svarið verði nei í dag
muni Svíar samt gerast aðilar að
Evrópusambandinu innan fjögurra
ára og 44 prósent telja að það ger-
ist innan tveggja ára.
Andstæðingar aðildar hafa
reyndar óspart haldið því fram að
ákvörðunina megi alltaf endur-
skoða, meðan fylgjendur aðildar
benda á að það hafi tekið Svía 22
ár að fá tækifæri til að svara og
tækifærið komi ekki aftur í bráð,
ef aðildinni verði hafnað núna. Rétt
eins og fyrir þingkosningamar í
haust liggur að baki ESB-umræð-
unnar hverju eigi að svara, ef Svíar
óski þess að hafa allt eins og áður,
meðan Svíþjóð og sænska velferðar-
kerfið var í föstum skorðum og land-
ið hlutlaust í góðu tal- og viðskipta-
sambandi við austur- og vestur-
blokkina. En það er ekki bara Sví-
þjóð sem er önnur, heldur heimurinn
aliur og nú herjar kreppa landið og
spurningin er hvernig sé hægt að
vera hlutlaus í heimi, þar sem ekki
em neinar skýrar andstæður.
Þjóðaratkvæðagreiðslan í dag er
sú fimmta sem Svíar efna til og
eftir á séð hafa tilefnin ekki alltaf
verið ýkja merkileg. Árið 1922 var
kosið um áfengisbann og þá voru
atkvæði karla og kvenna talin sér.
Tillagan var felld, þó tveir þriðju
hlutar kvenna styddu bannið, en
aðeins þriðjungur karlanna, en samt
var áfengisbanni komið á. Síðan
hefur atkvæðagreiðsja ekki verið
kynskipt í Svíþjóð. Árið 1965 var
kosið um hvort taka ætti upp hægri
umferð. Áhangendum vinstri um-
ferðar tókst að hræða fólk með því
að fjöldi barna og gamalmenna’"
myndi látast í umferðarslysum, þeg-
ar bílstjórar gleymdu sér og eins
var það röksemd gegn breytingunni
að bæði hestar og kýr gengju vinstra
megin. Stjórnmálamennimir létu
íhaldssemi landsmanna ekki halda
aftur af sér, kenna mátti dýrunum
betri siði og skipt var yfir í hægri
umferð, eins og íslendingar gerðu
svo síðar. Næsta atkvæðagreiðsla
var um ellilífeyrismál og þá fengu
Svíar þzjá kosti að velja á milli, svo
kjörseðillinn var ærlega flókinn.
Atkvæðagreiðslan var lausn stjórn-
málamanna á áratuga deilumáli, en
þeir leystu málin síðan eins og þeim
hentaði. Kjarnorkuatkvæðagreiðsl-
an 1980 einkenndist af hræðsluá-
róðri á báða bóga. Kostirnir voru
aftur þrír og útkoman var að Svíar
vildu ekki kjarnorku, þó verin þeirra
mali enn. Einnig þessi atkvæða-
greiðsla var haldin til að leysa
innanstjómarmál.
Líkt og í fyrri skiptin er atkvæða-
greiðslan í dag ekki bindandi, heldur
ráðgefandi, en fyrirfram hafa
stjórnmálamennirnir lofað að fylgja
henni. Þeir dagar virðast liðnir að
stjórnmálamenn geti látið þjóðarat-
kvæðagreiðslur sem vind um eyru
þjóta. Það var þó ekki sjálfgefið að
kosið yrði um ESB-aðild. Framan
af voru jafnaðarmenn, máttugasti
flokkurinn, andvígir atkvæða-
greiðslúnni, sem Miðflokkurinn,
gamli bændaflokkurinn og umhverf-
isverndarsinnar, studdu eindregið.
Þegar svo Hægriflokkurinn gerðist
hallur undir atkvæðagreiðslu og
borgaraflokkamir fylgdu á eftir létu
jafnaðarmenn undan, svo ákvörðun-
in var tekin 1991.
Frá munntóbaki til
öryggis-og efnahagsmála
Fyrstu Evrópuumræðurnar í Svi-
þjóð mótuðustu af fréttaflutningn-
um af gangi samningaviðræðna
Svía við ESB, þar sem athygli fjöl-
miðla beindist helst að því hve
Svíum gengi erfiðlega að fá ýmsum
sérmálum sínum framgengt eins og
hvort þeir fengju áfram að taka í
vörina. En síðan var tekið til við
að fræða almenning rækilega (og
þá blaða- og fréttamenn líka) og
um leið gerðust umræðuefnin al-
vöruþrungnari. Af Norðurlöndunum
þremur, sem nú sækja um inn-
göngu, og Danmörku, sem einnig
hefur staðið í ESB-atkvæðagreiðsl-
um, hefur ekkert land gengið jafn
skörulega fram í fræðslumálum og
Svíar.
Af stóru málunum hafa öryggis-
málin verið ofarlega á baugi og þá
hvaða hlutverk Svíar ætluðu sér á
því sviði. Ingvar Carlsson leiðtogi
jafnaðarmanna og forsætisráðherra
síðan í haust hefur lýst því yfir að
Svíar muni eftir sem áður standa
utan hernaðarbandalaga og vera
hlutlausir. Á evrópskum vettvangi
kemur hlutleysið spánskt fyrir sjón-
ir, eða eins og einn af frammámönn-
um þýskra jafnaðarmanna og Evr-
Ungir Svíar tortryggnir á ESB
Meðan að ESB-aðild á sér al-
mennt stuðning meðal ungs fólks á
hinum Norðurlöndunum, gegnir
öðru máli með sænsk ungmenni.
Þau eru fremur andsnúin ESB. Það
er erfítt að .festa hendur á hald-
bærri skýringu, en líklega felst hún
í umhverfismálum annars vegar og
tortryggni gagnvart kerfinu og því
viðtekna hins vegar. Kannski má
líka bæta við sænsku goðsögninni,
sem unga fólkið hefur drukkið í sig
með móðurmjólkinni og fengið í
stórum skömmtum í gegnum skóla-
kerfíð að Svíþjóð væri fýrirmyndar-
landið. Samskipti við útlönd geti þá
aldrei nema togað landið niður á við.
Ungir Svíar eru fjarska uppteknir
af umhverfismálum og þó fylgjend-
ur aðildar hafí reynt að skýra út
fyrir unga fólkinu að Svíar geti
haldið sínu striki í umhverfismálum
án íhlutunar ESB og auk þess sótt
styrk og mátt í sambandið, því
mengun þekki engin landamæri,
hefur það komið fyrir lítið. Hér tak-
ast á tilfinningar annars vegar og
rök hins vegar og á þetta tvennt
hafa andstæðingar aðildar spilað af
mikilli sniíld.
Andstæðingamir hafa fyrst og
fremst beitt fyrir sig tilfinningaleg-
um rökum og verið ótrauðir að höfða
til tilfinninganna, fremur en áþreif-
anlegra raka, auk þess sem þeir
beita fyrir sig þeirri tækni að sá efa
og tortryggni. Þeir hafa því gjarnan
komið líflegar fram og haft á að
skipa kröftugu fólki með einfaldan
málflutning, ' sem kannski hefur
frekar höfðað til ungs fólks en fylgj-
endurnir, sem hafa verið formlegri
oft á tíðum, sjarmalausir kerfiskarl-
ar og -kerlingar.
Undanfama daga hefur slagurinn
eðlilega harðnað og þá hafa ESB-
andstæðingar hamrað á því að ef
fólk væri í óvissu væri ömggara að
Barmnælur, áróðurs-
bæklingar og smokkar
Á ESB-fundi með Carl Bildt og sænskum skólakrökkum
c
Það var ekki að sjá að Carl Bildt,
leiðtogi Hægriflokksins, og fyrrum
forsætisráðherra væri búinn að fara
með sömu rulluna undanfarnar
fimm vikur. Evrópuræðan sem hann
hélt í vikunni fyrir nemendur fram-
haldsskólans í Halmstad á Skáni
var hressileg og kumpánleg og ekk-
ert farið að slá í hana.
Bildt er líka stjómmálamaður af
lífi og sál og hann virðist alltaf
skemmta sér við að tala við kjósend-
ur. Halmstad er smábær, tæplega
á stærð við hálfa Reykjavík, en
skýjakljúfurinn, sem skólinn og iðn-
aðarsamtök og aðrir aðilar eru í lík-
ist fremur glæsibyggingu f London
eða New York. Það er eitthvað stórt
yfir Svíum, það verður ekki af þeim
skafið. Á borðinu lágu bæklingar
og barmnælur til stuðnings aðild,
auk smokkapakka með fjörlegum
áritunum frá stúdentasamtökum.
„Rennum inn í ESB - Betra er að
vera inni en úti - EES, bara hálfur
inni - Það bytjaði með sex og nú
em tólf.“
Bildt byrjaði á að vara krakkana
við eftirsjár-áróðri ESB-andstæð-
inga, sem segðu Svía bara geta
sagt nei núna og skipt svo um skoð-
un seinna. Svo væri ekki, hér þýddi
já já og nei nei. Svo benti hann
þeim á að aðild værí örugga spilið,
því við vissum hvað hún fæli í sér.
Aðildin fæli í sér ábyrgð og hana
vildu Svíar gjarnan axla, meðan
aðildarhöfnun fæli í sér óvissu.
Kostirnir væru margir: „Við getum
flutt eins og okkur lystir innan
Svíþjóðar. Af hvetju ættum við ekki
að geta það líka innan Evrópu?“
spurði Bildt. EES-samningurinn
væri ekki nægilegur, því með hon-
um gætu Svíar Iítil sem engin áhrif

| vmim rv* tvioTí Jrri
•a
m i ■

-