Morgunblaðið - 06.04.1995, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hagræðing í mjólkuriðnaði
sett í uppnám af ráðherra
I MORGUNBLAÐINU
og ríkissjónvarpinu er
fyrir skömmu haft eftir
landbúnaðarráðherra
að vegna kröfu þriggja
mjólkurframleiðenda á
samlagssvæði mjólkur-
búsins í Borgarnesi sé
nauðsynlegt að dóm-
stólar skeri úr um hver
sé eignarréttur þeirra
til mjólkurbúsins. Þess
vegna hafi hann sett
þau skilyrði fyrir
greiðslum á úrelding-
arfé úr verðmiðlunar-
sjóði mjólkur að ann-
aðhvort verði úrelding-
arféð sett á geymslu-
reikning (deponerað)
eða Kaupfélag Borgfirðinga, sem er
lögformlega skráður eigandi sam-
lagsins, kaupi sér viðunandi trygg-
ingu fyrir endurgreiðslu úrelding-
arfjárins. Með þessari ákvörðun er
Verði þessari afstöðu
haldið, segir Haukur
Halldórsson, verður
að kanna, hvort hún
brjóti ekki gegn
jafnréttisreglum
stjórnsýsluréttarins.
ráðherra að setja stein í götu hag-
ræðingar í mjólkuriðnaði á afar
gagnrýniverðan hátt.
Hagræðing til hvers?
Frá því að Stéttarsamband bænda
gerði samning um stjómun mjólkur-
framleiðslu við landbúnaðarráðherra
og fjármálaráðherra í ágúst 1992
hefur það verið síendurtekin krafa
um það af hálfu bændasamtakanna
að uppfyllt yrðu ákvæði samingsins
um hagræðingu í mjólkuriðnaði.
Samtök afurðastöðva í mjólkuriðnaði
hafa að fullu staðið við sinn hluta
af þeirri kröfu með lækkun vinnslu-
kostnaðar mjólkur en aðkoma ríkis-
valdsins að samingnum átti að vera
sú að varið skyldi fjármagni úr
verðmiðlunarsjóði mjólkur til að úr-
elda mjólkurbú eða styrkja hagræð-
ingu og önnur atriði er varða starfs-
umhverfi mjólkuriðnaðarins. Allir
þeir sem komu að gerð samningsins
um mjólkurframleiðslu, hvort sem
voru vinnuveitendur, þ.m.t. fulltrúar
afurðastöðvanna, launþegasamtök-
in, samtök bænda eða ríkisvaldið,
voru sammála um að ekki yrði kom-
ist hjá þessari aðgerð ættu mjólkur-
framleiðendur og
mjólkuriðnaðurinn að
eiga möguleika í harðn-
andi samkeppni vegna
alþjóðlegra samninga
sem munu snerta
mjólkurframleiðendur
og mjólkuriðnaðinn.
Aðgerðir
ríkisvaldsins
Nú mætti ætla að á
þeim tæpu þremur
árum sem liðin eru frá
áðurnefndri ákvörðun
hefði mikið gerst í ha-
græðingarátt af hálfu
stjórnvalda. Málið fór
vel af stað því Alþingi
samþykkti í árslok
1992 að veija á árunum 1993-1995
allt að 450 milljónum kr. af inn-
heimtu verðmiðlunarfé ti! að styrkja
úreldingu mjólkurbúa eða hagræð-
ingu í mjólkuriðnaði samkvæmt regl-
um sem landbúnaðarráðherra setur.
í stað þess að setja strax reglur hér
um eins og Alþingi ákvað leitaði
landbúnaðarráðherra í lok mars
1993 eftir lögfræðilegri álitsgerð um
eignarhald afurðastöðva í mjólkur-
iðnaði þegar í hlut ættu samvinnufé-
lög. Um þessa álitsgerð var beðið
þótt fyrir lægju álitsgerð(ir) hér um
gerðar vegna umræðu um samein-
ingu afurðastöðva í mjólkuriðnaði í
samhengi við úttektir um möguleika
til hagræðingar sem unnar voru fyr-
ir fyrrverandi landbúnaðarráðherra.
í framhaldi af þessari athugun, sem
lauk ekki fyrr en nálgaðist áramótin
1993/94, hófst ráðuneytið handa um
útgáfu reglna til að hagræða eftir
og birtust þær loksins seinni hluta
aprílmánaðar 1994. Þannig leið á
annað ár áður en hafist var handa
að vinna að því verkefni sem Al-
þingi fól framkvæmdavaldinu.
Hvað hefur svo gerst?
Árið 1989 voru gefnar út reglur
um framlög af verðmiðlunarfé til
að greiða fyrir hagræðingu í mjólk-
uriðnaði af þáverandi landbúnaðar-
ráðherra. Um mitt ár 1991 var sótt
um hagræðingarstyrk vegna áforma
um að Mjólkurbú Flóamanna yfír-
tæki rekstur Mjólkursamlagsins á
Homafirði á grundvelli þessara
reglna. Það mál fékk ekki af->
greiðslu í ráðuneytinu. Hinsvegar
breytti ráðuneytið reglugerð um
verðmiðlun í mjólkuriðnaði sem
gerði kleift að greiða verðmiðlunarfé
til Mb. Baulu hf. við rekstrarlok
fyrirtækisins og fóru til þess 36
millj. kr. Hvernig sú ákvörðun teng-
ist hagræðingu í mjólkuriðnaði verð-
ur ekki séð. A grundvelli hinna nýju
reglna frá sl. ári um hagræðingu í
mjólkuriðnaði hafa borist umsóknir
um hagræðingu frá mjólkurbúum á
Vesturlandi, Suðurlandi og Aust-
fjörðum en engar hlotið afgreiðslu
enn sem komið er. Umsóknirnar
fela það í sér að samvinna verði
tekin upp milli mjólkurbúa á svæð-
inu og einhver þeirra úrelt eins og
mjólkurbúið í Borgamesi en önnur
starfsemi tekin upp i staðinn til að
mæta því atvinnutapi sem hagræð-
ingin felur í sér. Vegna þess sleifar-
lags sem var við að setja reglur um
hagræðinguna og taka ákvarðanir
skv. þeim er hinsvegar sá tími sem
löggjafinn veitti til þessara aðgerða
að renna út.
Hvað er framundan?
Þegar Alþingi tók ákvörðun um
að koma á hagræðingu í mjólkuriðn-
aði var það gert á grundvelli ákvæða
í búvörusamningi um nauðsyn á að
efla samkeppnishæfni innlendrar
mjólkurframleiðslu hvort sem er hjá
bændum eða í mjólkurbúum. Með
því slá málinu á frest með tilvísun
í að fyrst verði dómstólar að skera
úr um eignarhald þegar samvinnu-
félag á í hlut áður en unnt er að
greiða úreldingarféð skilyrðislaust
er verið að ganga gegn vilja Alþing-
is og gegn búvörusamningi. Það
getur ekki verið á verksviði landbún-
aðarráðherra að taka ákvörðun um
hvort þeir aðilar, sem óska eftir
hagræðingu í mjólkuriðnaði eftir
almennum reglum sem hann hefur
sett, fá möguleika á úreldingu eða
ekki. Það gerir hann í reynd með
því að setja svo óaðgengileg skilyrði
sem gert hefur verið fyrir greiðslu
af verðmiðlunarfé þegar samvinnu-
félag á í hlut og krefjast þess jafn-
framt að eignarhaldsmálin fari fyrir
dómsstóla. Rétt er að minna á að
beiðni um úreldingu Mjólkurbúsins
í Borgamesi styðst við meirihluta-
ákvarðanir í stjórn Kaupfélags
Borgfirðinga, fulltrúafundar Kaup-
félags Borgfirðinga, fulltrúafundar
Mjólkursamlags Borgfirðinga og
fulltrúafundar Mjólkurbús Borgfirð-
inga. Með þessari ákvörðun er verið
að hafa að engu lýðræðislega teknar
ákvarðanir hlutaðeigandi aðila og
það látið ráða úrslitum um útdeil-
ingu úreldingar- og hagræðingar-
ijár hver sé eigandi að mjólkurbúi.
Hvort það sé hlutafélag s.s. í tilviki
Mb. Baulu hf. eða samvinnufélag.
Verði þessari afstöðu haldið til
streitu er nauðsynlegt að kanna
hvort það bijóti ekki gegn jafnrétt-
isreglum stjórnsýsluréttarins að
hindra framlög á þessum forsend-
um.
Höfundur er fyrrverandi
formaður Stéttarfélags bænda.
Haukur
Halldórsson
Y esturlandabúar
FYLGI Sjálfstæðis-
flokksins er nokkuð
stöðugt. Það ríkir
sæmileg sátt innan
flokksins til að sjá en
hið kyrra yfirborð kann
að vera tálsýn. Evrópu-
sambandsaðild er ekki
mikið rædd á málþing-
um sjálfstæðismanna
en í flokknum er harð-
vígur ágreiningur um
afstöðuna til Evrópu.
Fjöldamargir kjósend-
ur Sjálfstæðisflokksins
vilja ekki heyra á Evr-
ópu minnst. Þar eð
þeim er meira niðri fyr-
ir en hinum, sem geta hugsað sér
pólitíska bindingu við meginland
Evrópu, hefur formaðurinn brugðið
á það ráð að víkja þessu eldfima
máli til hliðar og segir aðild að sam-
breyskingi þeirra meginlandsmanna
Það er ekki einasta að
fírnadjúpur hafsjór
skilji milli íslands og
Evrópu, segir Emil Als,
heldur er þar breitt bil
í allri sálar- og hug-
myndatilveru.
ekki vera á dagskrá. Hvað býr hér
undir? Hveiju er að treysta meðan
utanríkisráðherrann í stjórn Davíðs
Oddssonar má ekki svo munni sund-
ur ljúka að ekki upphefjist sálmur
hans um ágæti Evrópusambandsins?
Boðskapur Jóns Hannibalssonar fær
ekki mikinn hljómgrunn hjá þjóð-
inni: Margir eru tvístígandi en marg-
ir eru eldheitir andstæðingar Evr-
óputengingar, þeirra á meðal eru
margir sjálfstæðismenn.
íslendingar sneru baki við Evrópu
fyrir þúsund árum en hafa eigi að
síður orðið að þola þau afskipti af
hálfu þjóða í þeirri álfu, að við borð
hefur legið hvað eftir annað, að ís-
lenzki kynstofninn yrði aldauða.
Hvemgi standa skólarnir sig í þess-
um efnum? Við megum vera minnug
hinnar öflugu þjóðernistignunar í
Evrópu og skelfilegra afleiðinga þess
herpings um allan heim. Eigi nú að
safna skaplyndi Evrópubúans inn í
hrokafulla Evróputignun er vondra
veðra von. Ættir, héruð og þjóðir
Evrópu hafa löngum legið í illdeilum
innbyrðis og ekki sparað vöndinn á
ferðum sinum um heiminn. Það er
torséð að Islengdingar vilji gerast
samábyrgðarmenn þeirrar álfu sem
burðast með ljótari drauga úr fortíð-
inni og fleiri fræ til vandræða en
aðrar byggðir heimsins. Hið mjó-
róma raus um efnahagslegan ávinn-
ing er marklítið og þeim
þunga annmarka háð,
að öll efnahagsleg
framtíð er mistri hulin.
Margir spá ekki vel fyr-
ir Evrópu hvorki efna-
hagslega né menn-
ingarlega.
Staða íslendinga í
hinu trausta samstarfí
við Bandaríkjamenn og
sem gestgjafar á fund-
um Gamla heimsins og
hins Nýja er að engu
orðin ef við látum tæla
okkur inn fyrir Kínamúr
þeirra meginlands-
manna. Sérstaða ís-
lendinga er og með þeim hætti og
lýðræðishugmyndir þeirra svo djúp-
stæðar, að við getum með engu
móti átt meiri samráð við hina
stéttaskiptu Evrópu en orðið er. ís-
lendingar ætla sér ekki þá stöðu að
standa á torgum og veifa hirðspátr-
ungum eins og meginlandsmönnm-
um er svo kært.
Það er ekki einasta að firnadjúpur
hafsjór skilji milli íslands og Evrópu
heldur er þar breitt bil í allri sálar-
og hugmyndatilveru og ættu ey-
byggjar ekki að hopa í þeirri land-
helgi fremur en í efnahagslögsög-
unni. Enginn neitar því að eitt og
annað silfur hefur til okkar borist í
nýtilegum hugmyndum um kunnáttu
frá Gamla heiminum en krafturinn
í andlegum undirdjúpum íslendinga
beinist í aðra átt en hjá Evrópu-
mönnum. Sérstaða landsins og lega
valda því, að við erum ekki Evrópu-
menn í meginlandsskilningi en get-
um hins vegar með góðri samvisku
kallað okkur Vesturlandabúa. Nú
væri mörgum okkar hollt að rifja
upp sögu og anda hins upphaflega
þjóðveldis, fyrsta lýðveldisins, og
skynjum við þá, að Evrópa er í okk-
ar sögulegu fortíð en framtíðin bend-
ir annað.
Það er dapurlegt að hinn flug-
gáfaði formaður Alþýðuflokksins
skuli svo haldsamur um ágæti Evr-
ópusambandsins að stappar nærri
þráhyggju. Það er ekki honum líkt
að leggja allt sitt pólitíska líf í eina
skjóðu og binda fyrir. Ljóst er að
jafnvel hans flokksfélagar eru farnir
að þreytast á hinni þröngu Evrópu-
sýn og skynja að þorri landsmanna
mun stefna í aðra átt.
Það er dagljóst að formaður Sjálf-
stæðisflokksins verður nú að gera
uppskátt hver hinn sanni hugur hans
er og nánustu manna hans í þessu
þýðingarmesta pólitíska máli í sögu
annars lýðveldisins. Evrópusam-
bandið er ekki á dagskrá næstu 50
árin. Getum við vænst þess að for-
sætisráðherrann láti slíka yfirlýs-
ingu frá sér fara fyrir 8. apríl? Og
megum við treysta því að næsti ut-
anríkisráðherra verði sama sinnis?
Höfundur er læknir.
Emil Als
Ovirðing Arna Sigfússonar
við borgarstarfsmenn
í TILEFNI af um-
mælum oddvita D-list-
ans í borgarstjóm
Reykjavíkur í fjölmiðl-
um get ég ekki annað
en drepið niður penna.
Ámi Sigfússon lýsti því
yfír í sjónvarpi að ný-
ráðinn borgarritari
verði látinn fara þegar
D-Iistinn nær völdum
aftur í borginni. Þessi
Lummæli opinbera því-
líkan hroka að fádæmi
er í stjómmálasögu á
íslandi seinni ára. Einn-
ig lýsa þau ótrúlegri lít-
ilsvirðingu við fyrri
borgarritara svo og
aðra embættismenn borgarinnar.
Það eru rúm 50 ár síðan borgarrit-
ari var fyrst ráðinn til Reykjavík-
urborgar. Fýrstur var
Tómas Jónsson, sem
starfaði frá 1934 til
1957, en þá tók við
Gunnlaugur Pétursson
sem starfaði til 1982 og
að lokum kom Jón G.
Tómasson sem skipaður
var ríkislögmaður sl.
áramót. Þetta voru allt
heiðarlegir og duglegir
embættismenn en eng-
um blandaðist hugur um
að þeir voru sjálfstæð-
ismenn og valdir af
meirihluta Sjálfstæðis-
flokksins í borgarstjórn.
Þegar fyrrverandi borg-
arritari hvarf til annarra
starfa var starfið að sjálfsögðu aug-
lýst. Einn umsækjenda þótti hæfast-
ur vegna menntunar og starfsreynslu
Hulda Ólafsdóttir
í vandasömum störfum, bæði hér-
lendis Og fyrir alþjóðlegar stofnanir.
Þessi umsækjandi hefur getið sér hið
besta orð fyrir dugnað og samvisku-
semi í starfí. Þetta er sagt hér að
hinum umsækjendunum ólöstuðum.
Kvenfyrirlitning
En þessi umsækjandi er ólíkur
fyrri borgarriturum m.a. að tvennu
leyti, umsækjandinn er ekki sjálf-
stæðismaður og þar að auki kona.
Umsækjandinn er Helga Jónsdóttir
og var hún ráðin í starf borgarritara
á seinasta fundi borgarráðs. Þá
bregður svo við að oddviti D-listans
í borgarstjóm, Árni Sigfússon,
hneykslast mjög og kallar þetta póli-
tíska ráðningu. Hann hótar því að
borgarritari verði látinn fara nái D-
listinn völdum aftur í borginni og
bætti raunar við að þetta eigi við
aðra pólitíska aðstoðarmenn R-list-
ans. Er Ámi. Sigfússon með þessu
að segja að fyrri borgarritarar hafi
verið pólitískir aðstoðarmenn D-M-
ans? Nýráðinn borgarritari er ráðinn
í sama starf og hinir fyrri. Vegna
breytinga á skipuriti borgarkerfísins
sem kynnt hefur verið í borgarráði
má búast við einhveijum breytingum
á starfssviði borgarritara sem hinn
nýi borgarritari mun að sjálfsögðu
verða að_ laga sig að þegar þar að
kemur. Óvirðing Áma Sigfússonar í
garð Helgu Jónsdóttur, nýráðins
borgarritara, er með öllu óskiljanleg
og óveijandi. Ég hlýt því að spyija
sjálfstæðismenn; er þetta hin raun-
verulega jafnréttisstefna Sjálfstæð-
isflokksins? Þegar vel menntuð og
hæf kona er ráðin sem æðsti embætt-
ismaður borgarinnar þá hófa sjálf-
stæðismenn henni brottrekstri við
fyrsta tækifæri, undir því yfírskyni
að hún hafí ekki réttar pólitískar
skoðanir.
Niðurrifsstefna D-listans
Þessi og annar málflutningur odd-
vita D-listans í borgarstjórn er í raun
með ólíkindum. í þessu máli sem og
mörgum öðrum leggur hann lítið
Óvirðing Árna Sigfús-
sonar í garð Helgu Jóns-
dóttur, nýráðins borgar-
ritara, er með öllu óskilj-
anleg og óveijandi, seg-
ir Hulda Ólafsdóttir og
spyr sjálfstæðismenn;
er þetta hin raunveru-
iega j afnréttisstefna
Sjálfstæðisflokksins?
jákvætt til málanna en reynir með
dylgjum og útúrsnúningum og vafa-
sömum málflutningi að slá sig til
riddara í augum borgarbúa. Ég held
að nú sé svo komið að jafnvel sjálf-
stæðismenn sjái í gegnum slagorða-
flauminn og sjái einnig að svona
vinnubrögð eru þeim ekki samboðin.
Höfundur er varaborgarfulitrúi
fyrir Reykjavíkurlistann.