Morgunblaðið - 23.03.1996, Blaðsíða 37
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 23. MARZ 1996 37
Vaxandi lesfælni
LESTUR er grund-
völlur móðurmálsnáms
og málvitundar. Mikil-
vægi þess fyrir börn
og unglinga að lesa vel
skrifaðar bækur verð-
ur seint að fullu metið.
Af þeim sökum er
brýnt að bóklestur sé
hafður fyrir börnum
strax og þau eru orðin
læs. Þau börn sem
sækja leikskóla njóta
þeirrar sjálfsögðu
þjónustu að fyrir þau
er lesið reglulega, eitt-
hvað spennandi sem
hæfir þroska þeirra og
þau geta sett sig inn
í. Aftur á móti verða allt of fá
böm þess aðnjótandi að lesið sé
fyrir þau heima. Frá því börnin
skríða úr vöggu er sjónvarp og
þvílík afþreying því miður gjaman
nærtækari kostur. Það er jú þægi-
legra að bjóða börnunum upp á
slíkt heldur en að setja sig í stell-
ingar og lesa fyrir þau ævintýri
og sögur sem fá þau til að hugsa
og nota ímyndunaraflið.
Þegar í skóla er kömið hefst svo
móðurmálskennslan á því að börn-
unum er kennt að lesa og skrifa.
Víst em margir kennarar þess
meðvitaðir að mikill lestur örvi
málkennd og þroska, en þeir mega
sín ekki mikils þegar annað er fyr-
ir börnunum haft heima fyrir. Þeg-
ar líður á gmnnskólakennsluna
eykst vægi málfræðiþáttarins, sem
er þyrnir í augum margra barna.
Enda er það svo að kunnáttan á
þessu sviði er bágborin í mjög
mörgum tilfellum við lok gmnn-
skólanáms. Að mínum dómi væri
vænlegra að leggja fyrst og fremst
áherslu á hið lesna og ritaða mál,
og nota hentuga bókmenntatexta
til þess að fræða nemendur um
myndmál ef það er til staðar, stíl,
mismunandi hlutverk orða í setn-
ingum og þar fram eftir götunum,
þ.e.a.s. málfræði í víðum skilningi
þess orðs.
Staðreyndin er sú að þegar í
framhaldsskóla er komið blasir við
íslenskukennaranum ey^imörk
þegar nýnemamir eru spurðir
hvaða bækur þeir hafi lesið síðustu
misserin. Oft og tíðum er það svo
Hjalti Jón
Sveinsson
að þetta unga fólk
veit tæpast hvað um
er að ræða. Þegar
minnst er á höfunda á
borð við Halldór Lax-
ness hrista flestir höf-
uðið. Einhveijir kunna
að hafa heyrt hann
nefndan og þá í því
sambandi að sá voða-
legi maður kunni ekki
lögboðna stafsetn-
ingu. Það rofar svolít-
ið til þegar farið er að
tala um unga og vin-
sæla höfunda nútím-
ans en óvíst að nokkur
hafi lesið eitthvað eftir
þá.
íslenskukennarar þekkja þær
fæðingarhríðir sem fyrsta svokall-
aða kjörbókarritgerðin getur kost-
að. Þetta væri ekki svo svæsið ef'
kennarinn þyrfti aðeins að glíma
við þann vanda að nemendur
þekktu hvorki höfunda né verk þau
sem um væri að ræða. Ur slíku
má bæta einfaldlega með lestri.
Alvarlegra er að margir nemendur
eru hreint og beint lesfælnir. Þeir
gefa sér í upphafi að þetta verði
vonlaus barátta við blaðsíðurnar,
efnið sé hundleiðinlegt og skrifað
á máli sem varla nokkur geti skilið.
Ég leyfi mér að taka svo djúpt
í árinni að halda því fram að fyrir
íslenskukennara sé það kraftaverki
næst að fá nemanda til að lesa
eina skáldsögu á vetri, hann setji
sig jafnframt inn í verkið og dragi
ályktanir af því. Mesta bramboltið
á sér stað þegar fyrsta skáldsagan
er lesin, en síðan verður verkefnið
alla jafna auðveldara eftir því sem
þau verða fleiri. Það heyrir til und-
antekninga ef framhaldsskólanem-
ar lesa fleiri verk en nemur kjör-
bókum þeim sem þeir verða að lesa
til að uppfylla lágmarkskröfur
námsins. Sem betur fer tekst okk-
ur að glæða áhuga margra og
koma þeim á bragðið, en þeir
mættu vera miklu fleiri.
Við móðurmálskennarar í fram-
haldsskólum kvörtum yfir því að
málkennd og almennri færni í
notkun móðurmálsins fari hnign-
andi. Ég minnist þess að yfir þessu
hafi líka verið kvartað þegar ég
hóf kennslu árið 1976. Þó held ég
Þegar í framhaldsskóla
er komið, segir Hjalti
Jón Sveinsson, blasir
eyðimörk við íslensku-
kennaranum.
að þá hafi lesfælnin meðal ungs
fólks ekki verið komin á það stig
sem hún hefur náð hin síðustu ár.
En kannski blekkir endurminning-
in.
Greinilegt er að ekki hefur verið
tekið á þessum vanda fyrir tuttugu
árum og fátt bendir til þess að svo
verði gert í næstu framtíð. Þó má
greina skímu í myrkrinu ef vel er
að gáð. Má í því sambandi nefna
tilraunaverkefni í móðurmáls-
kennslu og reyndar almennri
kennslu líka, sem unnið var við
grunnskólann að Skógum undir
Eyjafjöllum. Ég held að þar sé á
ferðinni viðleitni í kennslu sem
gæti hjálpað okkur að vinna bug
á þjóðarmeini því sem lesfælni
vissulega er orðin meðal barna og
ungs fólks á tímum fyöl- og
margmiðlunar. Verkefnið hefur að
fyrirmynd hugmyndafræði sem á
ensku er kölluð „Whole langu-
age?“. Markmiðin eru m.a. eftirfar-
andi:
— að líta á tungumálið sem eina
heild. Nemendur eru þjálfaðir í öll-
um þáttum málsins samhliða, tali,
hlustun, lestri og ritun
— leggja áherslu á að nemendur
lesi bókmenntir
— rækta löngun nemenda til að
lesa og skrifa
— stuðla að skapandi ritun nem-
enda
— gefa nemendum ríkuleg tæki-
færi til að nota móðurmálið.
(Guðni Olgeirsson: Lýsing á þróunarverkefnum
sem Þróunarsjóður grunnskóla styrkti 1994-1995,
Menntamálaráðuneytiið, janúar 1996.)
Þetta er sannarlega spennandi
enda var verkefnið styrkt af Þróun-
arsjóði grunnskóla. Vonandi mun
reynsla þeirra sem að tilrauninni
stóðu nýtast til þróunar kennsluað-
ferða og námsefnis hér að lútandi.
Bókin má sín lítils í samkeppni
við aðra afþreyingu sem ungu fólki
býðst. Lesfælnin er orðin þjóðar-
mein sem okkur ber að vinna bug
á. Hefjumst þegar handa og byrj-
um á byijuninni, við upphaf grunn-
skólagöngu, og höldum þessu þjóð-
þrifaverki til streitu alla leið'.
Hræðslan við að lesa og skrifa
setur mark sitt á allt nám nemend-
anna, lesskilningur verður minni
og fæmin til að tjá sig. Því er um
alvarlegt mál að ræða sem okkur
ber að taka föstum tökum, það er
mikið í húfi.
Höfundur er skólameistari fram-
haldsskólans á Laugum í Reykja-
dal.
A GJAFVERÐI
KÆLISKÁPAR
20 gerðir
FRYSTISKÁPAR
8 gerðir
FRYSTIKISTUR
4 stærðir
ÞÚ GETUR GERT REYFARAKAUP
Allt að
afsláttur
43- fyrsta flokks frá
iFúnix
HÁTÚNI6A REYKJAVÍK SÍMI 552 4420
SÉRBLAÐ UM SJÁVARÚTVEG
Sérútgáfa
Suburnesin
Því fyrr sem barnið fer
til tannlæknis, segir
Sigurður Rúnar Sæ-
mundsson, því meiri
líkur á að heimsóknin
verði jákvæð upplifun.
að bamið hafi handlagni eða þroska
til að bursta sjálft fyrr en um 8-10
ára aldur. Því er nauðsynlegt að
foreldrar hafi umsjón með burstun-
inni fram að þeim aldri.
Réttar neysluvenjur ungbarna
eru afar mikilvægar. Allt of algengt
er að tennur barna skemmist vegna
rangra neysluvenja, jafnvel fyrir
tveggja ára aldur. Náttúrulegur
sykur í kúamjólk, þurrmjólk eða
móðurmjólk er algengasta orsök
tannskemmda hjá svo ungum börn-
um. Tennur sem baðaðar em í mjólk
í langan tíma geta bókstaflega
brunnið upp á nokkrum mánuðum
og getur þá verið þörf á miklum
viðgerðum, krónusmíð eða jafnvel
tannúrtöku. Til að koma í veg fyrir
tannskemmdir af þessu tagi þarf
fæðugjöfin að fara fram regluíega
og standa yfir í sem skemmstan
tíma. Góð regla er að halda alltaf
á barninu á meðan fæðugjöf fer
fram og leggja það aldrei niður með
pelann. Þannig ætti að vera tryggt
að mjólk leiki ekki um tennur barns-
ins lengur en nauðsyn ber til. Mikil-
vægt er að gera sér grein fyrir að
bijóstagjöf getur valdið sams konar
skaða og pelagjöf, sé réttra neyslu-
venja ekki gætt. Þegar barnið
stækkar og fer að verða sjálfstæð-
ara verður jafnvel enn mikilvægara
að koma góðu lagi á matarvenjur.
Sé fæðu aldrei neytt nema við
matarborðið er minni hætta á sí-
felldu narti og drykkju, sem skaðleg
er tönnum.
Hvenær á fyrst að fara með bam-
ið til tannlæknis? Eins og áður sagði
er ágæt hugmynd að byija góðar
tannhirðuvenjur strax eftir fæð-
ingu. Tannlæknar geta veitt verð-
andi eða nýbökuðum foreldrum leið-
beiningar um hvernig haga skuli
tannhirðu barnsins. Fyrsta heim-
sókn barnsins sjálfs til tannlæknis
ætti að vera einhvern tíma eftir að
fyrsta tönnin kemur upp, en fyrir
tveggja ára aldur.
Sé byijað á þessum aldri er
tryggt að grípa megi snemma í
taumana ef vandamál er til staðar
og auknar líkur eru á því að koma
megi í veg fyrir að tennur barnsins
skemmist. Því fyrr sem barnið fer
í sína fyrstu heimsókn til tannlækn-
is því meiri likur eru á að heimsókn-
in verði jákvæð upplifun fyrir það.
Slík heimsókn byggir upp traust
og auðveldar samskipti tannlæknis
og barns. Traust sem myndast svo
snemma minnkar líkur á að barnið
verði hrætt við tannlækna eða líði
illa í tannlæknastól um alla framtíð.
Miðvikudaginn 27. mars nk. mun sérblaðið Úr verinu
fjalla sérstaklega um sjávarútveg á Suðurnesjum sem farið
hefur vaxandi síðastliðin ár. Þar verður m.a. litið á
landaðan afla í helstu verstöðvum Suðurnesja síðustu
10 árin, þróun og fjölgun fiskvinnslustöðva, fullvinnslu
sjávaraflans o.fl. Auk þess verður umfjöllun um stærsta
fiskmarkað laiidsins, Fiskmarkað Suðurnesja, útflutning
á ferskum fiski, nýjungar í fiskumbúðum, viðtöl o.m.fl.
Skilafrestur auglýsingapantana er til klukkan
12.00 mánudaginn 25. mars.
Dóra Gufmý Sigurbardóttir og Agnes Arnardóttir,
sölufulltrúar í auglýsingadeild, veita allar nánari
upplýsingar í síma 569 1171 ef>a
meb símbréfi 569 1110.
- kjarni máhinsl
Höfundur er tannlæknir.