Morgunblaðið - 22.09.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
"DRNS/Hver eru áhrif 'fjölmibla á dansf
Uppskriftin að
vinsælum dansi
FLESTIR ef ekki allir verða varir við dansæði sem öðru hvoru gengur yfir
heiminn. Á þessari stundu er það macarena-dansinn, fyrir nokkrum árum
var það lambada og enn áður fugladansinn sem dró fólk á öllum aldri út
á dansgólfið. Tískustraumar eins og macarena, lambada og fugladansinn
eru ekki einstakir og hafa átt sér stað allt frá því kvikmyndir og sjónvarp
hófu göngu sína. Pjölmiðlar eru gífurlegur áhrifavaldur á útbreiðslu dans
og valda því að hann er hvorki bundinn við svæði né þjóðir heldur þann
stóra hluta heimsins sem horfir á sjónvarp og fer í kvikmyndahús. Þótt
fjölmiðlar séu öflugir hlýtur það að vera eitthvað í fari mannsins sem veld-
ur því að sífellt r.ýjar dansbylgjur fara um heiminn.
DANSLISTIN byggist á alger-
lega sjónrænni upplifun og því
er engin tilviljun hve mikil áhrif
upphaf kvikmynda og sjónvarpsút-
sendinga höfðu á
útbreiðslu dans-
ins. Allt frá
fjórða áratugn-
um sló hver
dans- og söngva-
myndin á fætur
annarri í gegn,
meðal þess hluta
heimsins sem
hafði færi á
kvikmyndasýningum. Fred Astaire
og Ginger Rogers urðu stórstjörnur
fyrir að dansa og í kjölfarið fylgdi
fjöldi dansara og söngvara sem urðu
frægir á hvíta tjaldinu. Þó eflaust
flesta hafi dreymt um að geta dans-
að eins og hin frægu danspör voru
það færri sem létu þann draum ræt-
ast.
Með komu rokktónlistarinnar upp
úr 1960 urðu miklar breytingar á
dansi í vestrænum samfélögum.
Karlmaðurinn frelsaðist úr hlutverki
stjórnandans og dansspor karla og
kvenna urðu mjög svipuð. Tvist,
shake, monkey og bömp nutu mik-
illa vinsælda og gerðu dansgólfin
að iðandi hringiðu taktfastra spora
og lifandi handahreyfínga. Sjón-
varpsstöðvar buðu ungu fólki að
vera viðstatt upptökur á sjónvarps-
þáttum, þau dönsuðu á meðan nýj-
asta rokkbandið spilaði í beinni út-
sendingu. Á þann hátt gátu þeir sem
heima sátu séð hvað var það nýjasta
í tónlistinni og dansinum. Stuttu síð-
ar tók hippatímabilið við þar sem
flest dansspor dóu vegna þeirrar
pólitísku andstöðu sem hipparnir
voru í við stjórnendur og þar með
fjölmiðla. Það sem stóð eftir af dansi
hippatímans var lítil hreyfíng en
mikil snerting, til þess að vera sem
mest ögrandi. Á hippatímanum fara
ekki margar sögur af dansæði en
ný dansbylgja leit dagsins ljós uppúr
1977. Það var diskó-æðið með John
Travolta í fararbroddi. John Travolta
var dansandi fyrirmynd í kvikmynd-
inni „Saturday Night Fever“ sem
hafði mjög mikil áhrif á ólíka hópa
þjóðfélagsins og skyndilega flykkt-
ust ungir strákar og húsmæður í
dansskóla. Diskóið var einfalt og
undir dunandi tónlist þeirra Bee-
FJÖLMIÐLAR hafa mikil áhrif á útbreiðslu og vinsældir dans.
John Travolta kom til dæmis diskó-æðinu af stað með kvikmynd-
inni „Saturday Night Fever“.
Gees-bræðra og fleiri tóku margir
sporið sem lítið höfðu dansað áður.
Goðið John Travolta var áhrifavaldur
danstískunnar til margra ára því
eftir diskó-æðið var frumsýnd kvik-
myndin „Grease". Að sjáfsögðu
hófst fljótlega kennsla í grease-döns-
um og enn einu sinni var John Tra-
volta fyrirmyndin, enda voru dans-
námskeiðin einfaldlega kölluð „nám-
skeið í John Travolta-dönsum".
Eins og sjá má á vinsældum kvik-
mynda Johns Travolta höfðu bíó-
myndir sífellt vaxandi áhrif og nutu
dansmyndir eins og „Fame“, „Stay-
ing Alive“, „Flashdance1* og „Footlo-
ose“ mikilla vinsælda næstu árin.
Flestar þessar myndir fjölluðu um
dansara sem vpru að beijast fyrir
frama sínum. í öllum myndum er
verið að dansa jassballett sem upp
úr þessum árum naut ótakmarkaðra
vinsælda, sérstakiega meðal stúlkna.
Á meðan þær voru önnum kafnar
við að stunda jassballett kom hingað
ný bylgja sem höfðaði til stráka.
Hið nýja æði var breikið sem hélt
innrás sína á götur, í félagsmiðstöðv-
ar og á skemmtistaði í kringum
1985. Strákar höfðu sjaldan tekið
jafnmikinn þátt í að dansa. Keppt
var í breik-dönsum og urðu sigur-
vegararnir oftar en ekki hetjur í
augum annarra ungmenna og fengu
brátt nóg að gera við að auglýsa
breik-íspinna, breik-glansgalla og
breik-skó. Fljótlega eftir komu
breik-æðisins var farið að flytja inn
erlenda breik-dansara sem héldu
námskeið fyrir alla þá sem vildu
læra að breika. Klæðnaður breik-
dansara var mjög afgerandi og setti
svip á tísku þessara ára, neon-litað-
ar grifflur, treflar, íþróttagallar og
top-ten-skór frá Adidas voru nauð-
synlegir fylgihlutir. Að sjálfsögðu
fylgdu breik-æðinu nokkrar breik-
bíómyndir sem sýndu lífið í uppruna-
borg breik-dansins New York og
má þar nefna myndir eins og „Bre-
ak-Dance“ og „Beat Street". Mynd-
irnar sýndu líf ungmenna sem helg-
uðu sig breik-dansinum og höfðu
myndirnar mikil áhrif á ungmenni
víðs vegar í veröldinni.
Undanfarin ár hefur dansiðkun á
dansstöðum verið fremur ómarkviss
og dansar hver með sínum hætti í
takt við tónlistina. Af og til hafa þó
skotið upp kollinum bylgjur ýmissa
dansa sem oftast hafa verið skamm-
lífar. Af mörgu er að taka og er
helst að minnast Michaels Jacksons-
dansæðisins sem hófst í kjölfar plötu
IYIATARLIST///v7() er í matinnf
Tikka-MasaUty
Enchilada
og lundabaggi!
ELDAMENNSKA íslendinga hefur tekið stakkaskiptum á undanförnum
árum. íslenskir karlmenn sem fyrir ekki svo ýkja löngu lifðu á súrmeti,
hrútspungum, magál og léttmjólk, sbr. texti Stuðmanna, lifa nú á flestu
öðru en þvíumlíku góðmeti, hvort þeir standa saman er svo annað mál,
en þeir standa þó enn, misstyrkum fótum samt eins og gengur og ger-
ist. Sama á við um íslenskt kvenfólk, sem er hins vegar mun iðnara við
léttmjólkurþambið, enda þurfa þær líkast til meira á því að halda. Nú
og hvað borðar fólkið þá? ítalska pastað virðist eiga upp á pallborðið hjá
unga fólkinu, og er það vel svo framarlega sem góðar og hollar sósur,
brauð og salat eru höfð í samfloti með því. Veitingastaðaflóran er orðin
afar alþjóðleg. Auk staða sem framreiða íslenska rétti má finna m.a. kín-
verskt, líbanskt, inverskt, mexíkanskt, thailenskt.japansktogítalsktfæði
á boðstólum á veitingahúsum bæjarins. Af þessu leiðir að fólk kynnist
ólíkum straumum í matargerð og fær hugmyndir á veitingahúsunum og
eins erlendis, eins hefur matvöruúrval stóraukist á undanförnum árum
og erlendir ostar og kæfur eru meira að segja á boðstólum. Þegar svo
margt er í boði vandast valið. Hvað er svo hollast að láta í kroppinn?
Ihinu merka riti Þórleifs Bjarna-
sonar Hornstrendingabók rekur
hann matseðil Hornstrendinga og
kennir þar ýmissa grasa. Fjalla-
grösin notuðu margir sem kornmat.
Dagurinn hófst á
mjólkurblandi áð-
ur en skepnumar
voru fóðraðar, en
morgunmaturinn
samanstóð af
grasagraut og súr
með hvönn og káli
og síðan var mjólk
hellt yfir herleg-
heitin. Klukkan 3, eða á nóni var
komið að miðdegisverði og saman-
stóð hann af harðfiski, hversdags
voru það þorskhausar, einn á mann,
oft í fylgd riklings- eða skötubita.
Hákarlsbiti fylgdi oft með auk
bræðings og ekki má gleyma lýs-
inu. Svartfugl var á boðstólum einu
sinni í viku, annaðhvort soðinn í
súpu, eða heill og þá borinn fram
með soðkökum. Næsta máltíð var
ekki fyrr en í lok kvöldvöku og fékk
þá hver sinn ask. Innihaldið var
gjarnan þakið hvítru breiðu og því
erfitt að segja til um hvað undir
bjó, oft voru það flautir. Á hátíðis-
dögum var meira lagt uppúr elda-
mennskunni og jólahefðin með
skötu og hangikjöti í fararbroddi
hefur enst fram á okkar daga. Eg
er alls ekki að leggja til að við hverf-
um aftur til fortíðar, en fólki virðist
hafa orðið gott af þessu fæði flestu,
þó svo að fituneysla hafi oft farið
yfir strikið að okkar mati, en fólk
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdóttur
(Ljósm. Magnús Ólafsson, Ljósmyndasafnið)
KENNSLUSTUND í matreiðslu: Myndin er senniiega tekin í
Miðbæjarskólanum í Reykjavík á öðrum áratug aldarinnar.
þurfti einfaldlega meira á henni að
halda þá en nú því hún var hitagjaf-
inn í skorti brennsluefnis líkamans.
Við megum bara ekki gleyma okkar
eigin matarfjársjóði þó svo að fjár-
sjóði annarra landa reki á land.
Þeir eru ágætis krydd í tilveruna
og skemmtileg viðbót við mat-
reiðslumöguleika á okkar hráefni,
en það er líka gaman að velta fyrir
sér hvað sé þjóðlegt og hafa það á
boðstólum í bland. Italir borða mik-
ið pasta, enda er það þeirra þjóðar-
réttur, Indveijar borða hrísgijón,
Naan-brauð auk fjölda indverskra
fjölkryddaðra kjöt- og grænmetis-
rétta, Frakkar drekka café-au-lait
á morgnana og borða og osta og
rauðvín eftir matinn og íslendingar
borða hitt og þetta. Þegar ég segi
þjóðlegt er ég ekki endilega að tala
um sviðakjamma, víkingahorn og
signa grásleppu, heldur um það að
nýta allt góða hráefni sem við höf-
um úr að moða á sem fjölbreyttast-
an hátt, hvort sem við notum salt
og pipar eða flóknari og alþjóðlegri
kryddsamsetningu. Tökum kartöfl-
urnar til dæmis, það má gera margt
annað við þær en sjóða þær, t.a.m.
búa til kartöfluklatta, kartöflusalat,
eggjakaka með kartöflum er mjög
góð og eins margs konar gratín og
eins er betra fyrir meltinguna, og
meiri næring fæst úr fæðunni, séu
kartöflurnar borðaðar sér, ekki með
t.d. kjöti og fiski. Vel á minnst físk-
ur. Hann hefur afar hagstæða efna-
samsetningu. Lífefnafræðilega séð
eru eggjahvítuefni fisks sambærileg
eggjahvítu í kjöti, en fiskurinn hef-
ur það umfram að vera yfirleitt
magur. Þó svo að sumar fisktegund-
ir séu feitari en aðrar ber þess að
geta að þær eru aðallega ríkar af
fjölómettuðum fitusýrum, en líkam-
inn þarf mun meira á þeim að halda
en hinum mettuðu. Eins og margir
vita minnka ákveðnar fjölómettaðar
fitusýrur kólesterólið í blóðfitunni,
en eins og enn fleiri vita líkast til
þá getur of mikið kólesteról í blóði
stuðlað að ýmsum hjarta- og æða-
sjúkdómum. Mettaðar fitusýrur er
t.d. að finna í mjólk og mjólkuraf-
urðum, en þær fjölómettuðu sem
hans „BAD“ og lambada-æðisins sem
fór um landið í nokkra mánuði með
sínum einstöku suðrænu mjaðma-
sveiflum. Vogue-dansinn og sam-
nefnt lag með Madonnu naut einnig
nokkurra vinsælda um 1990 og nú
er það macarena sem hristir upp í
óreglu dansgólfsins.
Það er greinilegt að á nokkurra
ára fresti skýtur upp kollinum dans
sem oftast nær er mjög einfaldur' og
auðvelt að læra og verður gífurlega
vinsæll. Dansskólar eru oftast fljótir
að taka við sér og bjóða námskeið í
slíkum dönsum. En hvað er það sem
stjórnar vinsældum þessara dansa?
Hvorki eru það danskennarar né
stjórnmálamenn heldur mun áhrifa-
meiri öfl. Skipulögð markaðssetning
fjölmiðla á tónlistarmyndböndum og
kvikmyndum og almennur áhugi
mannsins á dansi eru þar að verki.
í dansi er eitthvað sem maðurinn
sækir í og líklega er það hreyfingin,
útrásin og sameiningargildi dansins.
Með það fyrir sjónum að maðurinn
hafi almennan áhuga á dansi er upp-
skriftin að nýju dansæði vægast sagt
einföld. Best er að semja vinsælt lag
og búa til tónlistarmyndband þar sem
dansinn er dansaður jafnvel þó hann
sé ekki frumsaminn. Macarena-dans-
inn er til dæmis ekki nýr, í raun var
hann kenndur í dansskólum fyrir um
tuttugu árum í aðeins flóknari mynd.
Með nýrri tónlist, nýju nafni og örlít-
illi einföldun var macarena gerður
vinsæll um allan heim og getur hver
sem er lært hann á nokkrum mínút-
um. Dansinn þarf að vera einfaldur
svo hann nái til sem allra flestra og
helst að líkja eftir einhveiju sem al-
menningur þekkir, hvort sem það er
persóna (Michael Jackson eða
Madonna) eða dýr (fugladansinn).
Önnur uppskrift, sem gerir leiðina til
vinsæida greiða, er að gera kvikmynd
um dansara á leið á toppinn. Þessi
uppskrift hefur oft verið reynd og
oftast tekist mjög vel, eins og „Dirty
Dancing“, „Staying Alive“ og margar
fleiri kvikmyndir sýna okkur. En
þrátt fyrir að öllum sé kunn þessi
uppskrift taka allir þátt vegna þess
að það er svo gaman að dansa.
hér um ræðir er aðallega að finna
í feitum fiski, sólblóma- og maísol-
íu og kjúklingum. Fiskur er einnig
ríkur af joði, einkum saltvatnsfisk-
ur. Við myndun skjaldkirtilshorm-
óna er joð nauðsynlegt, en þau
hormón stýra efnaskiptingu líkam-
ans. Maður borðar _sem sagt seint
of mikið af fiski. íslenskt græn-
meti er frábær fæða, en mismikið
er á boðstólum eftir árstíðum, og
lofa ber einnig fersku Flúðakrydd-
jurtirnar. Hvítkálið er þó falt fyrir
örfáar krónur allan ársins hring.
Enn er hvítkálið meyrt og safa-
ríkt, en þegar vetur gengur í garð
verður það harðara og þurrara
undir tönn, þá er hægt að leggja
það í bleyti áður en það er matre-
itt. Hér á eftir fylgir ljómandi upp-
skrift að salatsósu:
Græna sósan
1 dl majones (sýrður ijómi)
'h dl hrein jógúrt
'h dl söxuð steinselja
1 tsk saxaður graslaukur
2 tsk ljóst vínedik
'A tsk salt
pipar eftir smekk
nokkur fersk basilikulauf ('h tsk
þurrkuð basilika)
„ Hrærið öllu saman og hellið út á
ferskt grænmetissalat. Munið svo
að tyggja vel, sér í lagi hvítkálið,
um 20 sinnum - upplagt er að telja
á tám og fingrum og kyngja svo.
Með salatinu væri tilvalið að fá
sér eina focaccia con patate eða
kartöfluflatböku:
500 g kartöflur
3 egg
2,5 dl mjólk
60 g smjör
1 sítróna
ögn af kanil, olíu og salti
Sjóðið kartöflurnar og stappið,
hrærið saman við bráðnu smjöri og
mjólk svo úr verði jafnt deig. Þegar
það er orðið kalt er eggjum hrært
saman við, saltað, bragðbætt með
ögn af kanil og rifnum berki af
hálfri sítrónu. Fletjið út á plötu og
bakið við 180 gr. C þar til yfirborð-
ið er orðið vel gyllt.