Morgunblaðið - 22.04.1997, Blaðsíða 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 22. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Mikil arðsemi af fjár-
festingum í gæðaeftirliti
Á UNDANFÖRNUM árum hef-
ur mikil þróun átt sér stað í gæða-
eftirliti með framleiðsluvörum, sér-
staklega í matvælaiðnaði. Þrátt
fyrir þessar breytingar eru enn
margir kostir til aukinnar hagræð-
ingar með bættu gæðaeftirliti
ónýttir. Þó sum fyrirtæki herði
gæðaeftirlitið til að bæta sam-
keppnisstöðuna, eru þeir enn alltof
margir sem líta á fjárfestingu í
bættu gæðaeftirliti sem illa nauð-
syn sem þeir fullnægja einungis
vegna utanaðkomandi þrýstings
frá löggjafanum eða kaupendum.
Þar sem arðsemi íjárfestinga í
gæðaeftirliti í matvælafyrirtækj-
um er í flestum tilfellum mjög
mikil og fullkomlega samkeppnis-
hæf við aðra ijárfestingarkosti,
væri mun eðlilegra að frumkvæðið
kæmi frá fyrirtækjunum sjálfum.
Tilgangur nýrra laga og reglu-
gerða í matvælaiðnaði er að draga
úr áhættu, en helstu áhættuþætt-
irnir eru hitastig, hreinlæti og
gerlamengun. Gæðastjórnun snýst
hins vegar um meira en að upp-
fylla kröfur löggjafans, sem eru
lágmarkskröfur. Neytendur verða
stöðugt kröfuharðari og upplýstari
og leita í þá vöru sem uppfyllir
best kröfur þeirra. Vörugæði
gegna því stöðugt mikilvægara
hlutverki í samkeppninni.
Bætt eftirlit
Einna mikiivægast er að hafa
gott eftirlit með hitastigi. Gerlar
fjölga sér mjög hratt þegar hiti fer
yfir ákveðin mörk, geymslutíminn
styttist, gæði vörunnar versna og
nýtingin minnkar. Það er því ekki
að ástæðulausu að gerðar séu mikl-
ar kröfur um eftirlit með hitastigi.
Með bættu eftirliti
eykst aðhald, kaupend-
ur verða öraggari um
að varan verði ekki
fyrir skemmdum
vegna rangrar hita-
meðhöndlunar hjá
sjálfvirkri viðvörun. í
nýlegri reglugerð
Evrópu er flutnings-
aðiium beiniínis gert
skylt að vera með sjálf-
virkan hitaskráningar-
búnað í öllum flutn-
ingatækjum sem flytja
matvæli og geyma
skrár um hitaskráning-
una í a.m.k. 1 ár.
Hraðvirk mæling
Mesta hættan á gerlamengun
er úr umhverfinu og er því þýð-
ingarmikið að allt vinnsluumhverfi
sé vel þrifið áður en framleiðsla
hefst. Til að nálgast þetta mark-
mið eru gerðar hreinlætisáætlanir
og árangur þrifanna metinn með
sjónmati. Ennfremur eru öðru
hveiju framkvæmdar mælingar á
þrifnaðinum, oftast með svokölluð-
um Rodac-skálum. Hvorug þessara
aðferða er nógu góð og kemur
ekki í veg fyrir að framleiðsla fari
fram við ófullnægjandi skilyrði.
Sjónmat er ekki áreiðanlegt og þar
sem niðurstöður mælinga með
Rodac-skálum liggja ekki fyrir fyrr
en einum og hálfum sólahring eft-
ir að mælingin er framkvæmd,
nýtast þær einungis sem sögulegar
upplýsingar um þróun ástands.
Með nýrri tækni sem mælir ATP
(Adenosine Tri Phosphat), er hægt
að fá upplýsingar um hreinlæti á
innan við einni mínútu. Mæling á
ATP gefur betri upp-
lýsingar um þrifin en
Rodac-skálar þar sem
hún mælir ekki ein-
ungis gerlana, heldur
einnig önnur lífræn
óhreinindi sem þarf
að þrífa og eru góð
gróðrarstía fyrir ör-
verar sem kunna að.
berast í umhverfið
síðar. Þessi aðferð
opnar möguleika á allt
öðrum og mun mark-
vissari vinnuaðferðum
en áður þar sem hægt
er að þrífa betur þá
staði sem ekki stand-
ast kröfur um hrein-
læti áður en framleiðsla hefst.
Þessi aðferð opnar ennfremur
möguleika á að stýra þrifunum
markvissar og jafnvel að spara
notkun hreinsiefna, en þau eru til-
tölulega stór kostnaðarliður í
rekstri frirtækja í matvælaiðnaði.
Til að tryggja að nægjanlega vel
sé þrifið er tilhneiging til að nota
ríflegt magn af hreinsiefnum ef
ekki er mögulegt að mæla þrifnað-
inn á markvissan og áreiðanlegan
hátt tímanlega.
Orverur
Gerlar geta borist í matvæli
með hráefnum, úr umhverfinu,
eða með krossmengun frá öðrum
matvælum. Sumar örverur eru
hættulausar, en aðrar geta valdið
alvarlegum veikindum eða jafnvel
verið lífshættulegar. Fyrir utan
heilsutjón getur fjárhagslegt tjón
framleiðanda, einkum ef um
merkjavöru er að ræða, orðið gíf-
urlegt og jafnvel eyðilagt heila
_ Gunnar
Oskarsson
markaði. Til að koma í veg fyrir
óhöpp, er leitast við að senda vör-
ur ekki á markað fyrr en upplýs-
ingar um gerlainnihald liggja fyr-
ir. Algengt er að mæling á gerla-
fjölda með hefðbundnum aðferð-
um taki 5 daga, en getur tekið
allt upp í 10 daga að öllu meðt-
öldu, t.d. á gerileyddum vörum (G
vörum). Ef geymslutími er mjög
stuttur er ekki svigrúm til að bíða
eftir niðurstöðum og varan send
á markaði í þeirri von um að hún
sé í lagi. Þegar geymslutíminn er
nægjanlega langur liggja mikil
verðmæti í fullunnum vörum sem
bíða á lager þar til mæliniðurstöð-
ur liggja fyrir. Birgðakostnaður
verður hár, m.a. vegna húsnæðis-
kostnaðar og Qármagnskostnað-
ar. Geymslutíminn, sem í sumum
tilfellum er ekki Iangur fyrir,
styttist, varan tapar ferskleika og
aukin hætta er á að endurkalla
þurfi vörur sem ekki reynist unnt
Fyrirtæki með öflugt
gæðaeftirlit, seg’ir
Gunnar Oskarsson,
eru betur búin undir
aukna samkeppni.
að selja fyrir síðasta söludag.
Þetta á sérstaklega við um vörur
með stuttan geymslutíma og þeg-
ar dreifing tekur langan tíma, t.d.
þegar færð á vegum er slæm. Með
tilkomu nýrrar tækni er mögulegt
að mæla heildargerlafjölda á mun
skemmri tíma, eða allt frá nokkr-
um mínútum til tveggja sólar-
hringa. Ennfremur eru komnar
aðferðir til að mæla einstaka ör-
verur eins og Salmonellu, Salmon-
ellu Enteritidis og Listeríu á 1
sólahring og E-coli 0157 og fleiri
örverur á tveimur til þremur sólar-
hringum. Þessar nýju aðferðir
geta dregið úr líkum á óhöppum
og minnkað kostnað við birgða-
hald.
Gott gæðaeftirlit
Arðsemi fjárfestinga í búnaði,
þjálfun og aðstöðu til að bæta
gæðaeftirlitið getur verið verulega
mikið og jafnvel mun meiri en
margra annarra •íjárfestingar-
kosta. Sem dæmi má nefna, að í
úttekt sem hið virta ráðgjafafyrir-
tæki Arthur D. Little gerði nýlega
á hagkvæmni fjárfestingar í nýrri
tækni til að efla gæðaeftilit,
reyndist arðsemin vera 216% og
endurgreiðslutími fjárfestingar-
innar einungis 8 mánuðir. Að
teknu tilliti til áætlaðs kostnaðar
við að kalla inn gallaðar vörur
jókst arðsemin í 360%. Ávinning-
urinn fólst í minni birgðahalds-
kostnaði, minni íjármagnskostn-
aði vegna minna lagerhalds, en
nýja aðferðin leiddi til 80% minnk-
unar á lager af vörum sem bíða
þess að fara í dreifingu og 39%
lækkun kostnaðar við mælingarn-
ar sjálfar. Samskonar úttekt fyrir
meðalstórt íslenskt fyrirtæki
sýndi að arðsemin væri 86% og
endurgreiðslutíminn eitt og hálft
ár.
Það ætti því ekki að þurfa utan-
aðkomandi þrýsting til að flýta
fyrir íjárfestingu í bættu gæðaeft-
irliti. Hvatningin ætti að koma frá
fyrirtækjunum sjálfum til að auka
arðsemina og efla samkeppnisstöð-
una. Til að svo megi verða er nauð-
synlegt að fjárfestingu í gæðaeftir-
liti sé skipaður jafnhár sess og
aðrir fjárfestingarkostir og að sem
flestir sem koma að endanlegri
ákvörðun sýni málunum áhuga frá
upphafi. Auk mikillar arðsemi, eru
fyrirtæki með öflugt gæðaeftirlit
mun betur búin undir aukna sam-
keppni innanlands og erlendis frá,
en hún á vafalítið eftir að aukast
rnikið á næstu árum.
Höfundur er hagfræðingur og
framkvæmdastjóri FTC
framleiðslutækni.
ÞESSI spurning kom
upp í hugann þegar ég
las í Degi-Tímanum
26. mars sl. (á baksíðu
blaðs 1) að fyrirhugað
væri að byggja yfir
skautasvellin á Akur-
eyri og í Reykjavík. í
Reykjavík hefur verið
samþykkt að veita 160
milljónum króna til
verksins en á Akureyri
er verið að semja við
Akureyrarbæ vegna
kostnaðar _upp á 44
milljónir. Ég er ekki
að setja mig upp á
móti þessum fram-
kvæmdum, enda myndi
ég örugglega nýta mér þá aðstöðu
sem fengist, þar eð ég hef gaman
af að fara á skauta, en skyldu þessi
tvö bæjarfélög vera tilbúin að leggja
svipaða upphæð til byggingar tón-
leikahúss?
íslendingar eru stoltir og vilja
gera hlutina vel. Þetta á líka við
um tónlistariðkun. Útlendingar eru
undrandi á því hve margir iðka tón-
list hér á landi og hve tónlistarskól-
ar eru hér stórir og
öflugir. Þegar kemur
hins vegar að húsnæði
til að flytja tónlist er
annað uppi á teningn-
um. Hér á landi eru
starfandi tvær sinfón-
íuhljómsveitir, Sinfón-
íuhljómsveit íslands og
Sinfóníuhljómsveit
Norðurlands. Sú fyrri
æfir og heldur reglu-
lega tónleika í bíóhúsi,
Háskólabíói, en hin síð-
ari æfir, ja, þar sem
pláss er hveiju sinni
eða velvilji fyrir hendi
og tónleikar eru oftast
haldnir í íþróttahúsum
eða kirkjum. Til að halda tónleika
í íþróttahúsi þarf að gera miklar
breytingar sem eru bæði kostnaða-
samar og tímafrekar.
Að breyta íþróttahúsi í
tónleikasal...
Síðastliðið miðvikudagskvöld, 26.
mars, hélt Sinfóníuhljómsveit Norð-
urlands ásamt 150 manna kór stór-
tónleika á Akureyri. Flutt var hið
Vonandi verður tón-
leikahús á Akureyri
staðreynd en ekki
draumur. Jóhann
Baldvinsson skorar
á yfirvöld að leggja
málefninu lið!
fræga og vinsæla Carmina Burana
eftir Carl Orff en auk þess fjögur
verk eftir rússnesk tónskáld. Til að
gera þessa tónleika mögulega þurfti
að breyta íþróttaskemmunni á Ak-
ureyri í tónleikasal nokkrum dögum
fyrir tónleika og kaupa upp íþrótta-
tímana sem áttu að vera þessa
daga. Mig langar að lýsa stuttlega
aðstöðunni sem þarf að búa til fyr-
ir svona tónleika:
í fyrsta lagi þarf að teppaleggja
gólf „Skemmunnar" með teppum
sem fengin eru að láni héðan og
þaðan, mismunandi að lit o.s.frv.
Síðan þarf að útbúa senu eða pall
fyrir alla flytjendur, alls rúmlega
200 manns. Þessi sena er búin til
úr 7-800 plastfiskikössum sem
fengnir eru að láni frá Útgerðarfé-
lagi Akureyringa. Kössunum er rað-
að þannig að myndist nokkrir stall-
ar sem henta kór og hljómsveit.
Ofan á kassana er raðað spónaplöt-
um sem fengnar eru að láni hjá
fyrirtæki hér í bæ og loks er lagt
teppi þar ofan á, en það er líka
fengið að láni. Já, til að minnka
kostnaðinn er allt fengið að láni og
þá þýðir ekki að vera að saga af
plötum eða negla þær niður eða
klippa teppin til. Eigandinn verður
að fá sína vöru óskemmda til baka.
Þá er nú búið að koma hljóm-
sveitinni og kórnum fyrir og þá eru
áheyrendur eftir. Fyrir þá eru
fengnir að láni nokkur hundruð stól-
ar (í þessu tilfelli u.þ.b. 8-900) víða
að úr bænum sem fluttir eru í
„Skemmuna“ einum til tveim dög-
um fyrir tónleika. Nú geta tónleik-
arnir hafist!
Þegar tónleikum er lokið hefst
síðan leikurinn á ný, en þá þarf að
koma öllu til skila því íþróttahúsið
þarf að komast í notkun sem slíkt
sem fyrst.
Tónleikarnir
Nú er að segja frá því hvernig
tónleikarnir tókust. Rúmum hálf-
tíma fyrir tónleika var þó nokkuð
komið af fólki og fyrr en varði var
„Skemman" full af eftirvæntingar-
fullum áheyrendum. Af undirtekt-
um áheyrenda var augljóst að fólki
líkaði tónleikarnir vel. Umgjörðin
var þó óneitanlega nokkuð undarleg
fyrir augað, t.d. hékk körfuboltanet
yfir miðri hljómsveit. Fyrir eyru bar
einnig torkennileg aukahljóð, eins
konar glamur, t.d. ef leikið var
ákveðið á bassatrommuna og einnig
tók loftræstikerfi hússins til sinna
ráða með miklum hávaða í miðju
Carmina Burana. Að vísu var loft-
ræstiuppákoman nokkuð spaugileg
því einmitt þá var verið að lýsa
raunum svans nokkurs sem verið
var að steikja á eldi!
Klárum dæmið!
Vinnan við að byggja upp og rífa
niður „tónleikahús" (eins og t.d. í
þessu tilfelli) er mjög mikil og
gremjulegt að horfa uppá að eftir
hveija tónleika skuli þurfa að Qar-
lægja „tónleikahúsið". Ég er þess
fullviss að ef allur sá kostnaður og
vinna sem lögð hefur verið fram í
gegnum árin við að búa til svona
tónleikahús, væri lögð saman og
bætt við hana 44 milljónum (í
Reykjavík 160 milljónum) væri á
báðum stöðum til hin ágætustu tón-
leikahús sem ailir gætu verið stoltir
af. Mér finnst sannarlega tími til
kominn að nú þegar verði í alvöru
ráðist í að byggja aðstöðu fyrir tón-
leika á Akureyri og að tími stóla-
flutninga, fiskikassasenubygging-
ar, teppalagningar og reddinga á
síðustu stundu heyri sögunni til.
Ég skora á stjórnmálamenn og
bæjarstjórnarmenn að leggja þessu
máli lið!
Þegar þessi mál hafa verið rædd
er oft bent á að ekki hafi komið
fram neinar fastmótaðar tillögur
um hvernig að þessum málum
mætti standa. Mín skoðun er að
hægt væri að breyta „Skemmunni"
í ágætis tónleikahús fyrir svipaða
upphæð og rætt er um að yfirbygg-
ing skautasvells kosti. Að sunnan-
verðu gæti verið upphækkuð sena
en áheyrendasæti væru á hallandi
gólfi upp að svölum sem eru að
norðan. Úndir hallandi gólfinu gæti
verið snyrtiaðstaða, geymslur og
fleira. Aðalinngangur fyrir áheyr-
endur, miðasala og annað því tengt,
yrði að norðan en að vestan yrði
byggð viðbygging fyrir starfsfólk,
tónlistarflytjendur og hljóðfæri, t.d.
hinn nýja konsertflygil sem keyptur
hefur verið til Akureyrar. Frá þess-
ari viðbyggingu yrði gengið inn á
sviðið.
Ég hef nú lýst skoðunum mínum
og vona að nú fari umræðan um
tónleikahús af stað í alvöru. Tón-
leikahús sem þetta myndi nýtast
mjög mörgum, hvort heldur þeim
sem flytja „klassíska" tónlist eða
dægurtónlist. Þá gætu farið þarna
fram stórir fundir, ráðstefnur og
jafnvel leiksýningar. Orð eru til alls
fyrst en síðan þarf að fylgja málum
eftir og framkvæma. Ég vona að
fleiri láti skoðun sína í ljós og að
fyrr en síðar verði tónleikahús á
Ákureyri staðreynd en ekki draum-
ur.
Höfundur er organisti og kórstjóri
við Glcrárkirkju á Akurcyri.
Byggingaplatan
sem allir hafa beðið eftir
'OT9©<3 byggingaplatan erfyrir
veggi, loft og gólf
byggingaplatan er eldþolin,
vatnsþolin, höggþolin, frostþolin og
hljóðeinangrandi
'iIÍD®sX§ byggingaplatan er hægt
að nota úti sem inni
'ÍÆEÍ2X2' byggingaplatan
er umhvorfisvæn
NíDCsísXS' byggingapiatan er platan
sem verkfræðingurinn getur
fyrirskrifað blint.
ÞÞ
&co
Leitiö frekari upplýsinga
Þ. ÞORGRÍMSSON &CO
ÁRMÚIA 29 • S: S53 8640 & 568 6100
Hvað hafa verið byggð
mörg tónleikahús á Islandi?
Jóhann
Baldvinsson