Morgunblaðið - 23.04.1997, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 23. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
UMRÆÐA um mál-
efni unglinga í vanda
tekur á sig ýmsar
myndir. Greinilegt er
að margir hafa áhyggj-
ur af vandamálum hjá
þessum aldurshópi og
sýnist sitt hverjum um
hvað helst beri að gera
til úrbóta. Þessi um-
ræða verður gjaman
mjög tilfmningahlaðin.
Það getur t.d. verið erf-
itt að fá sýn yfír þau
hjálparúrræði sem til
staðar eru. Vegna við-
kvæmra persónulegra
mála er hætt við að inn-
sýn í hið daglega starf
á meðferðarheimilunum verði tak-
mörkuð. Slíkt eykur hættu á sleggju-
dómum og fljótfæmislegum ályktun-
um um starfsemi sem eðlis síns
í neyðarvistun, segir
> ••
Askell Orn Kárason,
hefur einstaka sinnum
myndast hættuástand.
vegna þarf að njóta trausts. Nýlega
hefur umboðsmaður bama, frú Þór-
hildur Líndal, látið í Ijósi það álit að
e.t.v. séu framin mannréttindabrot á
meðferðarheimilum fyrir böm og
unglinga. Hveijar sem ástæður um-
boðsmanns bama kunna að vera, er
ljóst að slíkar opinberar efasemdir
skapa óvissu og álag á þessa starf-
semi. Meðferðarheimili fyrir ungl-
inga er, af bamaverndaryfirvöldum,
falin umsjá unglinga
sem stofna heilsu sinni
og þroska í hættu vegna
lífemis síns. Jafnframt
gæslu, til þess að
„stoppa af‘ hið óheilsu-
samlega lífemi, eiga
þessir unglingar rétt á
hjálp til að skilja að-
stöðu sína og fínna sína
leið til betra lífs.
Meðferð; agi í stað
ringulreiðar
Á Stuðlum er starf-
rækt meðferð fyrir
unglinga í vanda á aldr-
inum 13-16 ára. Ly-
kilorðin eru agi og
ábyrgð, viðurkenning og virðing.
Ekki koma allir fúsir í meðferð, en
flestir útskrifast með nýja hæfni og
von um betra iíf. í upphafi fer fram
greining á vanda og aðstæðum ungl-
ingsins. Við hjálpum honum að skoða
stöðu sína og fínna hvers kyns
vandamál hans em. Sá sem neytir
vímuefna eða stundar afbrot fær
svigrúm og aðstoð til að sjá hvemig
atferði hans leiðir hann í ógöngur,
hvemig hann hefur misst stjóm á
eigin lífí og hvemig hin heilbrigðu
og jákvæðu markmið hans fjarlægj-
ast eftir því sem vandamálin ná yfir-
höndinni. Oft ríkir mikil ringulreið í
lífí unglingsins og fjölskyldunnar
allrar þegar kemur að innlögn. Heil-
brigður agi og festa em því nauðsyn-
leg, og raunar viðtekið af fræði-
mönnum að slík umgjörð er forsenda
þess að árangur verði af slíku með-
ferðarstarfi. Ókunnugum hættir
stundum til að mgla heilbrigðum aga
við e.k. refsigleði. Refsingar skila
hins vegar litlum árangri í meðferð,
auk þess að vera óheimilar skv. lög-
um. Á Stuðlum ríkir ákveðið kerfi
hlunninda, þar sem unglingurinn fær
vaxandi frelsi og hlunnindi samfara
auknum árangri og betri siðum. Af
þessu hlýst einnig, að við reglubrot
getur unglingurinn misst fyrri hlunn-
indi og þarf þá að vinna sér þau
aftur inn.
Á meðferðarstað gilda vitaskuld
sömu lögmál um mannréttindi og
heigi einstaklingsins sem annars
staðar. Engu að síður er það svo,
að við þessar aðstæður hlýtur frels-
ið að verða nokkuð takmarkað. Allt
verður að lúta lögmálum meðferð-
arinnar og þess marks sem stefnt
er að, að einstaklingurinn yfirvinni
vanda sinn og læri að lifa heilbrigðu
lífí. Líf í meðferð má að þessu leyti
líkja við það að hafa fótinn í gipsi;
skammvinn takmörkun á frelsi, í
þeim tilgangi að ná bata. Sá sem er
í gipsi, verður að gera ráð fyrir að
líf hans sé einhveijum takmörkun-
um háð að sinni. Einnig sá sem er
í meðferð.
Neyðarvistun í bráðatilvikum
Á Stuðlum er einnig sérstök að-
staða til vistunar í bráðatilvikum.
Um það hlutverk segir svo í reglu-
gerð: Með [skammtímavistun] er átt
við vistun vegna óupplýstra afbrota
eða stjórnleysis sökum ölvunar eða
annarrar vímuefnaneyslu og aðra
bráðnauðsynlega vistun meðan úr-
ræði í máli unglings eru undirbúin
á grundvelli laga um vernd barna
og ungmenna. Hámarksvistunartími
er 14 dagar.
í flestum tilvikum koma í neyðar-
vistun unglingar sem teknir hafa
verið af lögreglu og ekki næst í
foreldra, eða starfsmaður bama-
vemdarnefndar æskir vistunar ef
neyð ríkir vegna hegðunar unglings,
til að tryggja að af frekari skaða
verði ekki meðan verið er að leita
úrræða. Hlutverk starfsmanna að
Stuðlum er að annast unglinga sem
til slíkrar vistunar eru færðir og
gæta þeirra, þar til forráðamenn eða
starfsmenn barnaverndarnefnda,
eftir atvikum, taka þá í sína umsjá.
Hefur þessi vistun verið talin mann-
úðlegri en vistun í fangaklefa.
Við neyðarvistun hafa verið tengd
ýmis ummæli um einangmn og
fjötranir, sem sum hver em heldur
óyfírveguð. Útidyr í neyðarvistun
em læstar, og tveimur rúml. 20 fm
herbergjum er hægt að læsa. Ungl-
ingur í neyðarvistun er þó aldrei
yfirgefinn og í stöðugri gæslu. Ef
hann er æstur, kvíðinn eða óróleg-
ur, er rík þörf á stöðugri náiægð
og faglegum vinnubrögðum. Hins
vegar er engin glóra er í því að leyfa
ósjálfráða unglingi í þannig ástandi
að fara fijálsum ferða sinna, og
dylgjur um mannréttindabrot í því
samhengi eru afar fávíslegar.
Frelsi - til að meiða sig?
Af sjálfu leiðir, að á stað eins og
Stuðlum getur komið til átaka. Fyrir
kemur, að lögregla færir ungling í
járnum í neyðarvistun. Tímabundin
sturlun getur átt sér stað. í slíkum
tilvikum gildir, hér sem annars stað-
ar, ákveðinn neyðarréttur. Hann
helgast af virðingu fyrir lífí og heilsu
þeirra sem í hlut eiga. í neyðarvistun
hefur einstaka sinnum myndast
hættuástand, og raunar er ekki hægt
að útiloka að slíkt gerist í meðferðar-
vistunni heldur. Ef næg mönnun er
fyrir hendi er í flestum tilvikum
hægt að halda æstum unglingi niðri,
þar til hann róast, en fyrir getur
komið að ekkert annað en fjötrun
geti fyrirbyggt slys og meiðsli. Sem
betur fer hefur ekki þurft að grípa
Meðferð unglinga -
refsing eða hjálp?
Áskell Örn
Kárason
Brúðhjón
Allur horöbiíndðui Glæsileg gjafavara Briiódrhjónd listar
VERSLUNIN
I.atigtivegi 52, s. 562 4244.
SUMARTILBOÐ
Qluggatjaldaefni
20% afsláttur
JÖL Z-BRAUTIR OG GLUGGATJÖLD,
w FAXAFENI 14, SÍMI 533 5333.
Virða ber trúnað
aflaskýrslna
AFLASKÝRSLUR
íslenskra skipstjómar-
manna em ein megin-
stoðin sem mat á stærð
botnfískstofna hvílir á.
Réttar upplýsingar um
afla á togtíma eftir
veiðistað og veiðitíma,
sem lesa má úr afla-
dagbókum skipstjórn-
armanna, eru álíka
mikilvægar og gögn úr
togararalli þegar meta
skal ástand fískistofna
og veita ráðgjöf um
nýtingu þeirra. Það er
því afar mikilvægt að
áfram megi treysta
upplýsingum úr afla-
dagbókum alls þorra skipstjórnar-
manna. Til þess að svo geti orðið
verður að ríkja trúnaður um þessi
gögn.
Trúnaðargögn til sölu?
í september sl. varð þessi trúnað-
ur fyrir skaða þegar útvarpið sagði
þær fréttir af sjávarútvegssýning-
unni að Radíomiðun ehf. hefði í
undirbúningi að selja aflaspárforrit
sem byggði á gögnum Hafrann-
sóknastofnunar um öll tog allra
fiskiskipa undanfarin 19 ár. Skip-
stjómarmönnum var vitanlega
brugðið, enda höfðu þeir ekki hug-
mynd um að gögn þeirra hefðu ver-
ið látin af hendi til þriðja aðila og
yrðu bráðlega boðin þeim sjálfum
til sölu á frjálsum markaði.
Sem betur fer kom síðar í ljós
að ekki var um fmmgögnin að ræða.
Engu að síður stendur það eftir, að
til stóð að dreifa ítarlegum upplýs-
ingum um veiðistaði og aflabrögð,
sem teknar voru úr trúnaðarskýrsl-
um, og ekki hafði verið haft samráð
við skipstjórnarmenn.
Sem vonlegt var
brugðust skipstjórnar-
menn og útvegsmenn
hart við og kröfðust
þess að trúnaður upp-
íýsinga úr aflaskýrsl-
um yrði tryggður. Ha-
frannsóknastofnunin
sýndi ábyrgð í málinu
og stöðvaði frekari
notkun gagnanna utan
veggja stofnunarinnar,
enda hefði annars verið
fórnað meiri hagsmun-
um fyrir minni og
áreiðanleiki fiskveiði-
ráðgjafar skerst veru-
lega.
I ljós hefur komið,
að þróun sjálfs forritsins var til-
raunaverkefni unnið í Háskóla ís-
lands í samstarfí við Radíómiðun
ehf. Nú hefur framkvæmdastjóri
Radíómiðunar lýst því yfír í fjölmiðl-
um að fyrirtækið hafí hætt frekari
þróun á aflaspárkerfinu og eytt
gögnum og einstakir starfsmenn
H.I. hafa lýst vonbrigðum sýnum
með þessa stöðu mála.
Ég tel að aðstandendur verkefn-
isins hjá Radíómiðun og hjá Há-
skóla Islands hefðu átt að standa
öðruvísj að kynningu hugmynda
sinna. í stað þess að hefja kynning-
una á sölumennsku hefðu þeir átt
að byija á því að ræða við skipstjóm-
armenn, kynna sér viðhorf þeirra
og leita eftir samstarfí við þá.
Hvernig má nýta
trúnaðargögn?
Margrét S. Björnsdóttir, for-
stöðumaður Endurmenntunarstofn-
unar Háskóla Islands, ritar grein i
Morgunblaðið þ. 9. júlí sl. og leggur
út af þessu máli. Hún ásakar skip-
stjómarmenn og útvegsmenn um
Kristján
Þórarinsson
til þess ráðs á Stuðlum, enda lýtur
allt verklag að því að koma í veg
fyrir að hættuástand skapist. Til em
dæmi frá fyrri tíð (síðast árið 1994)
um fjötrun á Unglingaheimili ríkis-
ins. Mikilvægt er að taka fram, að
sú stofnun, eða starfsmenn hennar
hafa aldrei verið sakfelldir fyrir harð-
ræði eða ómannúðlega meðferð, þótt
e.t.v. megi skilja annað af umfjöllun
undanfarinna vikna. Þau tilvik íjötr-
ana, sem vitað er um, hafa öll verið
könnuð nákvæmlega, og ekki verður
séð, að miðað við þær ástæður sem
þá ríktu hefði verið hægt að koma
í veg fyrir slys og meiðsli með öðmm
hætti. Maður, sem vill henda sér í
gegnum gluggarúðu, er betur kom-
inn fjötraður um stund og sviptur
frelsi en fijáls og stórslasaður.
Ummæli byggð á
vanþekkingu
Því miður sá umboðsmaður barna
ekki ástæðu til að kynna sér aðstæð-
ur á meðferðarheimilum, áður en
hún gerði álitsgerð sína opinbera.
Sá tónn, sem þar er sleginn, gefur
til kynna, að embættismaðurinn
hafí alið með sér fordóma um þessa
starfsemi. Gott er að viðbúnaður
samfélagsins gagnvart ósjálfráða
unglingum í vanda sé skoðaður og
álitamál könnuð. En að hefja slíkt
starf með dylgjum um að beitt sé
ómannúðlegum refsingum, einangr-
un varnarlausra barna svo sól-
arhringum skiptir og annarri van-
virðandi framkomu, er illt. Það er
engum til hagsbóta, að skapa þann-
ig óvissu og rýra traust á viðkvæmu
hjálparstarfi, síst unglingunum
sjálfum og aðstandendum þeirra.
Að sinni lýkur hér opinberri um-
fjöllun minni um þetta mál. Skylda
okkar býður, að orðaskakinu linni
og friður komist á um að efla þjón-
ustu við það unga fólk sem er hjálp-
arþurfí.
Höfundur er s&lfræðingur og
forstöðumaður Stuðla -
meðferðarstöðvar fyrir unglinga.
skammsýni, þröngsýni og afturhald
og reynir að sýna að forystumenn
í sjávarútvegi séu á móti framförum
í greininni. Ekkert gæti verið fjær
sanni.
Starfsreynsla skipstjórnarmanna
birtist í afladagbókum þeirra. Haf-
rannsóknastofnunin fær gögn úr
afladagbókum afhent til notkunar í
mikilvægum vísindalegum tilgangi.
En nú virðist Margréti þykja sjálf-
sagt að hver sem er megi ganga í
gögnin, jafnvel þótt það kunni að
Starfsreynsla skip-
stjórnarmanna, segir
Kristján Þórarinsson,
birtist í afladagbókum
þeirra.
skaða áframhaldandi gagnaöflun
Hafrannsóknastofnunarinnar.
Margrét telur að skylt hefði verið
að láta Tölvunefnd skera úr í þessu
máli. Þetta er mikill misskilningur
hjá Margréti. Hlutverk Tölvunefnd-
ar er að vernda gegn misnotkun
gagna, en ekki að þvinga menn til
að láta þriðja aðila í té gögn sem
þeim eru afhent sem trúnaðarmál.
Allar tilraunir til að beita yfír-
gangi myndu spilla trúnaði og þar
með gagnsemi gagnanna í framtíð-
inni, með ófyrirséðum afleiðingum
fyrir getu okkar til að nýta físki-
stofnana skynsamlega. Einnig yrði
erfiðara að ná sátt við skipstjórnar-
menn um víðtækari notkun gagn-
anna, að uppfylltum nauðsynlegum
skilyrðum. Höfum hugfast að gögn
af þessu tagi geta úrelst fljótt vegna
breytilegs ástands fiskistofna og
breytilegra skilyrða í sjónum.
Niðurstaðan er augljós: Úrskurðir
og valdboð geta ekki leyst þennan
vanda. Vilji menn nýta gögn úr afla-
dagbókum verða þeir að leita sam-
komulags og samstarfs við skip-
stjórnarmenn.
Höfundur er stofnvistfræðingur
hjá Landssambandi íslenskra
útvegsmanna.