Morgunblaðið - 24.10.1997, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 24. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Þögnin um
niðurstöðu lög-
fræðinganna
ÞAÐ ER alkunna,
að þögnin getur verið
merkileg heimild. Síð-
ustu árin hafa menn
ekki mátt svo anda út
úr sér orðinu „veiði-
gjald“, að fjölmiðlar
með Morgunblaðið í
fararbroddi hafi ekki
slegið því upp sem
stórfrétt. Pjölmiðlar
hafa hins vegar þagað
um þá niðurstöðu ís-
lenskra lögfræðinga,
að aflaheimildir út-
gerðarmanna á Is-
landsmiðum (kvótarn-
ir) séu atvinnuréttindi,
sem ákvæði stjómar-
skrárinnar um friðhelgi eignarrétt-
ar eigi við um. Ég á hér við vandað-
ar greinar og ritgerðir þeirra Sig-
urðar Líndals prófessors og Skúla
Magnússonar dómarafulltrúa.
Lögfræðingarnir tveir segja, að
það ákvæði laga, að nytjastofnar
á íslandsmiðum séu sameign ís-
lensku þjóðarinnar, geti ekki falið
í sér eign ríkisins á þessum físki-
stofnum. Þetta ákvæði leiði ekki
annað af sér en venjulegan rétt
ríkisins á því að skipa með lögum
atvinnumálum, eins og þjóðarhag-
ur krefjist. íslendingar hafi frá
fornu fari haft fullan rétt á að
veiða fisk við strendur landsins,
eins og mælt hafi verið fyrir um
í Grágás og Jónsbók, en sá réttur
hafi verið takmarkaður, þegar fisk-
veiðar vom fyrst bundnar leyfum
árið 1976 og eftir það. Þjóðarhag-
ur hafi krafist slíkrar takmörkun-
ar.
Aðalatriði málsins sé hins vegar
það, segja lögfræðingamir, að hóp-
ur manna hafi á þeim tíma hag-
nýtt sér hinn almenna rétt til að
veiða fisk við strendur landsins í
trausti þess, að þeir yrðu ekki
sviptir honum. Þeir hafi lagt eigið
atvinnuöryggi að veði, aflað sér-
þekkingar á fiskveiðum, lagt fé í
skip og veiðarfæri, ráðið fólk til
starfa og tekið að ýmsu leyti
ábyrgð á afkomu þess. Fyrir þess-
um mönnum var hagnýtingarrétt-
urinn ekki orðin tóm, heldur varð-
aði hann ríka hagsmuni þeirra.
Þannig hafi þeir
stofnað til atvinnu-
réttinda.
Það sé nær ágrein-
ingslaust meðal lög-
fræðinga, segja þeir
Sigurður, að slík at-
vinnuréttindi teljist
eign og njóti vemdar
stjómarskrárinnar.
Þau verði ekki tekin
af mönnum bótalaust.
Með kvótakerfinu
vom þessi réttindi
takmörkuð við þá,
sem þá stunduðu veið-
ar, þótt með leyfi til
framsals þeirra væri
líka tryggt, að aðrir gætu aflað
sér þessara réttinda, en þá aðeins
með því að kaupa þau fullu verði.
Hitt sé annað mál, taka lögfræð-
Það er alkunna, að
þögnin getur verið
merkileg heimild, segir
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson í siöundu
grein sinni.
ingarnir fram, að atvinnuréttindi
séu ekki full eða bein eignarrétt-
indi, þótt skilin séu ekki skýr.
Ég er sammála lögfræðingunum
um það, að ranglátt hefði verið að
taka þann rétt af útgerðarmönn-
um, sem þeir höfðu hagnýtt sér í
góðri trú. Þess í stað var eðlilegt
að gera það, sem gert var, þegar
þjóðarhagur krafðist takmörkunar
þessa réttar, að takmarka hann
við þá, sem höfðu gert hagnýtingu
hans að atvinnu sinni og ævi-
starfi. Það er síðan ekkert
áhyggjuefni mitt, að fiskveiðar við
strendur landsins eru nú orðnar
miklu ábatasamari en áður, svo
að þessi réttur er orðinn mikils
virði. Eignarréttur eflir einmitt
þjóðarhag.
Höfundur er prófessor í
stjómm&lafræði við Háskóla
íslands.
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
Hagsmunasamtök um
Sjómannaskólann!
ÞAÐ nýjasta í hag-
ræðingarhugmyndum
menntamálaráðuneyt-
isins er að fiytja sjó-
mannaskólann úr húsi
sjómanna og upp á
Artúnshöfða og skilst
mér að hugmyndin sé
sú að með því móti
færist hann nær
Tækniskóla íslands
sem þar er staðsettur
en í staðinn verði húsið
notað undir kennara-
og uppeldisháskóla.
Þessi umræða ætti ekki
að koma sjómönnum
neitt á óvart í sjálfu sér
þó hugmyndin sé fár-
ánleg, jafnfáránleg og viðhaldsleysi
sjómannaskólahússins hefur verið
undanfarin mörg ár. Hvort sem sjó-
mannamenntunin flytur í annað hús-
næði eða ekki, þarf að gera við
húsið og halda því við og það skeyt-
ingarleysi sem stjómvöld hafa sýnt
húsinu er óveijandi með öilu. Það
vita það allir sem vilja að verknám
á íslandi er ekki hátt metið og af-
hjúpar sjálfur menntamálaráðherra
sig klaufalega með því að hreyfa
þeirri hugmynd að flytja sjómanna-
menntun í verksmiðjuhúsnæði sem
ríkinu áskotnaðist og halda því svo
fram að það sé svo gott vegna ná-
lægðar við Tækniskóla íslands. Þar
sem aðeins lítill hluti nemenda Sjó-
mannaskólans fer í Tækniskóla ís-
lands hvort sem skólinn er í 50
metra eða 5000 metra íjarlæð er
þetta rökleysa. Hallærislegt.
Ég hef verið nemandi í Stýn-
mannaskólanum, Tækniskóla ís-
lands og sjálfum Kennaraháskóla
íslands og auk þess kenndi ég í
Stýrimannaskólanum í 6 ár. Ég get
sagt það fullum fetum að það hús-
næði sem skólamir, Stýrimannaskól-
inn og Vélskólinn, búa við í dag er
síst of rúmgott því með aukinni
tæknivæðingu þarf pláss undir
kennslutæki og get ég nefnt að í
Stýrimannaskólanum, þar sem ég
þekki betur til, eru 7 tækjastofur
m.a. fyrir siglingatæki, fiskileitar-
tæki, loftskeytatæki, lyfjakistu og
fl. í aðalbyggingu auk aðstöðu í sér-
stöku húsi tækja. Það er þannig að
við hveija rátsjá, svo ég nefni dæmi,
komast aðeins tveir nemendur fyrir
í einu og það er alveg sama hvort
einhver hugmyndafræðingur í
menntamálaráðuneytinu er með aðr-
ar hugmyndir þá er það
svona og verður svona.
Því hefur verið fleygt
fram að skóli sé aðeins
innri starfsemi og því
megi menn ekki vera
með of mikla tilfinn-
ingasemi í þessu máli.
Ég er algjörlega ósam-
mála þessu og get nefnt
svo ótal mörg dæmi þar
sem staðsetning húss-
ins og ekki síður húsið
sjálft kemur menntun-
inni til góða. í turni
hússins þar sem innsigl-
ingarviti er inn í höfn-
ina til Reykjavíkur fer
fram tækjakennsla og
er hægt að fylgjast með skipaum-
ferð á Flóanum úr tuminum bæði á
ratsjárskermum og með berum aug-
um í góðu skyggni því útsýni er þar
mikið. Þetta fínnst nemendum mjög
gott og átta þeir sig betur á öllum
aðstæðum. Kennslustofumar era
rúmgóðar og þurfa að vera það því
menn geta ekki stungið út í sjókort
nema hafa til þess pláss, því þarf
siglingafræðikennslan, sem er eins
og gefur að skilja ein af aðalgreinum
Stýrimannaskólans, gott pláss,
þannig er það og þannig verður
það. Á undanförnum áram hefur
verið komið upp ágætri aðstöðu fyr-
ir samlíki eða hermi bæði í Stýri-
mannaskólanum og Vélskólanum í
húsum sem era við hlið Sjómanna-
skólans og þeir sem hafa heimsótt
skólana á kynningardegi þeirra sem
haldinn er einu sinni á ári þekkja
þessa aðstöðu. Það er afskaplega
mikilvægt að í verklegri kennslu sé
nægilegt rými og hef ég kynnt mér
það að aðeins tveir menn eru t.d. í
flughermi í einu, það þykir sjálf-
sagt. Ég tengi þetta einnig reynslu
minni sem starfandi skipstjóri.
í okkar nágrannalöndum, t.d. í
Danmörku þar sem borin er virðing
fyrir sjómannamenntun og varafor-
stjóri dönsku siglingastofnunarinnar
er siglingafræðingur en ekki lög-
fræðingur, er einmitt lögð mikil
áhersla á alla tækjakennslu og höf-
um við íslendingar sótt góð nám-
skeið þangað, m.a. kennarar Stýri-
mannaskólans. Næsti undirmaður
hans, sem veitir forstöðu svonefnd-
um „Uddannelseskontor" er vél-
fræðingur, en að öðra leyti er þessi
stofnun sambærileg við Siglinga-
stofnun íslands. Þar dytti engum
Eg skora á sjómenn og
velunnara sjómanna-
stéttarinnar, segir Páll
Ægir Pétursson, að
mynda hagsmunasam-
tök til verndar Sjó-
mannaskóla íslands við
Háteigsveg.
manni í hug að halda því fram að
húsnæðið skipti engu máli, það
skiptir í raun mjög miklu máli.
Því miður er það svo í okkar aga-
lausa þjófélagi að ef einhveijum
starfsmönnum í ráðuneytunum dett-
ur eitthvað í hug, s.s. það mál sem
ég er að fjalla um, eru þeir sem
best þekkja til sem eru að sjálfsögðu
skólameistarar Vélskólans og Stýri-
mannaskólans svo ég tali nú ekki
um vesalings kennarana, þeir era
aldrei spurðir álits, nei starfsmenn
ráðuneytisins „vita þetta miklu bet-
ur“. Ég hef ekki ósvipaða reynslu
af öðram ráðuneytum en ætla ekki
að ijalla um það á þessum vettvangi.
Ef verksmiðjuhúsnæðið upp á
Höfða er hentugt til kennslu skora
ég á menntamálaráðherra að nýta
það endilega undir uppeldisháskóla
og skal ég vera fyrsti maður til að
styðja þá hugmynd en leyfa sjó-
mannamenntuninni að vera áfram í
því húsi þar sem hún á að vera og
hefur verið í rúmlega hálfa öld og
skal vera. Ég er sannfærður um að
mikill skaði verður unninn ef þessi
hugmynd nær fram að ganga og
mér fínnst það hreint ekki samboðið
sjómönnum að þessi hugmynd nái
fram að ganga.
Ég ákvað í upphafí að hafa þessa
grein ekki langa, ég skrifa aðra ef
ég þarf, en ég vil skora á alla nem-
endur Sjómannaskólans að mynda
hagsmunasamtök til að koma í veg
fyrir þessa vitleysu. Einnig skora
ég á þingmenn allra flokka að styðja
menntun sjómanna í Sjómannaskóla
íslands við Háteigsveg. Þetta mál
er ekki verra kosningamál fyrir ykk-
ur en hvað annað.
Höfundur er skipstjóri & m/t
Stapafelli.
Páll Ægir
Pétursson.
Metum störf grunnskóla-
kennara að verðleikum
GRUNNSKÓLAKENNARAR
hafa síðustu árin barist hart fyrir
bættum kjöram sínum og eru enn
í fersku minni síðustu átök þeirra
við ríkisvaldið sem kostuðu 5 vikna
verkfall. Þetta langa verkfall skað-
aði mjög allt samstarf milli kennara
og ríkisvaldsins og löngu ljóst að
slík átök leiða ávallt af sér tap fyr-
ir alla. Við yfirtöku sveitarfélag-
anna á grunnskólunum var það von
margra að meiri trúnaður myndi
skapast milli kennara, vinnuveit-
enda og foreldra vegna meiri ná-
lægðar. Þær fréttir berast nú frá
samningaborði kennara og sveitar-
stjómarmanna að þar er allt á ann-
an veg en vænst var.
Kennarastarfið þarf að laga
að einsetningunni
Kennarastarfið er göfugt starf
og ber að umgangast kennara og
skólastofnanir með þeim hætti. Öll-
um sem eiga böm í skóla ætti að
vera ljóst gildi skólastarfsins og
vaxandi hlutverk grannskólakenn-
ara í uppeldi barnanna.
Það sjáum við á lengingu
skóladagsins og kröfu
þjóðfélagsins til skólanna
um lausn þjóðfélags-
vandamála eins og upp-
fræðslu ungmenna um
vamir gegn vímuefnum.
Lenging skóladagsins
kemur að kröfu foreldra
sem báðir vilja vinna
utan heimilis og því fær-
ist heimanámið inn í skól-
ana og margir skólar
bjóða upp á skólamáltíð.
Þessi breytta þjóðfélags-
mynd hefur kallað á ein-
setningu skólanna sem
er þörf og var einsetning-
in lögfest í ráðherratíð Ólafs G.
Einarssonar sem menntamálaráð-
herra. Þessari þróun hefur fylgt
ákveðinn vandi varðandi stöðu
kennara því kennslan nær ekki að
vera heil staða. Þannig sitja margir
kennarar í hlutastarfi og eiga ekki
kost á fullri stöðu þó menntunin
hafi verið hugsuð til
þess. Þessi þróun er
varasöm fyrir skól-
ana og kennara-
starfið sem kallar á
breytt skipulag inn-
an skólanna.
Sýnileiki
kennarastarfsins
Krafa um að gera
starf kennarans
sýnilegra með því að
undirbúningsvinna
þeirra færist inn í
skólana, svo hægt
sé að ræða kröfur
um bætt kjör er að
mínu mati á mis-
skilningi byggð. Það er í sjálfu sér
ekkert sem mælir gegn því að störf
kennaranna verði nákvæmar tíund-
uð og þau fari í gegnum sambæri-
legt matsferli og starfsmatið gerir
hjá sveitarfélögunum. Þar er hver
klukkustund mæld sem unnin er í
þágu sveitarfélagsins bæði innan
Kristján
Pálsson
Ég hvet því forsvars-
menn sveitarfélaganna
til skjótra aðgerða,
segir Kristján Pálsson,
því við svo búið má
ekki standa, ef ekki á
illa að fara.
og utan hefðbundins vinnutíma, á
vinnustað og heima. Ef við lítum
til okkar helstu viðmiðunarlanda í
þessum efnum; Svíþjóðar, Dan-
merkur og Noregs þá er ekki gerð
krafa um að undirbúningur fyrir
kennsluna fari fram í skólanum. í
Danmörku getur skólastjóri krafið
kennara um að hluti þessa tíma
verði í skólanum eða 15% til sam-
starfs o.þ.h. Það er álit margra að
fyrir sveitarfélögin þýði breytt fyr-
irkomulag minni undirbúnings-
vinnu, dýrara kerfi og ósveigjan-
legra sem nýtist nemendum verr.
Fjölgun leiðbeinenda alvarleg
þróun
Þegar sveitarfélögin gerðu kröfu
um fleiri verkefni frá ríkinu var
grannskólinn þar efstur á blaði og
hef ég sem fv. sveitarstjórnarmaður
ávallt stutt þá niðurstöðu. Með yfir-
tökunni tóku sveitarfélögin fulla og
óskoraða ijárhagslega ábyrgð á
þessum málaflokki í fullri sátt við
Alþingi og ríkisstjórn.
Ekki er hægt að áfellast sveitar-
stjómarmenn eina fyrir hvemig
ástandið í grunnskólunum er í dag,
en þeir eru þó þeir einu sem geta
leyst hnútinn. Þróunin innan grunn-
skólans er mjög alvarleg þegar
hundruð menntaðra grunnskóla-
kennara hafa sagt upp störfum og
um 95% konnara hafa boðað verk-
fall. Á meðan fjölgar beiðnum frá
sveitarstjórnum um undanþágur
fyrir leiðbeinendur sem era orðnar
606, en það er veruleg aukning frá
sama tíma fyrir ári. Að mati for-
svarsmanna grunnskólakennara
mun þessum beiðnum fjölga í 1.000
inna fárra mánaða. Þessir leiðbein-
endur eru mjög misjafnlega í stakk
búnir til að stunda kennslu og sum-
ir hafa ekki lokið grunnskólaprófi!
Þetta er grafalvarleg þróun innan
grunnskólakerfisins sem verður að
stöðva. Ég hvet því forsvarsmenn
sveitarfélaganna til skjótra aðgerða
því við svo búið má ekki standa,
ef ekki á illa að fara.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjaneskjördæmi.