Morgunblaðið - 24.11.1998, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 24. NÓVBMBER 1998 B 5
BÆKUR
essu sinni Ecce homo eftir Magnús Kjartansson, olía á striga frá 1994.
vísindanna haldist í hendur við
tæknivísindalegt yfirbragð þeirra“.
Stefán talar um trú í þessu sam-
hengi, heilbrigðistrú nútímans sem
setji ekki síst unga lækna í stöðu
sem hann telur þá ekki í stakk búna
til að leysa úr: „Við erum betur
þjálfaðir sem tæknimenn en nokkrir
fyrirrennarar okkar, en gegnum í
raun hlutverki æðstupresta í óopin-
berum trúarbrögðum samfélagsins.
Okkur er kennt að mæla sjúklinginn
út og taka vandamál hans tæknileg-
um tökum, en samfélagið og jafnvel
sjúklingurinn sjálfur ætlast til þess
að við hjálpum honum við að höndla
hamingjuna. Ekki nóg með það held-
ur eru heilbrigðisfræðin talin veita
haldbestu svörin við því hvernig
samfélagið skuli skipulagt. Mér vh’ð-
ist því vera hróplegt ósamræmi milli
menntunar minnar og þess hlut-
verks sem læknavísindin gegna í
samfélagi okkar. Þótt það kitli vissu-
lega hégómagirndina að fá tilboð um
svo glæsilegt hlutverk, er ég hrædd-
ur um að hlutverkið sé hverjum
manni ofviða og engum í hag að
þessi tvískinnungur sé látinn við-
gangast.“
Báðar þessar greinar lýsa ljóslega
þvi endurmati sem á sér nú stað á
gildi vísindanna. Alla þessa öld hafa
menn geyst áfram á vökrum vísinda-
fákum án þess að spyrja um afleið-
ingarnar, án þess að gefa ýmsum
spurningum sem varða siðferði og
menningarleg gildi gaum, spurning-
um sem varða beinlínis mennsku
okkar. Framfaratrúin hefur verið
ríkjandi og ef til vill blindað okkur.
„Hinsegin“
Mikið er af hnýsilegum bók-
menntagi’einum í Skími að þessu
sinni. Hnýsilegust þehTa er þó grein
Gerns Svanssonai’, bókmenntafræð-
ings, um „hinsegin sögur“ og
yhinsegin fræði“ í íslensku samhengi.
I greininni fjallai- Geh- um þrjár ný-
legar skáldsögur sem tjá samkyn-
hneigð með mjög ákveðnum hætti:
Sú kvalda ást sem hugaiiylgsnin
geyma efth- Guðberg Bergsson,
Dyrnar þröngu eftir Kristínu Ómai’s-
dóttur og Z: Astarsaga eftir Vigdísi
Grímsdóttur. Þessar bækur skoðar
hann í Ijósi „homma/lesbíu-rann-
sókna“ og „hinsegin fræða“ (e. queer
theory) sem vaxið hefur fiskur um
hrygg síðustu ár og áratugi en hafa
ekki borist hingað fyn- en nú - senni-
lega er Geir fyrstur til þess að beita
þessum kenningum á íslenskar bók-
menntir. Greinin, sem Geir kallar
„Ósegjanleg ást“, er yfírgripsmikil og
verður ekki sagt frá efni hennar í
smáatriðum hér. I niðurstöðum sín-
um um þijár fyrrnefndar skáldsögur
segh’ Geir að þær rjúfi þagnarmúrinn
sem verið hafi um samkynhneigð hér
á landi og neyði lesendur til þess að
horfast í augu við hana. Kjarainn í
sögunum þremur sé „að segja og
sýna ósegjanlega ást“. Þetta segir
Geir að eigi ef til vill sérstaklega við
um Z og Þá kvöldu ást en að Dyrnar
þröngu sé í vissum skilningi meiri
hinsegin saga. „í fyrrnefndu bókun-
um eru „lesbíur" og „hommar" í
brennidepli en ruglingur á kyngerv-
um í Dyrunum þröngu er nærri alger
og skhgreiningarnar nánast merk-
ingarlausar. Z leiðir lesandann af
varfærni í sannleikann um samkyn-
hneigðar ástir; Sú kvalda ást er
ágeng og beitt; Dyrnar þröngu bjóða
upp á annars konar reynslu og skop-
stælingu." Um allar bækurnar segh’
Geir gilda „að í þeim göngum við ekki
að heiminum vísum, heldur öðravísi“.
Ái’mann Jakobsson, bókmennta-
fræðingur, fjallar um Laxdælasögu
sem konungasögu og þau Dick Rin-
gler, bókmenntafræðingur, og As-
laug Sverrisdóttir, sagnfræðingur,
setja fram nýja túlkun á rauða
skúfnum i kvæði Jónasar Hallgi’íms-
sonar, „Eg bið að heilsa“, komast
reyndar að því að hann hafi verið
grænn.
Af öðrum athyglisverðum skrifum
í heftinu má nefna grein Geirs Sig-
urðssonar um vinnudýrkun, mein-
læti og vítahring neyslunnar, þar
sem hann leggur út af stefi eftir Max
Weber. Sigurjón Ai’ni Eyjólfsson
rekur sögu kristins hjónabands-
skilnings og bendir á áhrif hug-
mynda Marteins Lúthers á íslenska
predikara. Sveinn Einarsson, leik-
húsfræðingur, segh- frá þeirri miklu
gi’ósku sem varð í leikstarfsemi
áhugamanna á Islandi á árunum
1860 til 1920. Enn fremur er hér að
finna áhugaverða gagnrýni í grein
Adolfs Friðrikssonar, fornleifafræð-
ings, á þá stefnu stjórnvalda að
verja háum upphæðum til að endur-
byggja bæ þai’ sem Eiríkur rauði á
að hafa búið í. Skáld Skírnis að
þessu sinni er Kristín Ómarsdóttir
og myndlistarmaður Skírnis er
Magnús Kjartansson.
Heillandi
hrokagikkur
Hallberg Mark
Hallmundsson Strand
ÞAÐ sem eftir er
nefnist útgáfa val-
inna ljóða banda-
ríska skáldsins
Marks Strand sem
komin er út. Hall-
berg Hallmundsson
hefur þýtt ljóðin og
gefur þau út auk
þess sem hann ritar
ítarlegan inngang.
Mark Strand var
útnefndur Iárviðar-
skáld í Bandaríkjun-
um fyrir átta árum
og er hann fjórða
skáldið sem hlotnast
sú viðurkenning.
Það sem eftir er
spannar ríflega þijátíu ára feril
skáldsins - fyrstu ljóðin eru frá
upphafí sjöunda áratugarins og
hin nýjustu fá fyrstu árum þess
tíunda.
Hallberg, sem búsettur er í
New York og vinnur þar að rit-
störfum, segist fyrst hafa heyrt
minnst á Mark Strand á fyrri
hluta áttunda áratugarins þegar
liann hafi verið samkennari
konu sinnar við Brooklyn Col-
lege. „Þar þótti ýmsum nemend-
um hann hrokagikkur hinn
mesti og skilgreining hans - ljóð
er það sem ég segi að sé ljóð -
væri gott dæmi um það. Eg fékk
áhuga á að kynna mér skáldið
betur og við lestur ljóða hans
fannst mér ég endilega þurfa að
þýða þau yfir á íslensku. Fyrsta
Ijóðaþýðingin birtist siðan í
Tímariti Máls og inenningar
1993 og síðan hef ég bætt við
þann stofn. Niðurstaða mín er
sú, að Strand sé síður en svo
hrokafullur, svarið kann að hafa
verið stórbokkalegt, en ég taldi
inig þó skilja það strax, að skil-
greiningin væri undir smekk
lesandans komin; ekki aðeins
Strands, en hvers og eins.“
Hallberg hefur áður þýtt og
gefið út ljóð eftir bandarísku
ljóðskáldin Stephen Crane,
Emily Dickinson og Sylviu Pl-
atli og segir Ijóð Strands vera í
ýmsu nokkuð frábrugðin
þeirra. „Eg veit ekki hvort ég
get komið orðum að því hvert
hans helsta aðdráttarafl er -
það er einhver fjarstæðukennd
stemmning ríkjandi, þversagnir
á þversagnir ofan. Ljóðin eru
mislöng og taka augljósum
breytingum í áranna rás og
talsverður munur er á hinurn
elstu og þeim yngstu hjá skáld-
inu.“
Þýðingin gekk fremur greið-
lega, að sögn Hallbergs. „Strand
skrifar mjög ljósan og lipran
stíl, þannig að þýðingin var ekki
erfið og marga er erfiðara að
þýða en hann. Auðvitað er samt
alltaf spurning um hvaða orð
eigi að nota.“
Þýðandinn liefur aldrei hitt
skáldið. „Það er sagt að þetta
sé mjög impónerandi maður -
Iesi vel og skemmtilega upp
með mikilli og djúpri bassarödd
er mér sagt,“ segir Hallberg að
lokurn á línunni frá New York.
Verndarinn
Sólin að setjast. Túnbleðlavnir í báli.
Horfínn dagurinn, horfín biiian.
Hvers vegna ann ég því sem bliknrn-?
Þú sem fórst, þú sem varst að fara,
hvaða dimmu híbýli byggir þú?
Verndari dauða míns,
geymdu fjarveru minnar. Ég er lifandi.
ir. í þokkabót er prentun áfátt í
eintaki því, sem hér var skoðað,
þannig að litir og línur stand-
ast ekki á. Jarðfræðikort af
íslandi er gagnlegt, en
klunnalegt. Þar vantar
"pplýsingar um bú-
setu og atvinnuvegi,
en þær má að
nokkru leyti finna
þar sem Norður-
löndin eru tekin
fyrir í bókinni.
Þá má ekki
horfa fram hjá
því að þessi
bók getur haft
áhrif til sam-
ræmingar í
stafsetningu er-
lendra örnefna,
þótt aldrei verði
allir sammála um
þær lausnir, sem
þar er að finna. Til
dæmis er Tsjetsjnya
ekki sérlega íslensku-
legt. Einnig vekur at-
hygli að undir borgarnafn-
inu Lúbeck er gefin íslenska
útgáfan Lýbika, sem er sjald-
séður kostur, en skemmtilegur.
Það er auðvelt að lesa kortin í
bókinni og alfræðiefni er aðgengi-
legt. Heimsatlasinn er bók, sem er
ánægja að fletta.
Karl Blöndal
Frænkurnar
S
slást um Oskar
FRÆNKUTURNINN heitir nýjasta bók Stein-
unnar Sigurðardóttur rithöfundar. Bókin er
jafnframt fyrsta barnabók Steinunnar og
henni fylgir hljóðsnælda með upplestri höf-
undar.
Frænkuturninn fjallar um strák sem heitir
Óskar og býr með foreldrum sínum, þeim
Friðbjarti og Albjörtu, í húsi einu vestur í bæ.
I húsinu búa líka tvær frænkur Óskars, þær
Hagbjört og Snarbjört. „Frænkurnar eru
báðar barnlausar og slást því um Óskar,“
segir Steinunn. „Þær vinna á svo miklum
vöktum að þær hafa ekki tíma til að eignast
menn og börn sjálfar. Mömmu og pabba
Óskars finnst nóg um hversu mikla athygli
Óskar fær hjá frænkunum og vilja sjá meira
af lionuni. Síðan segir af Brósa, vini Óskars,
en þeir lenda í því að þurfa að takast á við
ýrnis vandamál, sem þeir njóta aðstoðar
frænknanna við að leysa. Þetta eru vandamál
í sambandi við hrekkjusvín og einnig gerast
dularfullir atburðir í húsinu, sem Friðbjartur
pabbi kallar frænkuturninn. Þeir uppgötva
síðan veru í liúsinu, sem er ekki öll þar sem
lnín er séð.“
Steinunn segir að inntak bókarinnar lúti
m.a. að því að lýsa ferlinu sern fylgir því þegar
menn taka breytingum og þar reyni á umburð-
arlyndi og skilning ungra lesenda. „Ég vil
gjarnan að einhver persóna gangi í gegnum
breytingar í auguni krakkanna og hinna per-
sónanna í sögunni og reyni líka að laurna að
ýmiskonar boðskap um eitt og annað.
- Til hvaða kennda barna höfðar þú að öðru
leyti í sögunni?
„Sagan er m.a. skemmtisaga svo að ég
höfða a.m.k. til kímnigáfunnar, en ég höfða að
auki til réttlætiskenndar og hjálpsemi. Mig
langaði líka til að æsa upp forvitnina í börnum
um heintinn sem við við lifum í því mér finnst
börn vera vannýtt auðlind. Þau hafa miklu
meiri getu til að læra en við látum reyna á.“
- Hvaða skírskotun hafa öll „björtu “ manna-
nöfnin í sögunni?
„Mér datt þetta skyndilega í hug og fannst
þetta tilvalin hugmynd, en með því að láta alla
heita Bjart eða Björt kalla ég ákveðna heið-
ríkju yfir söguna."
- En hví valdirðu að skrifa fyrir börn frekar
en fullorðna að þessu sinni?
„Mér finnst eðlilegt að skrifa fyrir börn því
rnaður hefur sjálfur lesið fyrir börn, bæði sitt
eigið og þau sem maður hefur nælt sér í. Að
skrifa fyrir börn er hinsvegar talsvert örðuvísi
en að skrifa fyrir fullorðna. Mér fannst forrnið
einnig umhugsunarefni, því barnabókin er
hvorki smásaga, skáldsaga né stutt skáldsaga.
Helst hallast ég að því að formið sé skáldsaga
í hnotskurn, því það er samþjöppuð skáldsaga,
án allra útúrdúra."
Morgunblaðið/Kristinn
Steinunn Sigurðardóttir
S
skar og Brósi höfðu um nóg að tala í skól-
anum daginn eftir. Frímínútumar dugðu
ekki og kennarinn varð að sussa á þá hvað
eftir annað. Þeir voru litlu nær um Guðbjart. Eft-
ir því sem pabbi og mamma sögðu var hann ekki
alvöru tröll. En hvað var hann þá? Og hvað
meinti hann með því sem hann hafði sagt við
strákana, að það hefði margt á daga hans drifið
og að hann mætti muna sinn fífil fegri. Var hann
kannski í álögum? Ef hann væri í álögum, hvað
þyrfti þá til að hann losnaði úr þeim?
Og stjörnukíkir var hans eini farangur. Óskar
var einhvern veginn á því að Guðbjartur kæmi
langt að og væri kannski strandaglópur á jörð-
inni. Að hann gæti haft heimþrá eftir einhverri
stjörnu. Þess vegna væri hann með myndina og
stjörnukíkinn.
Ur Frænkuturninum