Morgunblaðið - 26.02.1999, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Flytjum út popptónlist!
, Á UNDANFÖRNUM árum hafa
íslendingar verið að opna augun
fyrir þeim miklu tækifærum sem
felast í útflutningi á dægurlagatón-
list. Velgengni íslenskra listamanna
á erlendum mörkuðum
hefur sýnt að við eigum
sóknarfæri þegar ís-
lensk popptónlist er
annars vegar og að fátt
getur vakið eins mikla
athygli á landi og þjóð
meðal alþýðu manna i
hinum stóra heimi og
vel kynntir einstakling-
ar eða hljómsvéitir á
sviði popptónlistar.
Því hef ég nú lagt
fram til þingsályktun-
artillögu sem er
svohljóðandi: „Alþingi
ályktar að skipa skuli
nefnd fagaðila og aðila
úr menntamálaráðu-
neyti, viðskiptaráðu-
neyti og utanríkisráðuneyti til að
skoða hvemig íslenska ríkið gæti
stutt útflutning á íslenskri dægur-
lagatónlist."
Popptónlist er útflutningsgrein
sem vert er að gefa meiri gaum. Ef
horft er til reynslu Svía í þessum
efnum, þá eru þeir í dag annar
stærsti útflutningsaðUi popptónlistar
í Evrópu og eru það einungis Bretar
sem standa þeim framar. Eftir að
ABBA sló £ gegn á átt-
unda áratugnum fóru
Svíar að átta sig á því
að þama gæti verið um
arðbæra atvinnugrein
að ræða. Nú er svo
komið að útflutnings-
tekjur Svía af popptón-
list vom á síðasta ári
milli 20 og 30 milljarðar
íslenskra ki-óna.
íslenskir popptón-
listarmenn hafa lengi
kvartað yfir skilnings-
leysi opinberra aðila.
Þeir sem til þeklqa tjá
mér að svörin, þegar
leitað hefur verið til
þeirra, hafi oftast verið
á þá lund að þetta hafi
ekki verið gert áður og því sé það
ekki hægt. Ekki beint framsækin
afstaða þar á bæ, ef rétt er.
Því er full ástæða til að skoða í
fullri alvöru hvað íslenska ríkið
getur lagt af mörkum til að styðja
alþjóðlega markaðssókn íslenskra
popptónlistarmanna sem oftast eru
ungir að árum, févana og reynslu-
lausir í viðskiptum. Þessar aðgerð-
ir þyrftu ekki að vera fjárfrekar og
Popp
Þetta er arðbær
atvinnugrein, segir
Magnús Arni
Magnússon, og það er
ekkert til að skammast
sín fyrir að búa til
popptónlist.
gætu til að mynda falist í því að
koma á tengslum við áhrifaríka
einstaklinga innan þessarar at-
vinnugreinar og halda til haga
upplýsingum um hvernig á að
bera sig að við markaðssetningu
popptónlistar. Einnig þarf að gera
gagngera úttekt á því skattaum-
hverfi sem popptónlistarmenn
búa við hér á landi til að við miss-
Magnús Árni
Magnússon
Hræðsluáróður
stangveiðimanna
ÞÓRARINN Sig-
þórsson tannlæknir og
Ingólfur Ásgeirsson
leiðsögumaður skrifa
grein í Morgunblaðið
13. febrúar síðastliðinn
og taka undir gagnrýn-
israddir þær sem
heyrst hafa í garð raf-
magnsframleiðslu í El-
liðaánum. Þar vitna
þeir í gögn sem Raf-
magnsveita Reykjavík-
ur hefur aflað á undan-
fömum áratugum um
veiði og laxagöngur í
ánum og telja sig með
því móti geta sýnt fram Stefán Pálsson
á stöðuga hnignun laxa-
stofnsins.
Því er ekki að neita að sú mynd
sem dregin er upp i greininni, er
býsna dökk. Þeir kjósa að bera sam-
an tvö ár með tæplega aldarfjórð:
ungs millibili, árin 1975 og 1998. í
ljós kemur að laxagangan árið 1998
er aðeins um 15% af göngunni fyrra
viðmiðunarárið, eða 965 fiskar á móti
6.432. Þessar tölur eru vissulega slá-
Elliðaárnar
Það er dapurlegt til
þess að vita að stang-
veiðimenn líti Elliða-
árnar og Elliðaárdal-
inn, segir Stefán Páls-
son, jafnsvörtum aug-
um og fram kemur í
grein þeirra.
andi, en sem betur fer segja þær
sáralítið um stöðu lífríkisins. Með
framsetningu sinni reyna Þórarinn
og Ingólfur að slá ryki í augu les-
enda, þeir vita betur.
Nákvæmar tölur eru til um veiði í
Elliðaánum frá 1925 og frá 1933 hef-
ur allur lax verið tekinn í kistu og
talinn. Síðarnefndu tölumar eru afar
nákvæmar og án efa óvíða hægt að
fá jafngóðar upplýsingar um einstak-
ar ár og Rafrnagnsveitan hefur aflað
síðastliðin 66 ár. Ef gögn þessi eru
könnuð kemur í Ijós að meðallaxa-
fjöldinn á þessum árum hefur verið
liðlega 2.700 laxar. Einungis þrisvar
hefur fjöldinn farið yfir 5.000 og
1975, árið sem þeir félagar velja til
viðmiðunar, var algjört
metár. Tvívegis hafa
göngumar verið innan
við 1.000 laxa, árin 1937
og 1998. Veiðarnar í El-
liðaám byggjast á smá-
laxi sem þýðir að megn-
ið af laxinum er aðeins
eitt ár £ sjó en eitthvað
af honum er þó tvö ár.
Árin 1996 og 1997 era
einu árin á öllu um-
ræddu timabili þar sem
engar sleppingar áttu
sér stað £ Elliðaánum.
Með öðram orðum er
árið 1998 eina árið sem
veiðamar hafa ein-
göngu byggst á eigin
framleiðslu ánna. Áf þessu sést
hversu fráleit viðmiðunarárin 1975
og 1998 era. En það er fleira sem
veldur þvi að samanburður þeirra fé-
laga er út i hött.
Aðkomulax skekkir myndina
Þegar lagt er mat á styrk laxa-
stofnsins í Elliðaánum nægir ekki að
skoða tölurnar einar, þekkja verður
forsendurnar. Fjöldi laxa sem veiði-
menn hafa úr að moða er ekki ein-
hlítur mælikvarði. Náttúran er
breytileg og stofnar geta verið mis-
sterkir frá einum tíma til annars, það
er náttúrulegar sveiflur. Á það má
minna að margir veiðimenn halda því
fram að í Elliðaánum séu 10 til 15
ára sveiflur í laxastofninum og vissu-
lega má greina í umi-æddum gögnum
að stofninn er nú í öldudal. Það er þó
miklu fremur aðkomulax sem raglar
allan samanburð á tímabilinu.
Ef teknar era saman tölur um
laxagöngu kemur í Ijós að frá 1933 til
1970 gengu að meðaltali 2.574 laxar í
árnar en frá 1971 hafa göngurnar
verið að jafnaði 2.954 laxar. Þessi
tímabilaskipting er valin vegna þess
að í byrjun áttunda áratugarins
hófst hafbeit á Faxaflóasvæðinu.
Vaxandi fjölda hafbeitarseiða var
sleppt við sunnanverðan flóann og
var stærstur hluti þeirra af Elliðaár-
stofni. í upphafi vora endurheimtur
á sleppistöðunum með mesta móti og
vora í því sambandi nefndar tölur
um og yfir 10 prósent.
Með tímanum dró úr endurheimt-
um og fóru þær að sögn niður í eitt
til tvö prósent. Var ýmsu kennt um
þessa þróun. Þegar leið á níunda
áratuginn dró jafnt og þétt úr haf-
beitinni og lagðist hún af fyrir
nokkrum misseram. Á þetta er
minnst vegna þess að á þessu tíma-
bili var mikið um það rætt að tölu-
verður hluti af þeim laxi er gengi í ár
á svæðinu væri annaðhvort villtur
hafbeitarlax eða flóttalax úr eldiskví-
um. Var því jafnvel haldið fram að
hlutfall aðkomulax væri allt að 40
prósent.
Náttúrufræðisetur
í dalinn?
Það er því vísvitandi rangt hjá
Þórami og Ingólfi að velja árið 1975
til viðmiðunar í grein sinni. Mun
réttara væri að öðru óbreyttu að
miða við meðaltal áranna fyrir 1970.
Samanburður við árið 1998 er sem
fyrr segir ekki heldur sanngjarn.
Hafbeit á svæðinu hefrn- verið aflögð,
engar seiðasleppingar voru árin 1996
og 1997 og eins og flestum lesendum
er í fersku minni kom upp kýlaveiki í
ánum árið 1995. Með öflugum að-
gerðum, sem stýrt var af dýralækni
fisksjúkdóma og kostaðar af Raf-
magnsveitu Reykjavíkur, virðist
hafa tekist að hreinsa ámar af þeinn
óværa. Það er hins vegar ekki vitað
hversu langan tima það tekur vist-
kerfí ánna að jafna sig til fulls. Það
að tæplega 1.000 laxar gengu í ámar
síðastliðið sumar þrátt fyrir undan-
gengnar hremmingar vistkei’fisins
og breytingar á ytra umhverfi, bend-
ir eindregið í þá átt að stofninn sé
sjálfbær þó óvíst sé að hann geti
staðið undir óbeisluðum veiðivænt-
ingum Þórarins og félaga.
Hvernig kýlaveikin barst í árnar
er svo annað mál. Barst pestin með
fiski yfir hafið, eða barst hún ef til
vill með búnaði veiðimanna eins og
þekkt er erlendis? Um það skal ekk-
ert fullyrt, en hins vegar ætla ég að
slá því fóstu að ekki kviknaði hún við
rekstur rafstöðvarinnar eða vegna
rennslisstýringar Elliðaánna.
Það er dapurlegt til þess að vita að
stangveiðimenn líti Elliðaárnar og
Elliðaárdalinn jafnsvörtum augum
og fram kemur í gréininni. Við lestur
hennar er ekki laust við að sú hug-
mynd læðist að manni að rétt sé að
endurskoða leigusamning Orkuveit-
unnar og Stangveiðifélags Reykja-
víkur á ánum, úr því að stangveiði-
menn una hag sínum svo illa í þess-
ari náttúraperlu okkar Reykvíkinga.
Þess i stað mætti koma á legg
fræðslusetri fyrii' skólafólk í nátt-
úra- og umhverfisfræði, þar sem
verðandi veiðimönnum væri kennt að
umgangast umhverfið með meiri
lotningu en þeir sem eldri eru í fag-
inu.
Höfundur er forstöðumaður
Minjusufns Orkuveitu Reykjuvíkur.
um þá ekki úr landi eins og dæmi
eru um.
Við Islendingar eigum umtals-
verð sóknarfæri í þessari atvinnu-
grein. Velgengni Bjarkar Guð-
mundsdóttur hefur sett tónlistar-
legan gæðastimpil á íslenska
popptónlist og það er álit þeirra
sem til þekkja úti í hinum stóra
heimi að íslensk popptónlist sé al-
mennt mjög vönduð og metnaðar-
full. Það eru ekki margir popptón-
listarmenn sem vinna til verðlauna
ætlaðra klassískum tónlistarmönn-
um, eins og Björk gerði þegar hún
vann Tónlistarverðlaun Norður-
landaráðs fyrir fáum áram.
Fáeinar íslenskar hljómsveitir
standa nú við þröskuld heimsfrægð-
arinnar og má nefna sveitina Gus
Gus sem dæmi um eina slíka. Sú
sveit hefur selt kvartmilljón hljóm-
platna, frá því hún var stofnuð fyrii'
þremur árum- og velt um hálfum
milljarði íslenskra króna á þeim tíma.
Skattaumhverfi fyrir starfsemi
alþjóðlegrar popptónlistar hér á
landi er ekki mjög þróað eða grein-
inni mjög hagstætt og því missum
við úr landi mikilvæga aðila á þessu
sviði. Svo gæt farið að við misstum
fleiri slíka úr landi og það veldur
okkur auðvitað búsifjum. Þar verð-
um við af tekjum sem myndu ann-
ars streyma inn í þjóðarbú okkar.
Hugmyndin með þingsályktunar-
tillögunni er að skipuð verði nefnd
fagaðila, þ.e. aðila sem hafa starfað í
þessum geira og aðila frá ríkinu,
sem geti skoðað hvemig hægt væri
að koma til móts við popptónlistar-
menn og hvemig popptónlist gæti
orðið útflutningsgrein sem mundi
skila okkur tekjum í þjóðarbúið, þó
ekki væri nema broti af þeim tekj-
um sem hún skilar Svíum.
Þetta er átaksverkefni, sem
þyrfti ekki að vera mjög dýrt að
fara í, að taka saman einhverjar
upplýsingar fyrir fólk sem hyggst
fara út í þetta til þess að upplýsa
það um hvemig það eigi að bera sig
að. Svíar hafa lagt mikla áherslu á
þennan þátt. Þeir hafa komið sér
upp umfangsmikilli þekkingu á því
hvernig á að markaðssetja popptón-
list og halda reglulega ráðstefnur og
flytja inn stóra aðila á hinum alþjóð-
lega poppmarkaði sem flytja þar
fyrirlestra og sitja í pallborði og
taka við fyrirspurnum frá áhuga-
sömum tónlistaimönnum eða öðra
fólki innan geirans sem vill kynnast
því starfi sem fram fer innan grein-
arinnar. Það kæmi til álita að halda
alþjóðlega popptónlistarhátíð á ís-
landi einu sinni á ári og bjóðá hingað
fólki sem vit hefði á málum og gæti
miðlað þekkingu til Islendinga um
hvemig standa ætti að hlutunum.
Þetta er arðbær atvinnugi-ein og
það er ekkert til að skammast sín
fyrir að búa til popptónlist. Við er-
um vel í sveit sett, miðað við önnur
Evrópuríki. Við erum á sama tíma-
belti og London, sem þýðir að við
erum einungis átta tíma frá Mekka
fjármögnunar og útgáfustarfsemi í
heiminum, sem er Los Angeles, á
meðan afgangurinn af Evrópu er tíu
tíma í burtu. Það getur skipt máli
fyrir umboðsaðila hljómsveita að
geta náð í fólk á eðlilegum tíma í
báðum tímabeltum.
í umræðum um þingsályktunar-
tillöguna kvaddi Kristín Ástgeirs-
dóttii- sér hljóðs og minnti á að árið
1963 hefði popptónlist ekki verið
mjög hátt skrifuð í Bretlandi og að
Bandaríkin voru alls ráðandi á þeim
markaði. En þá gerðist það að
nokkrar hljómsveitir, sem höfðu
verið að spila á klúbbum og í kjöll-
uram í Liverpool, náðu eyram
heimsins og á skömmum tíma varð
algjör bylting í Bretlandi. Á örfáum
árum varð útflutningur popptónlist-
ar að öflugri útflutningsgrein. Ég
vil hvetja íslensk stjómvöld til að
taka sig á áður en við glutrum þessu
tækifæri niður eða missum efnileg-
ustu listamennina okkar úr landi.
Höfundur er 15. þingnmður
Reykjavíkur
Viðbrögð skólayfír-
valda við skálmöld
ÞEGAR Hagaskóli
hafði verið í herkví
næstum heila viku og
starfslið og nemendur í
linnulausum ótta um lif
og limi, greip skóla-
stjóri til þess úrræðis
að láta leita sprengna í
fórum allra nemenda
með aðstoð lögreglu. í
Hagaskóla eru skráðir
486 nemendur. Fjórir
nemendur reyndust
hafa falið sprengjur í
vösum sínum.
Skólastjóri vísaði
þessum fjórum drengj-
um um stundarsakir úr
skóla svo að rannsaka
mætti hvort tjón, sem þegar hafði
verið unnið, væri af þeirra völdum,
enda slíkt heimilað í 41. grein í lög-
um um grannskóla.
Ekki gátu allir foreldrar unað úr-
skurði skólastjóra og leituðu ásjár
skólayfirvalda Reykjavíkur. Þau
töldu drengina vera beitta órétti og
skylt að veita þeim skólavist án tafar!
Vel er að foreldrar séu á varð-
bergi um réttindi barna sinna, en
skyldum þeirra sjálfra er lítt flíkað,
enda ekki sinnt af stjórnvöldum.
Norðmenn fara öðravísi að. Skulu
hér sýnd tvö hliðstæð dæmi, annað
frá Ósló en hitt héðan:
íslenskur strákur í Ósló, þá 12
ára, var staðinn að veggjakroti.
Foreldram hans var gert að greiða
sekt allháa. Krotið urðu þeir sjálfir
að afmá. Amma hans segir að
stráksi hafi lært heilmikið af þessu
og fari nú að settum reglum í hví-
vetna. í skóla mínum hafði verið
bekkjarskemmtun. Um kvöldið
kyngdi niður snjó. Að
leikslokum hljóp galsi í
fjóra stráka og bratu
þeir götulýsingu með
snjókasti. Allir geng-
ust fúslega við sök
sinni. Ég tjáði þeim að
samband yrði haft við
rafveituna og bóta
krafist. Ég kynnti for-
eldram þeirra gang
mála. Létu þeir sér þá
vel lynda. Síðan sendi
ég rafveitunni skýrslu.
Þurfti hún einungis að
senda viðkomandi
reikninga að viðgerð
lokinni. En þeir reikn-
ingar bárust aldrei.
Mér grömdust þessi málalok, enda
orðinn ómerkur orða minna gagn
Skólahald
Vel er að foreldrar séu
á varðbergi um réttindi
barna sinna, segir
Jón A. Gissurarson.
En hann telur þá lítt
flíka eigin skyldum.
vart drengjunum fjórum og foreldr-
um þeirra.
Hvaða siðfræði hefðu drengirnir
svo getað lært af þessu?
Orðum skulu efndir ekki fylgja!
Höfundur er fv. skólastjóri.
Jón Á. Gissurarson