Morgunblaðið - 11.07.1999, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 11. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
HUNDRAÐ ár voru liðin frá fæð-
ingu þýska rithöfundarins, Ber-
tolds Brechts, á síðasta ári. Is-
lenskir áhugamenn um verk hans
hafa minnst afmælisins með ýms-
um hætti þó að sumum hafí þótt
það heldur aumt að hvorki Þjóð-
leikhúsið né Borgarleikhúsið
skyldu hafa lagt þar nokkuð af
mörkum. Vonandi stendur það til
bóta. Mætti kannski nota tækifær-
ið og auglýsa eftir sýningu á „Krít-
arhringnum í Kákasus“ eftir
Brecht sem átti að setja upp í Þjóð-
leikúsinu í apríl 1998 en var
frestað.
Óþægilegur eftir
dauðann líka
Máski hefur Þjóðleikhússmönn-
um óað við þeirri umræðu sem
spratt í byrjun afmælisársins um
það hvort Brecht hafi í raun verið
höfundur allra þeirra verka sem
við hann eru kennd, hvort hann
hafí ekki komið illa fram við konur
og verið kommúnisti í ofanálag.
Málshefjandi var Arnór Hannibals-
son, prófessor við Háskóla Islands,
og efaðist hann um að rétt væri að
taka verk skáldsins til sýningar í
stofnunum á borð við Þjóðleikhúsið
og Útvarpsleikhúsið sökum þess að
það hafí hugsanlega ekki haft
hreint mjöl í pokahorninu. Þor-
steinn Gylfason, starfsbróðir Arn-
órs, kom Brecht til varnar ásamt
fleh’um og sumir tóku undir með
Arnóri í framhaldinu. Eftir um það
bil tvo mánuði féll deilan niður án
þess að lesendur væru miklu nær
um þrætuefnin. En það er þó
kannski fyrir öllu að Brecht sjálf-
um virðist ekki hafa orðið meint af
því að lenda á milli tannanna á ís-
lenskum vitundarvörðum. Kannski
hann hafi bara verið að láta vita af
sér eins og hann lofaði að gera í
viðtali við blaðamann á dánarbeði:
„Þér skuluð skrifa að ég hafí verið
óþægilegur og hugsi mér að vera
það áfram eftir dauðann. Það verða
ýmsar leiðir til þess.“
Útvarpsleikhúsið undir stjórn
Maríu Kristjánsdóttur lét þetta
________LISTIR ____
Listnautnin
kallar á inntak
Þýska skáldið Bertold
Brecht lofaði að verða
óþægilegur eftir dauða
sinn eins og hann hafði
verið í lifanda lífí.
Þröstur Helgason leið-
ir að því getum að
Brecht hafí vitjað ís-
lenskra vitundarvarða
á aldarafmæli sínu og
gluggar í nýjasta hefti
tímaritsins Bjarts og
frú Emilíu sem helgað
er minningu skáldsins.
orðaskak hins vegar ekki á sig fá
og hélt úti allnokkurri dagskrá um
Brecht af þessu tilefni og mun gera
enn um sinn. Nýjasta hefti Bjarts
og frú Emilíu (nr. 29) er svo eins
konar hliðarverkefni við þá dag-
skrá en í því eru birtir ýmsir textar
eftir Brecht í íslenskum þýðingum
ásamt ágripi um ævi hans. Efnið er
unnið upp úr dagskrá útvarpsins
nema kafli úr „HeOagri Jóhönnu í
sjáturhúsunum" sem verður flutt í
Útvarpsleikhúsinu síðar á árinu.
Að breyta heiminum
Textarnir sem birtast í heftinu
fjalla margir hverjir um listina á
einn eða annan hátt; hér eru til að
mynda raktar nokkrar
forsendur listnautnar
og tillögur íyrir leik-
stjóra og leikara. Eins
og segir í formála heft-
isins taldi Brecht að
skáld ættu erindi við
fólk. Hann trúði því að
skáldskapurinn gæti
og ætti að breyta
heiminum, enda væri
ekki vanþörf á. Aðferð
sinni í leikhúsinu lýsti
hann kannski best
með þessum orðum: „I
leikhúsinu vOdi ég
beita setningunni, að
ekki sé aðeins nauð-
synlegt að túlka heim-
inn heldur þurfí að breyta honum.“
Leikhúsið átti þannig að vera í día-
lektísku sambandi við heiminn,
hafa áhrif á hann með orðum sín-
um og gjörðum. Leikhúsið varð að
miðla merkingu, það varð að hafa
eitthvað að segja, annars var það
ekki til neins. Brecht hélt því fram
að nautnin, þar með listnautnin,
kallaði á að fyrirbæri ættu sér inn-
tak.
Brecht rak leikhús sitt, Berlínar
Ensemble, undir þessum for-
merkjum síðustu ár ævi sinnar.
Veigamest í hverri sögu taldi hann
vera „merking hennar, það er að
segja þjóðfélagslegur kjarni".
Hann segir að merking textans sé
ákvörðuð með því „að kafa ofan í
textann, sérkenni höfundarins og
þann tíma sem hún varð tO á“. Og
það er forvitnilegt í samhengi við
umræðu sem átt hefur sér stað hér
á landi um rétt leikstjórans til að
túlka verk, að Brecht
telur að ef sagan er
frá allt öðru tímabOi
þá sé ekki hægt að
endurskapa hana í
anda höfundarins;
„leikstjórinn verður
að velja lestraraðferð
sem vekur áhuga í
samtíma hans sjálfs“.
Allt miðar að því að
verkið sé í samræðu
við umhverfí sitt og
þar varð leikstjórinn
að beita hugvitssam-
legum brögðum.
í anda hugmyndar
sinnar um framand-
gervingu (þ. Ver-
fremdungseffekt) þá kvað Brecht
hins vegar skýrt á um að leikarar
yrðu að beita hlutlægri túlkun í
leik sínum. Hvorki leikendur né
áhorfendur áttu að lifa sig inn í
verkið heldur meta atburðarásina
hlutlægt. Með þeim hætti komst
inntak sögunnar best til skila.
Þannig mátti ekld töfra fram
ákveðnar stemmningar hjá áhorf-
endum „sem gera atburðarásina
yfirborðskennda og rangtúlka
hana“, eða búa tO spennu sem ekki
er í sögunni og svo framvegis.
Reglur sem Brecht lagði fyrir
leikara beindust að því að ná fram
markmiðinu um hlutlægni: „Þegar
öldungar, illmenni og spákonur eru
túlkuð þarf maður ekki að afmynda
röddina." Eða: „Þegar maður talar
hratt má maður ekki verða hávær.
Þegar maður er hávær má maður
ekki verða ákafur." Og hin hlut-
læga túlkun krafðist þekkingar á
Bertold
Brecht
raunverulegum aðstæðum: „Til-
finning fyrir samfélaginu er leikar-
anum nauðsynleg en hún kemur
ekki í stað vitneskju um samfélags-
legar aðstæður. Og vitneskjan
kemur ekki í stað stöðugra rann-
sókna á þeim. Fyrir hvert hlutverk
og hverjar aðstæður og hverja
setningu er nauðsynlegt að afla sér
nýrrar þekkingar."
Með list sinni og þekkingu átti
leikarinn að kenna og hafa áhrif,
breyta en umfram allt skemmta:
„Áhorfendur eiga rétt á skemmt-
un.“
Skýr pólitísk afstaða
í heftinu birtast einnig fáein ljóð
eftir Brecht, smásagan Hinn særði
Sókrates og Sögur af herra
Keuner. Síðastnefndu sögumar
eru anekdótur, stuttar hnitmiðaðar
athugasemdir af heimspekilegum
toga og frásagnir af ýmsum atvik-
um og uppákomum sem Keuner
þessi lendir í. Umfjöllunarefnin eru
meðal annars frumleiki, svik, sann-
leikurinn og Guð. Sú sem ber heitið
„Fyrirmannlegur limaburður" sýn-
ir jafnt fyndni Brechts sem hár-
beitta gagnrýni: „Herra Keuner
sagði: „Einu sinni henti mig það
líka að bera mig fyrirmannlega (þið
vitið: Beinn í baki, uppréttur og
stoltur, hnakkakerrtur). Eg stóð
nefnilega í vatni sem steig. Þegar
það náði mér upp á kinn bar ég mig
svona.“„
Hin skýra pólitíska afstaða
skáldsins kemur einnig fram í ljóð-
inu „Eg sem lifði af‘: „Auðvitað er
mér það Ijóst: Það var fyrir ein-
skært lán / að mér auðnaðist að lifa
svo marga vini. Svo var það í nótt /
í draumi / að ég heyrði þessa sömu
vini segja um mig: „Hinir sterkari/
lifa af ‘ / Og ég hataði mig.“
Þýðendur og aðrir sem að heft-
inu komu eru Kristján Árnason,
María Kristjánsdóttir, Heimir
Pálsson, Jórunn Sigurðardóttir,
Magnús Þór Þorbergsson, Franz
Gíslason, Pétur Gunnarsson,
Arthúr Björgvin Bollason og
Bjarni Jónsson.
Tónleikar
í Norræna
húsinu
SNORRI Sigfús Birgisson, píanó-
leikari og tónskáld, heldur tónleika í
Norræna húsinu þriðjudagskvöldið
13. júlí kl. 20 á vegum Félags antró-
pósófa, en um þessar mundir eru
haldinn fundur norrænna antró-
pósófa í Reykjavík. Tónleikarnir
eru hluti af dagskrá norrænu gest-
anna en eru auk þess opnir almenn-
ingi.
Á efnisskránni eru fimm verk eft-
ir Snorra: Portrett nr. 4, 6 og 7
(1998), Divertimento í sól (1998) og
Hymni (1982).
Tónleikamir eru innan við klst.
langir án hlés. Aðgangseyrir er 500
kr.
Velind
Fegurðin kemur innan fró
Laugavegi 4, sími 551 4473
mbl.is
Keli í Eden
með bláan
heim
MYNDLISTARMAÐURINN Keli
sýnir í Eden í Hveragerði, Bláan
heim (Blue world) sem eru 52
myndir unnar í olíu og akrýl.
Myndimar era flestar gerðar á
þessu ári. Myndefnið er fjölþætt,
„portret" í raunsæisstíl, súrreal-
ismi, impressiónismi, og abstrakt.
Þema sýningarinnar er út í bláinn,
sem er komið út frá draumi lista-
mannsins en í draumnum langaði
hann að mála þennan fagurbláa
heim, segir í fréttatilkynningu.
Keli sýndi í íyrra í Þórshöll í
Reykjavík og er þetta önnur einka-
sýning hans hérlendis en hann hef-
ur einnig sýnt á Spáni og Englandi.
Hann hefur numið myndlist hér-
lendis og hefur undanfarna fjóra
vetur verið í myndlistarnámi í The
Art Center of Mijas og í einkaaka-
demíu Eugenio de la Cruz í Ma-
laga.
Sýningin stendur til 19. júlí nk.
og er opin frá kl. 9 til 23 alla daga.
Málverkasýn-
ing á Rauða
veggnum
ELÍSABET Olka Guðmundsdóttir
opnar sýningu sína, Veisla fyrir
ormana, á Rauða veggnum í Japis,
Laugavegi 13, í dag, sunnudag, kl.
15.
Elísabet er 20 ára og sjálfmennt-
uð en hefur áður haldið einkasýn-
ingu á Nelly’s Café og tekið þátt í
samsýningum. Veisla fyrir ormana
er röð figúratífra olíumálverka sem
era öll unnin á þessu ári.
Sýningin stendur til 6. ágúst og
er opin alla daga eftir opnunartíma
verslunarinnar.
Verk Mistar
frumflutt
í Belgíu
Sumardagskrá Norræna hússins
Kynning á menn-
ingarlífi Bologna
í KYNNINGU á menningarborg-
um Evrópu árið 2000 í sumardag-
skrá Norræna hússins er komið að
Bologna. Kynningin fer fram mánu-
daginn 12. júlí kl. 20.
Yfirskrift Bologna á menningar-
árinu er Menning og samgöngur.
Daniele Gasparinetti segir í máli og
myndum frá menningarmiðstöðinni
„Link“ og starfinu þar, fram-
kvæmdastefnu, viðfangsefnum sem
nú eru uppi og tilraunum.
Bologna með yfir 400.000 íbúa er
talin sérstakur miðpunktur í ítölsku
menningarlífí. Menningarmiðstöðin
Link er menningar- og rannsókna-
staður fyrir ungt listafólk í Bologna,
klúbbahús, fundastaður og félags-
miðstöð. Viðfangsefnin era af öllu
tagi: raflistarinnsetningar, framúr-
stefnukvikmyndir, hip-hop-menn-
ing, leikhús og bókmenntir. Link
verður ofarlega á blaði á ári menn-
ingarborgarinnar því að eitt aðal-
verkefni í Bologna verður að örva
og styðja unga listamenn og hópa
sem vinna á sviði samskipta og
tækni. Daniele Gasparinetti hefur
unnið hjá Link frá árinu 1994 að
skipulagningu sjónmiðlunar og mál-
og myndmiðlun. Auk framkvæmda-
stjórnar og markaðssetningar vinn-
ur Gasparinetti sem umsjónarmað-
ur fyrsta „Netmag“-s, alþjóðlegra
samskipta í listum og nýjum miðl-
unarformum.
Dagskráin verður á ensku. Að-
gangur ókeypis.
Málverkasýning Kristjáns
Jónssonar í Borgarnesi
KRISTJÁN Jónsson sýnir nú 18
málverk í Safnahúsi Borgarfjarð-
ar í Borgarnesi. Verkin eru öll ný
og hafa ekki verið til sýnis áður.
I aðalsal safnsins eru myndir í
þeim stfl sem margir kannast við
hjá Kristjáni, segir í fréttatil-
kynningu, þar sem mannanna
verk og forgengileiki þeirra eru
til umfjöllunar. I forsalnum kveð-
ur aftur á móti við nýjan tón, en
myndirnar þar eru hugsaðar sem
eins konar óður til konunnar sem
móður og ástkonu.
Kristján Jónsson nam grafík og
listmálun við Massana-listaskól-
ann í Barcelona. Hann hefur áður
tekið þátt í tveimur samsýningum
en sýningin í Safnahúsi Borgar-
Ijarðar er sjötta einkasýning
hans.
Sýningin f Safnahúsinu er hald-
in á vegum Listasafns Borgar-
ness, en fimni listamenn hafa nú
þegar sýnt verk sín í boði Lista-
safnsins og fyrirhugað er að opna
tvær til þrjár sýningar í viðbót
síðsumars og í haust. Sýningarn-
ar eru opnar á hefðbundnum
tima en Safnahúsið er opið alla
daga vikunnar kl. 13-18, og að
auki á fimmtudagskvöldum kl.
20-22. Sýning Kristjáns Jónsson-
ar stendur til 8. ágúst.
EINAR Jóhannesson klarinettu-
leikari frumflytur verk Mistar
Þorkelsdóttur á klarinettuhátíð,
sem nú stendur í Oostende í
Belgíu. Á hátíðinni, sem nefnist
Clarfest, koma saman margir
klarinettuleikarar víða að og
leika ný og gömul verk.
Einar er fyrsti íslenski tónlist-
armaðurinn sem tekur þátt í há-
tíðinni og samdi Mist af því til-
efni fyrir hann verkið För. Einar
segir verkið samið fyrir klar-
inettu og pianó. „Það er eins og
heitið gefur til kynna, ferð eða
för,“ segir Einar. „Þetta er eins
og ferðalag í gegnum margskon-
ar tónlist. Það eru hægir dans-
þættir þarna og samtal milli klar-
inetts og píanós þar sem hljóð-
færin kallast á.“
Verkið segir Einar vera bæði
Iifandi og skemmtilegt, enda
hlakki hann til að spila það. ís-
lendingar eiga væntanlega eftir
að eiga þess kost að heyra För,
því hann segist vonast til að spila
það oft og jafnvel taka upp fljót-
lega.
Tónleikagestir Clarfest koma
víðs vegar að úr heiminum til að
vera við hátiðina, en tónleikahald
hefst þar klukkan átta á morgn-
ana og lýkur á miðnætti. Einar
segir nyög hvetjandi að taka þátt
í hátíðinni. Hann lék nýlega á
Risor tónlistarhátíðinni í Noregi
og hélt ásamt öðrum einleikurum
hátiðarinnar til London. En þar
voru valin verk af Risor hátíðinni
leikin í Wigmore Hall. Fengu
tónleikarnir að sögn Einars tölu-
verða umfjöllun í bresku blöðun-
um Times og Daily Telegraph.