Morgunblaðið - 24.07.1999, Page 34

34 LAUGARDAGUR 24. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VERÐBOLGA
Á UPPLEIÐ
MÖRGUM HEFUR vafalaust hnykkt við þeirri spá Seðla-
bankans, að verðbólga frá upphafi til loka ársins verði
4%. Það er umtalsvert meiri verðbólga en Seðlabankinn spáði
í aprílmánuði, en þá taldi hann verðbólgu innan ársins verða
2,8%. Þetta er veruleg breyting, sem ríkisstjórn og fjármála-
yfirvöld verða að taka alvarlega. Svo mikið er í húfi fyrir fólk
og fyrirtæki að koma þarf í veg fyrir að verðbólguskrúfan
fari í gang á ný.
Seðlabankinn rekur þessa verðbólgusveiflu fyrst og fremst
til þess, að benzínverð hefur hækkað mikið á síðustu vikum,
verð íbúðarhúsnæðis á höfuðborgarsvæðinu hefur haldið
áfram að hækka og loks hefur orðið mikil hækkun á iðgjöld-
um bifreiðatrygginga. Auk þess er gengi krónunnar 0,3%
lægra en þegar bankinn birti spá sína í apríl, en það hefur
m.a. áhrif á innflutningsverð.
Ekki er nema mánuður síðan Þjóðhagsstofnun birti endur-
mat sitt á efnahagshorfum á þessu ári. Þar var gert ráð fyrir
3% verðbólgu, eða mun minni en hjá Seðlabankanum nú, svo
og verulegum viðskiptahalla. Að öðru leyti var gert ráð fyrir
björtum horfum í efnahagsmálum, m.a. var spáð 5,1% hag-
vexti í ár í stað 4,8% í fyrri spá. Þar með verður hagvöxtur
um og yfir 5% í fjögur ár samfleytt, sem er mikill árangur á
alþjóðlegan mælikvarða. Atvinnuleysi hefur verið útrýmt að
heita má og mikil eftirspurn er eftir vinnuafli í ýmsum at-
vinnugreinum. Það hefur m.a. valdið nokkru launaskriði, sem
aftur á móti veldur nokkrum verðbólguþrýstingi.
Þrátt fyrir verðbólguspána verður því áframhaldandi góð-
æri í landinu og þenslumerki má m.a. rekja til þess öra hag-
vaxtar, sem verið hefur undanfarin ár. Full ástæða er þó fyr-
ir stjórnvöld til að vera á varðbergi og leita leiða til að slá á
þensluna. I því sambandi má benda á viðvörun Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins frá því í febrúar þess efnis, að nægjanlegt að-
hald skorti í ríkisfjármálum og nauðsyn þess, að tekjuauki
ríkissjóðs umfram fjárlög komi fram í auknum tekjuafgangi
en verði ekki notaður jafnóðum til aukinna ríkisútgjalda.
STAÐA TUNGUNNAR
SÆNSKA málnefndin leggur til að staða sænskunnar
verði lögfest eins og fram kom í grein sem birt var hér í
blaðinu í gær eftir fyrrverandi formann nefndarinnar og
skrifstofustjóra hennar. I þessari athyglisverðu grein er rak-
ið hvernig breyttar aðstæður í Svíþjóð og alþjóðlegu um-
hverfi hafa haft gagnger áhrif á stöðu þjóðtungunnar. Staða
sænskunnar hefur löngum þótt sjálfsögð, segir í greininni, en
nú er svo komið að styrkur málsins og gagnsæi þess gilda
ekki lengur. Nýjar aðstæður sökum vaxandi Evrópu- og
hnattvæðingar, jafnt í efnahags- sem stjórnmálum, og ekki
síst vegna upplýsingabyltingarinnar gera það að verkum að
sænskan hörfar smátt og smátt á ýmsum sviðum. Æ algeng-
ara er að enska sé notuð í skólakerfínu, á háum stigum sem
lágum, umræða um vísindi fer í meira mæli fram á ensku, í
atvinnulífinu gegnir enskan æ ríkara hlutverki vegna fjöl-
þjóðlegs samstarfs, viðfangsefnum sænskra stjórnmála hefur
fækkað með inngöngu í ESB og í kjölfarið minnkar hlutverk
sænskunnar, jafnvel í menningarlífinu er enskan að verða æ
algengara tjáskiptatæki.
Að mati málnefndarinnar er hætt við að sænsk tunga þró-
ist ekki í takt við þróun samfélagsins og vísindanna með
þessu áframhaldi. Málnefndin segir því rétt „að slá því föstu
að sænskan eigi að ráða ríkjum í Svíþjóð og hana skuli rækta
sem tungu er dugi á öllum sviðum." Nefndin leggur auk þess
til að ákvarðanir sem teknar séu á opinberum vettvangi verði
metnar út frá áhrifum á tungumálið, líkt og mat er lagt á um-
hverfis- og jafnréttisáhrif.
Eins og fram kemur í grein sænsku málnefndarmannanna
eru aðstæður sænskunnar ekki einsdæmi. Víða fínna menn
fyrir þrýstingi enskunnar og sjálfsagt eiga fleiri eftir að
ámálga hugmyndir á borð við þær sem sænska málnefndin
hefur nú uppi. Þessar hugmyndir hljóta einnig að vekja Is-
lendinga til umhugsunar um stöðu íslenskrar tungu og mál-
verndar. Hér hefur þegar verið brugðist við sumum þeirra
vandamála sem Svíar standa frammi fyrir, en það er spurn-
ing hvort hin síaukna hnattvæðing, þar sem alþjóðleg sam-
skipti af öllum toga verða æ greiðari og meiri, gefi ekki til-
efni til að þyngja enn frekar áhersluna á ræktun tungunnar
og menningarinnar sem hún hefur alið af sér. Grundvallar-
krafan hlýtur þó að vera að skólar landsins leggi nægilega
mikla áherslu á íslenska tungu í starfí sínu, ekki bara grunn-
og menntaskólar heldur einnig æðri menntastofnanir, í þeim
verða jú kennarar framtíðarinnar til.
Mikil atvinna og fólksfjölgun á Tálknaf
ÖLL HÚS
FULL Á NÝ
Þensla er á Tálknafírði, litla „fríríkinu“ inni
------------7----------------
1 Vesturbyggð. Ibúum fjölgar stöðufft og
nú er á ný búið í öllum húsum í þorpinu.
Atvinnulífíð er tiltölulega fjölbreytt og
erfíðleikar eins fyrirtækis eiga ekki að koll-
varpa byggðinni. Helgi Bjarnason ræddi við
oddvita og sveitarstjóra Tálknafjarðar-
hrepps sem líta bjartsýnir fram á veginn.
AÐ hafa aldrei verið veru-
legar sveiflur hér í atvinnu-
lífinu. Um það leyti sem
togararnir fóru voru önnur
fyrirtæki að byggja sig upp og því
tók eitt við af öðru,“ segir Björgvin
Sigurjónsson, oddviti Tálknafjarðar-
hrepps. Þótt niðursveiflan hafí orðið
minni en efni stóðu til fækkaði veru-
lega í sveitarfélaginu. Kom það mest
fram í því að erlendu verkafólki
fækkaði. Við tók stöðnun en síðustu
misseri hefur íbúunum fjölgað aftur
og er fjöldi þeirra nú nálægt fyrra
hámarki.
Björn Óli Hauksson sveitarstjóri
segir að útgerð smábáta hafí tekið
við af togaraútgerðinni. Þegar tog-
arinn hafi farið hafi verð á aflaheim-
ildum smábáta verið lágt og margir
sjómenn farið út í eigin útgerð. Á
sumrin hafa auk þess margir að-
komubátar gert út frá Tálknafirði.
Smábátarnir hafa þannig skapað
fíölmörg störf á sjó og í landi. Bjöm
Öli tekur þó undir það sjónarmið að
hráefnisöflun með smábátum sé
ekki trygg, hún sé algerleg háð
veðri, jafnvel á sumrin, eins og vel
hefur komið í ljós í gæftaleysinu að
undanfömu. Þá vekur hann athygli
á því að verð á aflaheimildum smá-
báta sé nú orðið mjög hátt og ef eitt-
hvað bjátaði á í atvinnumálum, mik-
ill kvóti færi í burtu eða annað af því
taginu, þá ættu menn ekki kost á því
að byggja upp að nýju með sama
hætti og þegar smábátaútgerðin tók
við af togaranum.
Engin starfsemi
hjá Rauðhamri
Hraðfrystihús Tálknafjarðar
hætti frystingu eftir að togarinn fór
og seldi síðar Rauðhamri ehf. frysti-
hús og frystigeymslur. Hins vegar
hélt Hraðfrystihúsið áfram starf-
semi með því að hefja saltfiskverkun
í öðra húsnæði í eigu íyrirtækisins.
Rauðhamar er eitt af fyrirtækjum
„Rauða hersins" svokallaða á Vest-
fjörðum sem mikið hefur verið í
fréttum að undanförnu vegna fjár-
hagserfiðleika sem leitt hafa til
stöðvunar allra fyrirtækjanna. Á
vegum eigenda Rauðhamars var
unnið að endurbótum á frystihúsinu
og voru bundnar vonir við rekstur
þess á Tálknafirði enda var töluvert
af íbúðarhúsnæði á lausu
og mögulegt að taka við
fleira fólki í þorpið. Starf-
semi hófst hins vegar
aldrei hjá Rauðhamri og
vora aðeins einn eða tveir menn í
vinnu hjá fyrirtækinu. Erfiðleikar
Rauða hersins hafa því ekki haft
teljandi áhrif á Tálknafirði og finnst
forystumönnum sveitarfélagsins
slæmt að það skuli alltaf vera nefnt í
fréttum um erfiðleika íyrirtækja
Rauða hersins. Nú er svo komið að
ekki er hægt að bæta við fólki, nema
auka við íbúðarhúsnæði á staðnum.
Auk Hraðfrystihúss Tálknafjarð-
ar eru tvær öflugar saltfiskvinnslur
á staðnum, Þórsberg og Útnaust.
Fyrirtækin hafa öll verið að auka
veralega starfsemi sína að undan-
förnu, byggt hefur verið við físk-
vinnsluhúsin og þau endurbætt. At-
vinnulífið er tiltölulega fjölbreytt,
miðað við stærð staðarins, og felst
ekki eingöngu í útgerð og saltfiski.
Meðal annars era þrjár fískeldis-
stöðvar í sveitarfélaginu, tvær vél-
smiðjur, plastverksmiðja, trésmíða-
verkstæði, verslanir og veitingahús,
auk margvíslegrar persónulegrar
þjónustu. „Þó svo eitt fyrirtæki
hætti, þá myndi byggðin ekki
hrynja," segir Björgvin.
Flutt í öll húsin
Tálknafjörður er sjálfstætt sveit-
arfélag, sem er umlukið Vestur-
byggð að sjó. Ibúarnir höfnuðu því á
sínum tíma að vera með í samein-
ingu sveitarfélaganna sem nú mynda
Vesturbyggð og er á forystumönn-
um sveitarfélagsins að heyra að
áhugi Tálknfírðinga á sameiningu
hafi fremur minnkað en aukist á síð-
ustu áram. Erfið fjárhagsstaða Vest-
urbyggðar virðist vera aðalstæðan
fyrir þeirri afstöðu. Björgvin telur
unnt að reka áfram sjálfstætt sveit-
arfélag í Tálknafirði. En þá verði að
stilla framkvæmdum í hóf og með
lækkandi skuldum verði unnt að láta
meira fjármagn ganga til að standa
undir þjónustu og tfl að framkvæma
ýmis gæluverkefni sveitarfélagsins,
eins og hann orðar þar. „Við höfum
hins vegar áhuga á allri þeirri sam-
vinnu við Vesturbyggð og önnur
sveitarfélög sem yrði báðum tfl góðs.
Við eigum nú þegar nokkra sam-
vinnu og hana mætti gjarnan auka,“
segir Björgvin.
Um 370 til 380 íbúar vora í
Tálknafirði þegar mest var en fækk-
aði nokkuð á tímabili. I lok síðasta
árs vora skráðir 348 íbúar í sveitar-
félaginu en þeim hefur fjölgað um 21
á árinu, eru nú orðnir 369, sam-
kvæmt upplýsingum sveitarstjórans.
fbúatalan er því að nálgast það sem
mest var. „Hér getur aðeins orðið
fjölgun úr þessu með byggingu íbúð-
arhúsnæðis," segir Björn Óli sveitar-
stjóri. Tiltölulega hátt hlutfall íbú-
anna er erlent verkafólk, eða 55
manns.
Litlar skuldir
Fjárhagsstaða sveitarfélagsins er
ágæt, að sögn Björgvins
Sigurjónssonar oddvita,
þrátt íyrir að það hafi ráð-
ist í miklar framkvæmdir
á undanfömum árum, með
byggingu glæsilegs íþróttahúss og
sundlaugar og við uppbyggingu
grannskólans. Skuldir sveitarsjóðs
Tálknafjarðarhrepps nema 42 millj-
ónum kr. en til samanburðar má
geta þess að árlegar tekjur nema 76
milljónum kr. Er skuldastaðan að
sögn Björns Óla Haukssonar mun
betri en hjá flestum öðrum sveitarfé-
lögum á Vestfjörðum en nálægt
meðaltali á landsvísu. Þess ber að
geta að Tálknafjarðarhreppur hefur
aldrei tapað á hlutafjárkaupum eða
vegna veittra ábyrgða tfl atvinnufyr-
ODDVITINN og sveitarstjórinn, B
Hauksson, í garðinum vi
irtækja, ólíkt mörgum öðram sveit-
arfélögunum á Vestfjörðum hafa
lent í. Á síðasta ári var tekjuafgang-
ur og engin ný langtímalán tekin til
að standa undir rekstri eða fjárfest-
ingu.
Auk eigin skulda sveitarsjóðs ber
hann ábyrgð á 52 milljóna króna
skuldum félagslega húsnæðiskerfis-
ins og 19 milljóna króna skuldum
hafnarsjóðs. Björn Óli vekur á því
athygli hvað mikil breyting hafi orð-
ið á húsnæðiskerfinu. Þegar fækkaði
í sveitarfélaginu hafi fólk íyrst farið
úr félagslegum íbúðum og hafi
margar staðið auðar og verið baggi á
sveitarfélaginu. Þegar hann kom til
starfa sem sveitarstjóri íyrir tveim-
ur áram hafi sjö af tólf íbúðum í eigu
sveitarfélagisins staðið auðar. Nú sé
búið að leigja þær allar og færri
komist að en vflji og meira að segja
séu íbúarnir famir að spyrjast íyrir
um möguleika á að kaupa íbúðirnar.
Segir hann að á meðan íbúðirnar séu
leigðar út standi húsnæðiskerfið
undir sér og sé ekki baggi á sveitar-
sjóði.
Kaupleigukerfið
gengur ekki
Sveitarfélagið hefur tilbúnar all-
margar byggingarhæfar lóðir og á
auk þess skipulagt nýtt bygginga-
svæði. Björgvin er framkvæmda-
stjóri Trésmiðjunnar Eik- —;—--------
ar hf. og vonast til að hús- IbÚUItl
byggingar hefjist að nýju í fjölga
sveitarfélaginu til þess að 21 á
íbúaþróunin geti haldið .............
áfram. „Það hefur sýnt sig að kaup-
leiguíyrirkomulagið gengur ekki. Ef
sveiflur verða í atvinnulífinu þá
tæmast þau hús fyrst og sveitarfé-
lagið situr uppi með skellinn,“ segir
Björgvin. Menn eru þó ekki allt of
bjartsýnir á það að einstaklingar fari
að fjárfesta í nýbyggingu íbúðarhús-
næðis, eins og umræðan um byggða-
málin hefur verið. Forráðamenn
sveitarfélagsins vilja þó stuðla að því
að það geti gerst með því að skapa
sem best umhverfi fyrir íbúana og
sjá tfl þess að þeir eigi kost á ódýrri
Útgerð smá-
báta tók við af
togaraútgerð