Morgunblaðið - 07.10.2000, Qupperneq 38

38 LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Krabbamein
Miðaldra karlar láti skoða
blöðruhálskirtilinn
Nýjungar
Munu örflögumar valda
byltingu?
__6v**-„.v,udu“ og
„góðu“ kólesteróli
Lífshættir
Fríið er öllum al-
gjörlega nauðsynlegt
lífsnauðsyn?
Associated Press
Fríið er sagt nauðsynlegt þeim sem halda vilja heilsu.
Krabbamein í blöðruhálskirtli
Regluleg skoðun
nauðsynleg
Karlar yfír fertugu ættu að
fara í skoðun á hverju ári
Er frí
New York. Reuters Health.
EF maður vinnur stanslaust í
mörg ár án þess að gefa sér tíma
til að fara í frí getur það kostað
hann lífið langt fyrir aldur fram.
Mest er hættan á að hjartasjúk-
dómar dragi viðkomandi til dauða,
samkvæmt niðurstöðum vísinda-
manna.
Dr. Brooks B. Gump, við Ríkis-
háskólann í New York-ríki
(SUNY) í Oswego í Bandaríkjun-
um, og dr. Karen A. Matthews, við
Háskólann í Pittsburgh, könnuðu
tengslin milli dánartíðni af ýmsum
orsökum og fjölda fría sem yfir 12
þúsund karlar, sem tóku þátt í
rannsókn á hjartasjúkdómum,
höfðu farið í.
Mismunur á dánartíðni var
mestur hjá þeim 13% þátttakenda
sem aldrei fóru í frí, og þeirra 26%
sem kváðust hafa farið fimm sinn-
um í frí á ári. Síðarnefndi hópur-
inn var í einungis % þeirrar hættu
sem fyrrnefndi hópurinn var í,
samkvæmt niðurstöðum rannsókn-
arinnar.
Þeir sem fóru fimm sinnum í frí
voru í áberandi minni hættu á að
deyja af völdum hjartasjúkdóma.
Samkvæmt niðurstöðunum, sem
birtast í september/október-hefti
Psychosomatic Medicine, voru
dauðsföll af völdum hjartasjúk-
dóma 40% fátíðari meðal þeirra
sem fóru oft í frí en þeirra sem
fóru aldrei í frí.
Dauðsföll af öðrum orsökum en
hjartasjúkdómum voru um það bil
jafn tíð meðal þeirra sem fóru oft í
frí og þeirra sem fóru sjaldan í frí.
Mismunurinn á dánartíðni reynd-
ist hinn sami eftir að tekið hafði
verið tillit til þátta á borð við reyk-
ingar, blóðfitumagn, blóðþrýsting,
aldur, persónuleikagerð o.fl., að
því er vísindamennirnir greina frá.
„Ef maður lætur oft heilt ár líða
án þess að fara í frí kann það að
auka hættuna á að maður fái
hjartasjúkdóm," sagði Gump í
samtali við Reuters Health. „Við
þurfum að gera frekari rannsóknir
til þess að skilja hvers vegna.“
TENGLAR
Tímaritiö Psychosomatic
Medicine:
www. psychosomat ic .org/
pm.html
The New York Times Syndicate.
ALLIR karlmenn sem orðnir eru
fertugir ættu að fara árlega í
skoðun vegna biöðruhálskirtils,
að mati sérfræðinga, og þeir
sem orðnir eru fimmtugir þurfa
ennfremur að fara í sérstaka
blóðrannsókn til að hægt sé að
ganga úr skugga um hvort þeir
séu með krabbamein f kirtlinum.
Tom Bruckman, framkvæmda-
stjóri þvagfærarannsóknarstofn-
unar Bandaríkjanna, segir að
meiri hætta sé á að eitthvað fari
úrskeiðis í blöðruhálskirtlinum
en nokkru öðru líffæri í körlum.
„Karlmenn eru ekki nægilega
meðvitaðir um einkennin,“ segir
hann. „Margir halda að það séu
bara eðlileg ellimerki að þurfa
að kasta af sér vatni fjórum eða
fimm sinnum á nóttu en svo er
alls ekki.“
Dr. Sam Spigelman, þvagfæra-
sérfræðingur í Kaliforníu, tekur
í sama streng. „Ef maður lifir
nógu lengi mun maður finna fyr-
ir blöðruhálskirtlinum," segir
hann. „Slikt er eðlileg afleiðing
þess að verða gamall. Karlmenn
þurfa að vera sér meðvitaðir um
að blöðruhálskirtillinn getur
leitt til umtalsverðra einkenna.“
Tom Bruckman segir að vissu-
lega sé því ekki að neita að síð-
ustu tíu árin hafi verið unnið öfl-
ugt starf við það í Banda-
ríkjunum að auka þekkingu
karlmanna á blöðruhálskirtlin-
um og þeim sjúkdómum sem
honum tengjast. „Enn er þó
langt í landi í þessu efni og sér-
staklega verðum við að leggja
áherslu á að ná til yngri karla,"
bætir hann við.
Um 180 þúsund karlar grein-
ast með blöðruhálskirtilskrabba
í Bandaríkjunum árlega og um
34 þúsund þeirra deyja af þeim
völdum. Er þetta algengasta teg-
und krabbameins í körlum fyrir
utan húðkrabbamein. Auk
krabbameins eru algengir ýmsir
blöðruhálskirtilskvillar sem
hægt er að lækna. Þar á meðal
eru blöðruhálskirt ilsbólga og
góðkynja stækkun blöðruhálsk-
irtils.
TENGLAR
Upplýsingasíóa Krabbameinsfé
lagsins um krabba í blöðruháls
kirtli: www.krabb.is/177.htm
Um góókynja stækkun blöðru
hálskirtils:
www. netdoktor.is/Sjukdomar.
Er tíl vont oggott kólesteról?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: í tilefni af grein þinni í
Mbl. 1. júlí sl.
Er LDL-kólesteról það sem
stundum er kallað „vonda kólest-
erólið“ og HDL „það góða“? Þetta
voru vinnufélagar mínir að tala
um þegar við vorum sendir í skoð-
un hjá Hjartavemd fyrir tveimur
árum og einhverjum þeirra var
sagt frá þessu en ekki mér. Jafn-
framt var þeim gefin upp niður-
staðan bæði fyrir LDL og HDL ef
ég er að tala um sama hlutinn. 2)
Gildir það sama fyrir báðar tegun-
dirnar af kólesteróli að 5,2 mmól/1
séu æskileg mörk? 3) Hvað þýðir
mmól/1?
Svar: Já, það er rétt að LDL-
kólesteról er stundum kallað það
vonda og HDL-kólesteról það
góða. í blóðinu er eðlilegt og
nauðsynlegt að það sé talsvert af
fitu, blóðfitu.
Blóðfita er af ýmsum gerðum
en langmest er af kólesteróli og
þríglýseríðum. Mest af þessari
fitu kemur úr fæðunni og hún
berst með blóðinu út um líkamann
þar sem hún er notuð til að mynda
orku eins og t.d. í vöðvum, er tek-
in inn í fitufrumur til geymslu eða
skilst út í galli. Á hverjum degi
flytur blóðið 70-150 g af þríglýser-
íðum og 1-2 g af kólesteróli um
líkamann.
Allar frumur þurfa orku og
mest af henni myndast við bruna
á fitu og sykri. Fita eins og kólest-
eról ferðast í blóðinu bundin við
nokkur mismunandi prótein sem
eru kölluð fituprótein og mest af
kólesterólinu er í blóði sem LDL-
kólesteról (Low Density Lipoprot-
ein) og HDL- kólesteról (High
Density Lipoprotein).
Áður fyrr var einungis mælt
heildarkólesteról í blóði en nú er
það greint niður í LDL-kólesteról
og HDL-kólesteról. Þegar talað er
um hátt kólesteról í blóði er
Orkugjafi
venjulega átt við heildarmagn kól-
esteróls en hækkun á því stafar
nær alltaf af hækkun á LDL-
kólesteróli. Hátt kólesteról er,
ásamt háum blóðþrýstingi, reyk-
ingum og sykursýki, einn af aðal-
áhættuþáttum fyrir kransæða-
sjúkdóm.
Talið er æskilegt að heildar-
kólesteról í blóði sé undir 5,0 eða
5,2 mmól/1, LDL-kólesteról undir
3,0 og HDL-kólesteról sé yfir 1,0
mmól/1. Þarna skilur sem sagt á
milli LDL (vonda kólesterólsins)
sem á að vera sem lægst og HDL
(góða kólesterólsins) sem á að
vera sem hæst eða a.m.k. ekki
lágt. Þessar tölur gilda um fólk á
miðjum aldri sem ekki er með
aðra áhættuþætti fyrir æðakölkun
og er ekki með kransæðasjúkdóm
en notuð eru önnur viðmiðunar-
gildi ef aðrir áhættuþættir eins og
reykingar eða hár blóðþrýstingur
eru til staðar.
Hátt LDL-kólesteról getur staf-
að bæði af erfðum og mataræði.
Þekktir eru nokkrir erfðasjúk-
dómar með háu LDL-kólesteróli
og það hækkar við fituneyslu.
Besta ráðið til að lækka LDL-
kólesteról er þess vegna að draga
úr fituneyslu og grennast. Ef það
dugir ekld til er hægt að grípa til
Iyfjameðferðar. Til að auka magn
góða HDL-kólesterólsins er m.a.
hægt að stunda líkamsrækt,
grennast og hætta að reykja.
Magn uppleystra efna í hverjum
lítra, sem einnig er kallað styrkur
eða þéttni, er táknað með tvennu
móti. Það er hægt að tákna með
þyngdareiningum í hverjum lítra
eins og t. d. grömm í lítra eða g/1.
Önnur aðferð sem hefur verið að
ryðja sér til rúms er að miða við
fjölda sameinda í hverjum lítra og
er þá notuð einingin mól sem
táknar vissan fjölda sameinda sem
er sú sama fyrir öll efni. Þúsund-
asti partur úr móli er millimól,
skammstafað mmól, og sé miðað
við lítra verða það mmól/1.
Á NETINU: Nálgast má skrif
Magnúsar Jóhannssonar um
læknisfræðileg efni á heimasíðu
hans á Netinu. Slóðin er: http://
www.hiJs/~magjo
• Lesendur Morgunblaðsins gcta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
cr á móti spumingum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 ísíma 5691100 og bréfum
cða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einniggeta lesendursent fyrir-
spurnir sínnr með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: elmag(a)hotma-
il.com