Morgunblaðið - 14.10.2000, Síða 16

16 LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Efnt til Evrópuátaks um aukna neyslu á grænmeti og ávöxtum
„LÍFGAÐU upp á lífið - heilsubót með græn-
meti og ávöxtum“ er yfirskrift átaks sem heit-
ir Evrópa gegn krabbameini og 16 lönd standa
fyrir á sama tíma og varir út þessa viku. Hér-
lendis standa heilbrigðisráðuneytið, Krabba-
meinsfélagið og Manneldisráð fyrir átakinu i
samvinnu við Hjartavernd.
„Markmiðið er að hvetja tii aukinnar neyslu
á grænmeti og ávöxtum, sérstaklega meðal
barna. Þótt allar Evrópuþjóðirnar séu með
sameiginlegt átak í þessum efnum er þó sér-
stök ástæða fyrir okkur íslendinga að benda á
þessar matvörur því við borðum minna aí
grænmeti og ávöxtum en nokkur Vestur-
Ewópuþjóð og það þrátt fyrir að neyslan sé
stöðugt að aukast.
Þegar börn og ungiingar eiga í hlut er
grænmetisneyslan sérstaklega fátækleg.
Könnun frá 1993 sýndi að 10-15 ára krakkar
borða að jafnaði grænmeti sem samsvarar ■
hálfum tómati á dag og ný könnun sýnir að:
tveggja ára börn fá það sem samsvarar einu|!ji
salatblaði á dag. Minna gat það varla verið,
segir Laufey Steingrímsdóttir, forstöðumaðu
Manneldisráðs.
Laufey segir að hér sé ársneyslan um 50
kg af grænmeti og 60 af ávöxtum, þ.e. rúm-
lega 100 kg í heild. í flestum Norður-
Evrópulöndum sé sambærileg tala um og yf-
ir 150 kg og enn meiri á Spáni og Grikklandi,
264 kg og 444 kg. Hún segir eðlilega meira
borðað af ávöxtum og grænmeti í suðlægum
löndum þar sem framboð er nóg og verðlag
lágt en telur að með ákveðinni stefnu og
fræðslu megi beina neyslunni meira inn á
þessa braut.
500 grömm á dag
„Stefna Manneldisráðs er að hvetja til auk-
innar neyslu ávaxta og grænmetis og því fellur
þessi átaksvika mjög að okkar markmiðum.
Við hvetjum til þess að þeir sem eru orðnir 10
ára og eldri borði minnst 500 grömm á dag af
ávöxtum og grænmeti og þá teljum við kar-
töflur til grænmetis.
Norðurlandabúar borða almennt mun
minna af grænmeti og ávöxtum en íbúar suð-
urhluta Evrópu en Finnland er ágætt dæmi
um hvernig hægt er að breyta mynstrinu og fá
fólk til að borða meira af þessum fæðutegund-
um þótt í norðlægu landi sé. Arið 1970 var
neysla Finna og íslendinga á ávöxtum og
grænmeti mjög svipuð en þá hófu Finnar her-
ferð og juku framboðið, t.d. bættu þeir skóla-
mat nemenda og mat í mötuneytum. Þetta
leiddi til þess að neyslan þrefaldaðist," segir
Laufey og telur að hérlendis séu einnig skil-
yrði til svipaðrar aukningar. En hvað er eftir-
sóknarvert við þessa fæðu?
„Frá alda öðli hafa menn haft trú á hollustu
Morgunblaðið/Ami Sæberg
Þrír næringar- og matvælafræðingar starfa nú hjá Manneldisráði. Standandi er Anna Sig-
ríður Ólafsdóttir, fyrir framan hana situr Laufey Steingrímsdóttir forstöðumaður og til
hægri er Hólmfríður Þorgeirsdóttir.
Arsneyslan hér rúr’
100 kg en 150 '
N or ðurlöndunur
Talið er að ákveðið samband sé milli neyslu ávaxta
grænmetis og heilsufars og að mikil neysla þess
dregið úr tíðni hjartasjúkdóma og krabbameins.
margra jurta og grænmetistegunda og jafnvel
notað þær til lækninga án þess að hafa fyrir
því mikla vísindalega staðfestingu. A síðustu
árum hafa hins vegar verið gerðar fjölmargar
faraldsfræðilegar rannsóknir þar sem tengsl
neyslu ávaxta og grænmetis við heilsufar eru
skoðuð. Þar hefur komið í ljós að fólk sem
borðar mikið af þessari fæðu fær síður ýmis
krabbamein eða hjarta- og æðasjúkdóma en
hinir sem borða lítið af grænmeti og ávöxtum.
Grunnrannsóknir í frumulíffræði styðja þess-
ar niðurstöður því það hafa fundist fjölmörg
líffræðiiega virk efni í grænmeti og ávöxtum
sem vernda frumur gegn ýmsum skaða. Þar á
meðal eru andoxunarefni sem koma í veg fyrir
oxunarskemmdir á frumum og eins eru þar
efni sem örva eyðingu skaðlegra eiturefna, t.d.
krabbameinsvaldandi efna.
En þar með eru ekki alllir kostir grænmetis
og ávaxta upptaldir því þessi fæða er
bætiefnarík en hitaeiningasnauð og inniheldur
litla sem enga fitu.
Hún auðveldar okkur því að halda þyngd-
inni í skefjum og minnkar líkurnar á offitu.“
Laufey segir að hollenskir vísindamenn hafi
reynt að meta hvaða áhrif það hefði á heilsufar
ef neysla ávaxta og grænmetis myndi aukast.
„Þeim reiknaðist svo til að ef fólk borðaði al-
mennt sem samsvaraði 400 grömmum á dag í
staðinn fyrir 250 grömm mætti búast við að
krabbameinstilfellum fækkaði um 20% og að
tíðni hjarta- og æðasjúkdóma lækkaði um 7-
20%. Þótt ekki sé hægt að yfirfæra þessa út-
reikninga beint á okkur hér á landi er engin
ástæða til að ætla að áhrifin yrðu mjög ólík
hér.“
Af hverju eru íslendingar eftirbátar ann-
arra í neyslu ávaxta og grænmetis?
„Að einhverju leyti stafar það einfaldlega af
okkar landfræðilegu legu og gömlu matar-
menningu þar sem matur var fyrst og fremst
kjöt, fiskur, mysa og smjör, annað var nánast
óþarfi.
Þetta viðhorf hefur vitanlega gjörbreyst en
enn þá er grænmeti dýrara hér en víða annars
staðar og það er stór hluti skýringarinnar. Við
getum hins vegar reynt að velja ávexti og
grænmeti eftir árstíðum, kaupa hverja tegund
þegar verðið er hagstæðast og ég er sannfærð
um að þróunin sé í rétta átt. Fólk er smám
saman að læra að meta gæðin sem felast í
grænmetinu og átta sig á að það er sjálfsagður
hluti af hverri máltíð."
Börn sem fullorðnir
Markmið vikunnar er að auka neyslu græn-
metis og ávaxta, sérstaklega hjá börnum og er
Laufey spui-ð af hverju sérstaklega hjá þeim:
„Börnin eru framtíðin og heilsufar þjóðarinn-
ar í framtíðinni byggir á því hvernig við búum
að börnunum okkar. Börn sem venjast því frá
unga aldri að fá góðan og fjölbreyttan mat eru
líkleg til að halda því áfram. Foreldrar og upp-
alendur hafa því áhrif til að móta lífsvenjurnar
I framtíðinni, þar með talið matarsmekk barn-
anna sinna. Við beinum því athyglinni ekki síð-
ur til fullorðinna, þau eru fyrirmyndin. Svo er
heldur aldrei of seint að byrja og bæta matar-
æðið,“ segir Laufey og kemur að lokum með
nokkrar ábendingar um hvernig má hugsan-
lega bæta hér úr:
„Ávaxtaskál innan seilingar á vinnustað og
heima, ávextir sem meðlæti á fundum í staðinn
fyrir eilíft kex og kökur, grænmetissalat með
súpunni í hádeginu. Möguleikarnir eru svo
ótalmargir. Markmiðið er að minnsta kosti
fimm skammtar af grænmeti og ávöxtum á
dag. Hjartavernd, Krabbameinsfélagið og
Manneldisráð eru þar hjartanlega sammála og
hafa sameiginlega sent veggspjald og einblöð-
unga í grunnskóla með þessari hvatningu -
veljum fimm á dag!“
Ráðstefnan Heimurinn er heima fjallaði um fjölmenningarlegt samfélag á fslandi
Morgunblaðið/Ami Sæberg
Áhuginn leyndi sér ekki meðal ráðstefnugestanna á ráðstefnunni Heimurinn er heima.
Samfélagið fái notið
fjölbreytni í mannlífí
STEFNA Reykjavíkurborgar í málefnum
nýbúa hefur að leiðarljósi að reykvískt samfé-
lag fái notið fjölbreytni í mannlífi þar sem
þekking, víðsýni, jafnrétti og gagnkvæm virð-
ing einkenni samskipti fólks af ólíkum upp-
runa að því er fram kom í máli Jóns Björnsson-
ar, framkvæmdastjóra þróunar- og fjöl-
skyldusviðs Reykjavíkurborgar, á ráðstefn-
unni Heimurinn er heima - fjölmenningarlegt
samfélag á íslandi á Grand Hótel á fimmtu-
dag.
Jón byrjaði á því að nefna tvö dæmi um
fjölgun nýbúa hér á landi. Annars vegar að
nærri því tíundi hver tíundibekkingur byggi á
heimili þar sem talað væri annað tungumál
auk íslensku. Hins vegar að í árlegri fiskflök-
unarkeppni á sjómannadaginn hafi 60% þátt-
takenda ekki verið af íslenskum uppruna í vor.
Jón taldi að þróunin gæti átt eftir að verða enn
örari í nánustu framtíð og vitnaði því til stuðn-
ings í framkvæmdastjóra Samtaka atvinnulífs-
ins í Morgunblaðinu á sunnudaginn. Haft er
eftir honum að miðað við 3% hagvöxt vanti
10.000 manns á vinnumarkaðinn árið 2010.
„Eg sá það haft eftir forsætisráðherra í dag, að
við eigum einmitt von á þessum hagvexti,
þremur, jafnvel fjórum prósentum, og hann
vonaði að við yrðum þá kannski efnaðasta þjóð
á heimslistanum.“
Jón sagði að ef fram héldi sem horfði væri
tímabært að spyrja að því hvernig ætti að taka
á móti öllu þessu fólki. „Þá er það tímabært,
ekki bara á höfuðborgarsvæðinu, heldur ekki
síður fyrir ríkisvaldið og það er tímabært að
hvert einasta sveitarfélag, sem ætlar að sinna
íbúum sínum eins og til er ætlast, geri sér
grein fyrir því hvernig það ætli að veita nýbú-
um, sem tala ekki íslensku heldur tuttugu og
fimm önnur mál, viðunandi þjónustu og sömu
lífsgæði og öðrum. Ekki af kurteisi við útlend-
inga þarf þetta að gerast heldur af lífsnauðsyn
íslendinga. Af því það er lífsnauðsyn að við
höidum áfram að vera eitt samfélag, ekki tvö
: eða mörg,“ sagði Jón og hann fór yfir níu sér-
tæk markmið stefnu Reykjavíkurborgar í mál-
efnum nýbúa. Af þeim má nefna að draga úr
fordómum gagnvart útlendingum, að tryggja
að útlendingar fái notið þjónustu stofnana og
börn af erlendum uppruna geti nýtt sér ís-
lenskt skólakerfi til jafns við önnur börn.
Hann sagði frá því að gerð hefði verið tillaga
um Alþjóðahús í Reykjavík. Húsið yrði sam-
eiginlegur vettvangur fólks af innlendum og
erlendum uppruna og meðal helstu verkefna
starfsmannanna væri túlkaþjónusta; almenn
og sérhæfð ráðgjöf til einstaklinga, stofnana,
félagasamtaka og fyrirtækja; upplýsingastarf,
fræðsla, menningar- og félagsstarf. Samkomu-
leg hefur tekist milli sveitarfélaganna á höfuð-
borgarsvæðinu um að standa saman að rekstri
hússins sem verði staðsett á áberandi stað í
miðborg Reykjavíkur. Gert er ráð fyrir að hús-
ið verði rekið sem sjálfseignarstofnun, byggð-
arsamlag eða hlutafélag. Lauslegar áætlanir
gera ráð fyrir um 12 stöðugildum í húsinu.
Viðhorf Islendinga í garð innflytjenda-
kvenna af asískum uppruna er fremur nei-
kvætt og byggist oft á þekkingarleysi og
staðalmyndum að því er fram kom í kynningu
Sigurlaugar Hrundar Svavarsdóttur á rann-
sóknarverkefni hennar Asískar innflytjenda-
konur á Islandi til M.A.-prófs í uppeldis- og
menntunaifræði frá Háskóla íslands. Notáðar
voru eigindlegar rannsóknaraðferðir og safn-
að saman gögnum á árabilinu 1997 til 1999.
Alls voru þátttakendur 21 kona og voru 9 sér-
staklega skilgreindar lykilkonur. Konurnar
voru á aldrinum 23 til 43 ára gamlar og höfðu
búið í allt að 15 ár á íslandi. Rannsóknin er
hluti af stærra verkefni undir stjórn dr. Rann-
veigar Traustadóttur undir yfirskriftinni Kon-
ur í minnihlutahópum á íslandi.
Sigurlaug sagði að umfjöllun fjölmiðla væri
gjarnan byggð á staðalmyndum og ýtti undir
neikvætt viðhorf Islendinga gagnvart asískum
konum, t.d. væru dæmi um að fjallað væri um
konurnar eins og hvern annan varning í frétt-
um undir fyrirsögnum eins og Kaup á konum.
Önnur dæmi væru um að umfjöllun um asískar
konur væri kynlífstengd með yfirskriftum eins
og Er kynlífsþrælkun á íslandi? Sigurlaug
sagði að óformleg könnun á viðhorfi háskóla-
nema hefði endurspeglað fjölmiðlaumræðuna.
Nemendur hafi gjarnan álitið asískar konur
undirgefnar og kúgaðar af hálfu maka.
Asísku konurnar sögðust taka eftir því að
talsvert væri horft á þær og líklega af því að
þær skæru sig úr í útliti. Þær sögðust hafa orð-
ið fyrir áreiti og ættu erfitt með að fara út að
skemmta sér vegna hættunnar á því að verða
fyrir barðinu á íslenskum körlum. íslenskir
karlar spyrðu þær jafnvel fyrir framan maka
og vini hvað þær tækju fyrir nóttina. Dæmi
voru um að makar kvennanna voru spurðir að
því hvað þeir tækju fyrir eina nótt með eigin-
konum þeirra. Sigurlaug lagði áherslu á að
konum fyndist framkoma sem þessi niðurlægj-
andi og liði illa vegna hennar.