Morgunblaðið - 01.11.2000, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 1. NÓVEMBER 2000 35
Víkingaöldin og
Viktoríutíminn
BÆKUR
Bðkmenntafræði
THE VIKINGS AND
THE VICTORIANS
Inventing the Old North in Nine-
teenth-Century Britain eftir
Andrew Wawn. 434 bls. D.S.
Brewer. Cambridge 2000.
BÓK ÞESSI er dálítið þung en
eigi að síður áhugaverð, fjörlega
skrifuö og frjálslega í stflinn færð
mætti segja. Höfundur hefur ekki
aðeins rannsakað í þaula efnið eins
og það kemur fyrir sjónir heima fyr-
ir. Hann hefur einnig kynnt sér við-
fangsefnið eins og það lítur út frá
bæjardyrum Islendinga. Þegar
Bretar horfa um öxl minnast þeir
Viktoríutímabilsins sem dýrðartíma
velmegunar og áhrifa. Undir krúnu
þeirra ástsælu drottningar varð
Bretaveldi voldugast, víðlendast og
ríkast. En einmitt á sama tíma dróg-
ust íslendingar hvað bagalegast aft-
ur úr öðrum. Wawn getur þess að
áhugi Breta á norrænum fræðum
hafi einmitt vaknað við upphaf þessa
tímabils, Viktoríutímans. Allt til þess
hafi Bretum komið í hug fiskur frem-
ur en forn fræði þegar ísland var
nefnt. Wawn hefur eftir Stanley,
sem ferðaðist um ísland 1791, að
furðu gegndi hversu lítið landar hans
vissu um þessi heimkynni sagnari-
tara norðursins. Island var á hjara
heims. Noregur stóð nær. Því var of-
ureðlilegt breskir fræðimenn skyldu
horfa til Noregs jafnskjótt sem þeir
vöknuðu til vitundar um þessa löngu
liðnu tíma. Kom þá af sjálfu sér að
víkingaöldin var færð til bókar undir
merkjum „Old Norse“. Margir Bret-
ar lögðu leið sína til Noregs. Á sama
tíma var sterk þjóðemisvakning að
færa Norðmönnum heim sanninn um
mátt sinn og megin. Þeim þótti því
hvergi verra að aðrir hefðu nokkuð
til þeirra að sækja! Heimskringla
kom fyrst út í enskri þýðingu 1844.
Þýðandinn var Samuel Laing. Hann
hafði starfað erlendis, þar af dvalist
þrjú ár í Noregi. Til íslands kom
hann aldrei og skildi ekki orð í ís-
lensku, naut engrai' aðstoðar frá Is-
lendingum en fór eftir danskri þýð-
ingu.
Árið 1861 kom svo Njála fyrir
sjónir enskra lesenda. Þýðandinn
var enskuprófessor í London, Ge-
orge Dasent að nafni. Hann hafði
raunar þýtt bókina tæpum tuttugu
árum áður þegar hann starfaði í
breska sendiráðinu í Stokkhólmi.
Wawn getur þess að á þeim tíma
hefðu afar fáir Bretar haft á valdi
sínu að þýða beint úr íslensku. Allt
um það gat Njála ekki verið fullkom-
lega „Norse“ í sama skilningi og
Heimskringla sem gerðist í Noregi.
Njála gerðist þó á Islandi enda þótt
Noregur kæmi þar lítið eitt inn í
myndina. Dasent langaði að sjá
sögustaðina og gerði tvisvar ferð
sína til íslands. Hann hreifst af landi
og þjóð þótt þar sætu hvorki fyrir lá-
varðar né hefðarfrúr.
William Morris lagði líka tvívegis
leið sína til íslands. Orð hans vógu
þungt þar sem hann var þekktur í
heimalandi sínu, mun þekktari en
hinir tveir. Hann var hugsjónamað-
ur, alþýðusinni, sósíalisti. Wawn
giskar á að Islandsáhugi hans kunni
að hafa tengst því. Svo mjög sem
örbirgðin háði íslendingum leit
Morris svo til að hún væri þó snöggt-
um bærilegri en misréttið heima fyr-
ir. Wawn tekur upp eftir honum
þessa Islandslýsingu: „Island er
undursamlegur, fagur og hátíðlegur
staður... þar sem égundi mér sann-
arlega vel.“
William Morris kynntist mörgum
íslendingum, þeirra á meðal Jóni
Sigurðssyni, og lét sér annt um hag
landsins. Hann fór þess meðal ann-
ars á leit við Jón að tiltekin kvæði sín
yrðu þýdd á íslensku og birt í Nýjum
félagsritum.
Wawn getur þess að á síðari hluta
aldarinnar hafi enskir fræðimenn,
sem fengust við fornar bókmenntir,
notið aðstoðar Islendinga sem bú-
settir voru í Bretlandi. Fremstir að
telja voru þeir Eiríkur Magnússon í
Cambridge og Guðbrandur Vigfús-
son í Oxford. Guðbrandur hafði um
þrjátíu ára skeið setið að orðabókar-
gerð auk fleiri starfa. Eiríkur hafði
verið bókavörður í fullu starfi, ís-
lenskukennari að aukastarfi og
fræðimaður í tómstundum. Báðir
hafi svo menn þessir sinnt endalaus-
um fyrirspurnum breskra fræði-
manna sem langaði að fræðast um
fornnorræn málefni. Þorleif Repp
nefnir Wawn einnig.
Wawn ber rækilega saman ís-
lenskan og enskan texta þeirra rita
sem þýdd voru á ensku og áður eru
nefnd. Samanburðurinn ber með sér
að hinir ensku þýðendur hafa vandað
sig eins og kostur var enda þótt ekki
væri þýtt úr frummáli. Hvað sem þvi
líður stendur hitt eftir að enskan og
íslenskan eru eins og tveir heimar.
Hugblær sá, sem hin mögnuðu og
margræðu tilsvör í Islendingasögun-
um vekja með íslenskum lesanda,
verður seint útlagður á nokkurt er-
lent tungumál.
Vandi sá, sem breskur íslands-
áhugamaður stóð frammi fyrir á
seinni hluta 19. aldar, var auðvitað
margvíslegur. Wawn getur þess hve
erfitt var að komast til íslands og þá
ekki síður að ferðast um landið eftir
að þangað var komið. En erindið var
oftar en ekki að vitja sögustaða.
Stóra-Bretland var háþróað menn-
ingarríki með afar greiðum sam-
göngum. ísland stóð á byrjunarreit,
nánast eins og Guð hafði skapað það.
íslensk stafsetning var enn á reiki.
Sumir vildu fyrna mál sitt auk þess
sem íslensku bókstafirnir, ð og þ,
komu framandlega fyrir sjónir í öðr-
um löndum. Á titilsíðum segist
Wawn t.d. hafa rekist á orðmyndim-
ar, Guðbrandr, Guðbrand, Gud-
brandr og Gudbrand. Hann hafi því
ákveðið að taka upp stafrétta þá ís-
lenska texta sem hann skírskotar tíl.
Að öðru leyti styðst hann við ís-
lenska nútímastafsetningu.
Margur metur bók eftir þvi hvers
konar áhrif hún skilur eftir í hug-
skotinu að lestri loknum. Niðurstað-
an verður sú að stundum þeim, sem
það tekur að fara í gegnum þessa
miklu bók, sé nokkuð vel varið. Þó
Wawn sé fræðimaður og leggi meg-
ináherslu á faglegu hliðina lokar
hann ekki augunum fyrir hinu mann-
lega.
P.s. I grein minni um bókina
Skólalíf eftir Guðlaug R. Guðmunds-
son, sem birtist 24. okt. sl., hefur
tölvuveiran gert sig heimakomna.
Þar sem sagt er frá Bessastaðaskóla
stendur rektor í blaðinu en á að vera
lektor. Það leiðréttist hér með. E.J.
Erlendur Jónsson
Náttúran í fáum dráttum
BÆKUR
Lj»ð
GLERMEISTARINN
eftir Olav H. Hauge.
Þýðandi: Árni Óskar Árnason.
Bjartur 2000 - 56 bls.
kenni á ljóðum Hauges að hnita afar
fáa og knappa hringi um eina hug-
mynd. Með þessum hætti eru Ijóðin
líkust leifturljósi sem skilur eftir
skýra mynd af viðfangsefninu í kolli
lesandans. Sum minna á austur-
lenska Ijóðlist, krafturinn í hverju
orðið mikill. Dæmi um slíkt Ijóð er
Desembermáni 1969:
hverfið sem skáldið lifði í. Kímnin er
sjaldan langt undan, sjá t.d.
Sleggju:
Ég er bara
sleggja.
Þama stend ég nú.
Ér er bara til taks
þegar á reynir.
OLAV Hauge var sérstakur mað-
ur og sérstakt skáld. Hann bjó af-
skekkt í Noregi, var einbúi og kunn-
ur fyrir að yrkja bæði Ijóð og jörð.
Fyrstu Ijóðabók sína gaf hann út 38
ára gamall, þá þroskaður lífs-
reynslu.
Glermeistarinn er safn 40 Ijóða
skáldsins, langflest þeirra eru stutt
og hnitmiðuð. Það er einmitt ein-
Hann felur stálið
í silfurslíðri.
Það er blóð á egginni.
Þýðandinn, Árni Óskar Árnason,
hefur sótt flest ljóðin í þessa sýnis-
bók til síðustu þriggja Ijóðabóka
Hauges. Mörg eru Ijóðin tengd nátt-
úrunni enda í samræmi við um-
Fátt skal hér sagt um hvemig til
hefur tekist með þýðingu Óskars
Áma; frumtextinn er ekki við hönd-
ina. Hitt er ljóst að myndir og
merking skila sér prýðilega á ís-
lensku - og er þá ekki gefið að þær
séu jafntærar á frummálinu.
Ingi Bogi Bogason
VIÐ ERUIVl FLUTT
eru fluttar í
Heimsferðir hafa nú flutt aðalskrifstofur sínar í
Skógarhlíð 18, og bjóða viðskiptavini sínavelkomna
í nýtt og glæsilegt húsnæði þar sem þú finnur nóg af
bílastæðum.
Heimsferðir
Skógarhlíð 18 • Reykjavík • Sími 595 1000 • www.heimsferdir.is
Ríkisvíxlar í Tnarkflolckum
Utboð miðvikudagmii 1. nóvember
í dag, miðvikudaginn 1. nóvember kl. 11:00, fer fram útboð
á ríkisvíxlum hjá Lánasýslu ríkisins. Að þessu sinni verður
boðið upp á Vh mánaða ríkisvíxla en að öðru leyti eru
skilmálar útboðsins í helstu atriðum þeir sömu og í síðustu
útboðum.
I boði verður eftirfarandi flokkur ríkisvíxla í markflokkum:
Aitkðhflmaik
Flokkur Gjalddagi linsumi Núvcimuii stala* tekinna tíiixxSa*
RVOl-0117 17.janúar 2001 2,5 mónuðir 700.- 3.500-
*MUljónir króna
Sölufyrirkomulag:
Ríkisvíxlamir verða seldir með tilboðsfyrirkomulagi. Öllum er
heimilt að bjóða í ríkisvíxla að þvi tilskyldu að lágmarksfjárhæð
tilboðsins sé ekki lægri en 20 milljónir. Öðrum aðilum en bönkum,
sparisjóðum, fjárfestingalánasjóðum, verðbréfafyrirtækjum,
verðbréfasjóðum, lifeyrissjóðum og tryggingafélögum er heimilt
að gera tilboð í meðalverð samþykktra tilboða að lágmarki
500.000 krónur.
Öll tilboð í ríkisvíxla þurfa að hafa borist Lánasýslu ríkisins fyrir
kl. 11:00 í dag, miðvikudaginn 1. nóvember 2000.
Útboðsskilmálar, önnur tilboðsgögn og allar nánari upplýsingar eru
veittar hjá Lánasýslu ríldsins, Hverfisgötu 6 og í síma 540 7500.
LÁNASÝSLA RÍKISINS
Hverfisgata 6, 2. hæð • Sími: 540 7500 • Fax: 562 6068
www.lanasysla.is • utbod@lanasysla.is