Morgunblaðið - 29.11.2000, Blaðsíða 44

MORGUNBLAÐIÐ
44 MIÐVIKUDAGUR 29. NÓVEMBER 2000
f-serin
PHOSPHATlDYLSiRINi
BETRA MINNI - SKARPARI HUGSUN
BRAINBOW er fæðubótarefni sem eflír starfsemi
heilans og talið er bæta verulega minnið með því
að hjálpa taugaboðum að berast á milli taugamóta.
f-- A
Bónus
fyrir
korthafa
Nú getur þú greitt með EUROCARD og
MasterCard greiðslukortum i Bónus!
UMRÆÐAN
Gáðu vel að
kúnum mínum
FYRIR rúmum
1.100 árum sigldi fólk
frá vesturströnd Nor-
egs út í það „eyði-
sker“ er síðar var
kallað ísland. Fólkið
var þó ekki einsamalt.
Með í för var skepna
sem átti eftir að halda
lífinu í landnemunum
gegnum ýmiss konar
harðæri. Pessi skepna
á nú á hættu að deyja
út með öllu. Þessi
skepna er íslenska
kýrin.
Svo virðist sem full-
sterkir menn hafi
aldrei borið skyn-
bragð á mikilvægi íslensku kýrinn-
ar fyrir íslenska menningu. Það
eru konur, börn og gamalmenni
þessa lands sem hafa gegnum aldir
af ýmiskonar vöntun, fundið líf sitt
komið undir því hvort mjólkandi
kýr fannst á bænum eða ekki.
Sárafáir hafa veitt íslensku kúnni
sæmandi virðing að undanskildum
Davíð Stefánssyni sem orti Lof-
kvæðið um kýrnar, og hitti þar í
mark.
Málið snýst um innflutning á
fósturvísum sem samþykktur var
af landbúnaðarráðherra um síðustu
mánaðamót. Fósturvísarnir eru úr
norsku hvít- og rauðfé, skammstaf-
að NRF, sem er hræringur úr
gömlu norsku kúastofnunum,
skoskum ayrshire-kúm og sænsk-
um hvít- og rauðkúm. Ljóst er að
menningarlegt stórslys hefur átt
sér stað með því að leyfa innflutn-
inginn, og eru ráðamenn brýndir til
að sporna við yfirtöku NRF-kúnna
á alla mögulega vegu. Bændur og
fólk almennt er hvatt til að mót-
mæla, því þessi þorgeirsbolarækt-
un getur útrýmt íslensku kúnni á
örfáum árum. Málið hefm’ marga
fleti.
Á umhverfisráðstefnunni í Rio
de Janero skrifuðu Islendingar
undir plagg þar sem þeir hétu því
að varðveita sín gömlu
húsdýrakyn. Þessar
undirritanir voru liður
í svörun við ákalli frá
Matvælastofnun Sam-
einuðu þjóðanna
(FAO), sem fyrir 20
árum bað lönd um að
varðveita þau gömlu
húsdýrakyn sem fyrir-
fundust í hverju landi.
Ástæðan fyrir ákall-
inu var einföld þegar
kemur að kúm. Næst-
um allar framleiðslu-
kýr í heiminum, líka
þær norsku, eru af
s.k. „Holstein-frísísku
kyni“, en þetta kyn er
rakið af virtum kúafræðingum í
Danmörku til einungis þriggja
nauta af hollenskum uppruna. Þeg-
ar svo er komið að stór hluti af öll-
um framleiðslukúm eiga sér sömu
Kúakyn
Ef íslenska kýrin hverf-
ur, segir Bergsveinn
Birgisson, hverfur einn-
ig stór þáttur úr ís-
lensku hugarfari.
forfeðurna leiðir það til gríðarlegr-
ar innræktunar með stórri áhættu
á að gervallt afsprengið verði veik-
ara og stráfalli niður einn daginn.
Þetta er vegna þess að mikilvægir
erfðaeiginleikar glatast í allri rækt-
un, eiginleikar sem náttúran sér
betur en mennirnir. Þegar menn
ætluðu að snúa til baka með hæn-
urnar, eftir óskum kaupenda, og
hafa umhverfisvænar hænur, þá
snaraðist það heldur betur undir
kvið. Erfðafræðileg hænsnaræktun
hafði leitt til þess að hænurnar
höfðu misst sína upprunalegu getu
til að vera í félagi, og þegar þeim
var hleypt úr úr búrunum, tóku
þær upp á því að hakka hverjar
aðrar til dauðs þegar þær komu
undir bert loft. Nú er eytt miljón-
um króna í Danmörku í að rækta
upp aftur gömlu góðu landhænuna
sem þolir að vera úti.
I kúaræktinni er á sama veg
mikilvægt að hafa upprunaleg dýr,
til að geta byrjað ræktunina upp á
nýtt, og þetta var ástæðan fyrir
ákalli FAÓ sem íslendingar eru nú
á góðri leið með að svíkja.
I framtíðinni, þegar þörf fer að
verða á eldri erfðaeiginleikum í
ræktuninni, má allt eins ætla að
eftirspurn verði eftir genum úr
einu elsta óblandaða kúakyni í
Evrópu. En hvað þá?
Nú veit ég að menn segja að ís-
lenska kýrin verði alltaf til og hér
sé bara um tilraun að ræða. Hér
vita Norðmenn betur. Sé ekki
spornað við þróuninni mun NRF
kýrin taka yfir á nokkrum árum.
Nokkrar gamlar íslenskar kýr
verða hafðar í girðingu einhvers
staðar (kannski á túninu bakvið
Árnastofnun?), en þetta leiðir til
svo mikillar innræktunar að kynið
verður veikt eftir nokkur ár, og
deyr að lokum út. Prófessorarnir
við Landbúnaðarháskólann að Ási í
Noregi viðurkenna að svona sé að
fara fyrir gömlu kúastofnunum
þeirra.
Hagnaðinum má deila í tvennt:
NRF-kýrnar mjólka meira og gefa
af sér meira kjöt en þær íslensku.
Athugum þessar forsendur nánar.
NRF-kýrnar mjólka meira, það
er rétt. En þetta eru líka hálfs-
tonns þung túnhveli sem þarf að
ryðja kjarnfóðri í nánast viðstöðu-
laust, og staðreyndin er sú að þær
lifa ekki nema í 5-6 ár. Dýralækn-
ar hér í Noregi líkja lífi þeirra við
feril íþróttaafreksfólks á hátindin-
um. Þær eru keyrðar út á skömm-
um tíma. Gömlu kýrnar í Noregi
urðu 10-14 ára gamlar, og dóu
saddari lífdaga. Islensku kýrnar
Bergsveinn
Birgisson
Umferðaróhöpp,
hálka og mengun
UNDANFARNAR
vikur hefur orðið mikið
af umferðaróhöppum
vegna hálku. Rifjað
skal upp að í haust
hófst árleg áróðurs-
herferð gegn nagla-
dekkjum. Að venju fór
gatnamálastjóri í
Revkjavík fyrir her-
ferðinni og sló um sig
með fullyrðingum um
mikinn kostnað vegna
skemmda á malbiki af
völdum naglanna en
lítinn ávinning öku-
manna á móti. Ekki
ræddi hann um sam-
spil saltaustursins og
naglanna sem hefur þó væntanlega
mest áhrif til skemmda á malbiks-
slitlagi. Það skýrist af því að saltið
leysir upp bindiefnið í malbikinu
þannig að naglarnir eiga auðvelt
með að tæta það upp. Þá taldi hann
freistandi hugmynd að ökumenn
þyrftu að kaupa leyfi til að fá að aka
um á nagladekkjum að
norskri fyrirmynd.
Oryggismála- og
dreifbýlisskattur
Skattur á notendur
nagladekkja yrði fyrst
og fremst skattur á þá
sem þurfa nauðsynlega
út á vegina í verstu
akstursskilyrðum. Það
eru þeir sem vinna að
öryggismálum, þjón-
ustu og neyðarhjálp en
einnig fólk víðs vegar í
dreifbýli. Ég verð ég
að segja að mér finnst
þetta ekki góð hug-
mynd þó að hún kitli
gatnamálastjóra.
Ókostir söltunar,
umhverfísspj öll
Mig grunar að saltið valdi meiru
um vegskemmdir heldur en nagl-
arnir en ég man ekki eftir að emb-
ætti gatnamálastjóra eða Vegagerð-
in hafi staðið fyrir rannsókn á því,
sem væri þó rík ástæða til miðað við
allt sem í húfi er. Ég tel líklegt að
notkun salts skapi meiri vanda held-
ur en það leysir, einnig býst ég við
að umferðaróhöpp séu fleiri en
þyrfti að vera vegna þess og vil ég
færa rök fyrir því.
• í fyrsta lagi: Misræmi verður í
hemlunar- og aksturshæfni bíla um-
fram það sem óhjákvæmilegt er.
M.a. er mikill munur á gripi dekkja,
hvort þau eru tjöruhúðuð eða ekki.
Þetta veldur aukinni þörf fyrir
nagla. Einnig má nefna filmu sem
leggst á bílrúður og veldur skertu
útsýni bflstjóra.
• I öðru lagi: Vandamál sem
fylgir söltun í dreifbýlinu en það
felst í því að sé búið að salta þjóð-
veginn og snjói í saltið veðst það
upp í snjóelg sem þjappast ekki og
verða úr hættuleg akstursskilyrði.
Þetta veldur því að snjóruðning-
stæki þurfa helst stöðugt að vera á
ferðinni í þeim aðstæðum til að
koma í veg fyrir óhöpp. Þetta gerist
reyndar líka í þéttbýli en mokstur
er tíðari þar.
• I þriðja lagi: Umhverfið meng-
ast af þeirri eitursúpu sem verður
til úr samsulli salts, malbiks og
vatns og rennur af götunum, einnig
af aukinni notkun leysiefna við þrif
á bílum. Nýjar rannsóknir á vist-
kerfi Elliðaánna sýna vel hvaða
áhrif verða á lifríkið og hvað í húfi
er.
Vantar þig vinnu?
www.radning.is
Sverrir
Hjaltason
mjólka miklu meira miðað við
líkamsþyngd og þær mjólka nóg.
Það vantar ekki mjólk á Islandi.
Og hvað eiga Islendingar að
gera við meira kjöt? Það vantar
ekki kjöt. Meðan ekki hefur tekist
að selja erlendis besta lambakjöt á
þessum hnetti, hvernig ætla menn
þá að selja haug af norsku kúa-
kjöti?
Næringarfræðingar eru farnir að
benda á að þegar maður borðar
kjöt, borðar maður ekki bara dýrið,
heldur líka verund dýrsins. Þetta
verður sjálfsögð hugsun í framtíð-
inni. í stærri löndum má nú orðið
finna búðir þar sem segir af því af
hvaða skepnu kjötið er komið, hvað
sú skepna borðaði, hvers lensk
skepnan var, hvað hún hét og svo
framvegis. Og má þá ekki ætla að í
framtíðinni kaupi fólk frekar hana
Auðhumlu sem er af því gamla
„OId-Norse“-kyni sem lifað hefur
stóískt í grösugum sveitum íslands
frá dögum Egils og Njáls, en
norsk-skosk-sænska NRF-kú frá
Islandi sem dó úr elli 5 ára og át
100 tonn af kjarnfóðri? Og hvað
skyldi verða um íslenskt mál, þeg-
ar norsk-skosk-sænsk mjólk er
komin í þjóðtungufernurnar? Er
ekki alltaf verið að segja manni að
maður sé það sem maður borðar?
Ef íslenska kýrin hverfur, hverfur
einnig stór þáttur úr íslensku hug-
arfari. Þetta er ekki hægt að sanna
í dag, en hafi menn einhverjar leif-
ar af innsæi eða brjóstviti í sér, á
ekki að þurfa sönnunar við. Gamla
stefið segir:
Sæl María, guðs móðir,
seztu nú á stein
og gáðu vel að kúnum mínum,
meðan eg fer heim.
Þessi rödd úr fortíðinni biður
ráðamenn að varðveita íslensku
kúna og sýna henni viðeigandi
sóma. Fái Bændasamtökin óheft
frelsi til að rækta sína þorgeirsbola
á kostnað íslensku kýrinnar er
þessi fortíðarrödd kæfð niður í
nafni markaðsguðsins og aukinnar
framleiðni, sem þó er ógerningur
að sjá nokkurn hagnað af. Og þá er
óhætt að spyrja hvort það borgi sig
yfirhöfuð að hafa menningu eða
nokkuð annað úr fortíðinni á ís-
landi ef það eykur ekki framleiðni.
Höfundur er nemi í norrænum
fræðum í Björgvin í Noregi.
Hjólbarðar
Skattur á notendur
nagladekkja yrði fyrst
og fremst skattur á þá,
segir Sverrir Hjaltason,
sem þurfa nauðsynlega
út á vegina í verstu
akstursskilyrðum.
• í fjórða lagi: Skemmdir á bfl-
um, fatnaði, skótaui og inni í húsum
af völdum óþverrans sem berst inn
af götunum.
Merkilegt finnst mér reyndar að
„græningjar" og aðrir sem mest
hamast út af nýtingu náttúrugæða í
óbyggðum, og eru nú síðast búnir að
fá hugljómun um að friðlýsa Yatna-
jökul og allt sem frá honum rennur,
virðast vera sem næst ónæmir fyrir
umhverfisspjöllum sem framin eru á
höfuðborgarsvæðinu með ýmsum
hætti.
Hvað er hægt að gera?
Að þessu samanlögðu legg ég til
að þeir sem fjalla um þessi mál hjá
ríki og borg taki sig nú til og efni til
víðtækrar rannsóknar á hvaða úr-
ræði dygðu okkur best í öryggis-,
umhverfis- og kostnaðarmálum
vegna vetraraksturs. Stefna yrði
mörkuð í framhaldi af því. Það yrði
vafalaust árangursríkara heldur en
þessi árlega og margþvælda tugga
um skaðsemi nagladekkja.
Höfundur er rafveitustjórí á
Hvammstanga.