Þjóðólfur - 24.01.1896, Blaðsíða 2

r
t Jón Pótursson
fyrv. háyfirdómari, er lézt 16. þ. m., eina
og getið var í síðasta blaði, var elztur
háskólagenginna manna hér á landi. Að
eins 3 skólagengnir menu eldri en hann
eru nú á lífi, þeir uppgjafaprestarnir séra
Þórarinn Erlendsson á Hofi í Álptafirði
(96 ára), séra Benedikt Eiríksson í Saur-
bæ í Holtum (89 ára) og séra Jón Brynj-
ólfsson á Hala í Holtum (86 ára), og eru
þessir tveir síðasttöldu skólabræður hins
látna, en hinn þriðji, Páll Melsteð sagn-
fræðingur,útskrifaðist úr skóla sama ár og
Jón Pétursson, og er hann nú elztur lög-
fræðinga. Hyggjum vér, að ekki séu nú
á lífi aðrir skólabræður J. P. en þessir 3.
Þeir eru sjaldnast margir, er verða 60—70
ára gamlir stúdentar, og fylkingarnar
riðiast á skemmri tírna.
Jón Pétursson var fæddur á Víðivöll-
um í Skagafirði 16. jan. 1812, Þar bjuggu
þá foreldrar hans Pétur prófastur Péturs-
son prestur að Miklabæ og síðari kona
hans Þóra Brynjólfsdóttir Halldórssonar
biskups á Hólum Brynjólfssonar af ætt
Hrólfs sterka í Skagafirði. En Pétur
prófastur var son séra Péturs Björnssonar
að Tjörn á Vatnsnesi, er í raun réttri var
launson Halldórs prófasts Hallssonar á
Breiðabólsstað í Vesturhópi, er var mesti
merkisklerkur og kominn af hinni göfg-
ustu ætt, er rekja má í beinan karllegg
til Lopts ríka Guttormssonar og þaðan til
landnámsmanna. Var Pétur prófastur tal-
inn einhver mestur höfðingi í Skagafirði
á sinni tíð og í mjög miklu áliti. Jón
Pétursson lærði undir skóia hjá föður sín-
um og Sigurði stúdent Arnþórssyni mági
sínum (síðar presti á Mælifelli), kom í
Bessastaðaskóla 1830 og var útskrifaður
þaðan 1834 með bezta vitnisburði fyrir
gáfur og siðprýði, var næsta vetur (1834
—35) hjá Hallgrími Scheving á Bessa-
stöðum, sigidi til háskólans 1835 og tók
þar „exarnen artiurn" og annað lærdóms-
próf, hvorttveggja með 1. einkunn, en próf
í lögum haustið 1841 einnig með 1. eink.,
og fékk þá meðal annars ágœtiseinkunn í
danskri réttarfarssögu, og munu fáir ís-
lendingar h*fa fengið þá einkunn í nokk-
urri einstakri námsgrein við lagapróf.
Vorið eptir (1842) kom Jón til íslands og
var þá faðir hans enn á lífi, en andaðist
þá um sumarið 88 ára gamall. Næsta
vetur (1842—43) var hann í Hvammi í
Vatnsdal að kenna sonum Bjarnar sýslu-
manns Blöndals, var settur sýslumaður í
Eyjafjarðarýslu 1843, fékk Strandasýslu
1844, en Borgarfjarðarsýslu 1847, og Mýra-
14
sýslu 1848, og þjónaði þá um hríð (1847—
48) amtmannsembættinu vestra í fjarveru
Bjarna amtmanns Thorsteinsson. Hann
bjó eitt ár (1849—50) í Norðtungu, en
flutti vorið 1850 að Hamri í Þverárhlíð,
en var þar skamma stund, því að s. á.
varð hann 2. meðdómandi og dómsmála
ritari í landsyfirréttinum, og 1856 1. með-
dómandi, en 1877 háyfirdómari, og fékk
lausn frá embætti 1889 eptir 46 ára em-
bættisþjónustu, og hafa engir lögfræðingar
hér á landi jafnlengi þjónað í embætti á
þessari öld nema ísleif'ur Einarsson háyfir-
dómari og Páll Melsteð amtmaður. 1874
var hann sæmdur riddarakrossi danne-
brogsorðunnar og 1889 heiðursmerki danne-
brogsmanna.
Jón háyfirdómari var tvíkvæntur. í
fyrra skiptið kvæntist hann 1848 Jóhönnu
SofFíu yngstu dóttur Boga stúdents Bene-
diktssonar á Staðarfelli. Hún andaðist
1855, og eru börn þeirra: séra Pétur á
Kálfafellsstað, séra Brynjólfur á ÓlafsvöII-
um, Jarðþrúður kona Hanuesar ritstjóra
Þorsteinssonar og Jóhanna Soffía kona
Zophoníasar prófasts Halldórssonar í Við-
vík. í síðara skiptið kvæntist hann 1856
Sigþrúði Friðriksdóttur prests í Akureyj-
um Eggertssonar, er lifir mann sinn, og
eru börn þeirra: Arndís kona Guðm. læknis
Guðmundssonar í Laugardælum, Þóra kona
Jóns Magnússonar sýslumanns í Vest-
manneyjum, Friðrik cand. theol. og Sturla
kaupmenn í Reykjavík, Elinborg og Sig-
ríður.
Það mun rétt hermt í 1. árg. Sunnan-
fara nr. 7 (jan. 1892), að um 1850 hafi
ekki aðrir hér á landi verið meiri virð-
ingamenn, eða þótt öllu líklegri til mik-
ils frama, en þeir þrír bræður: dr. Pétur,
þáverandi forstöðumaður prestaskólans,
Brynjólfur, forstöðumaður íslenzku stjórn-
ardeildarinnar í Khöfn, og Jón yfirdómari.
En Brynjólfur varð ei maður gamall og
var mikill mannskaði að jafnmiklum hæíi-
leika- og ágætismanni. En hinsvegar varð
bræðrum hans langra Iífdaga auðið, og
þeir unnu einnig föðurlandi síuu mikið
gagn, hver í sínum verkahring. Og þótt
Pétur biskup væri í þeirri stöðu, að meira
hlyti að bera á honum út á við en bróð-
ur hans, þá munu þeir, er þekktu Jón
háyfirdómara bezt, fullkomlega viðurkeuna,
að hann hafi hvívetna fyllt sæti sitt með
sæmd og heiðri. Hann sat fyrst á al-
þingi 1855 sem þjóðkjörinn þingmsður og
1859 í fyrsta skipti sem konungkjörinn
þingmaður og á öllum þingum upp frá
því til 1886, og var hann þá aldursforseti
þingsins. Var hann jafnan talinn einhver
hinnallrafrjálslyndastikonungkjörinnaþing-
manna, svo að stjórninni mun hafa verið
nóg boðið opt og einatt. En frjálslyndi
hans stafaði af einlægri þjóðrækni og ó-
bifanlegri sannfæriugu um það, að hver
þingmaður ætti að skoða sig sem fulltrúa
sinnar eigin þjóðar, vinna heuui það gagn,
er hann gæti, og fylgja sinni eigin sann-
færingu, án tillits til af hverjum hann
væri kosinn. Það mun einnig vera leitun
á konunglegum embættismanni, er hafi
verið jafn íslenzkur í hugsunarhætti sem
Jón háyfirdómari. Það mun hafa verið
houum mest að þakka, að stofnað var
kennaraembættið í íslenzkri sögu og bók-
menntum við Kaupmannahafnarháskóla, en
hann hafði reyndar stungið upp á, að það
yrði stofnað í Reykjavík, en að því gat
stjórnia auðvitað ekki gengið. Það sem
ef til vill ber þó einna ljósastan vott um
þjóðrækni hans og þekkingu á högum lands-
ins að fornu og nýju, er landbúnaðarlaga-
frumv. það, er hann samdi og lét prenta
1877, stórmerkiiegt rit og vandað, og
sniðið allmjög að fornum lögum, enda þótti
stjórninni það svo íslcnzkt, að hún gat
ekki fallizt á það. Hann var og einhver
hinn fyrsti uppástuugumaður bankastofn-
unar hér á landi og lét sér mjög hugað
um það mál, þótt sumir aðrir létu meira
á sér bera síðar, og teldu sig forvígis-
menn þess og flytjendur. Yms fleiri mik-
ilsverð mál mætti nefna, er hann átti mik-
inn og góðan þátt í, eu honum var fjarri
skapi að trana sér fram eða berast mikið
á, því að hann var laus við alla hégóma-
girni, og nutu þá stundum aðrir, er frama-
djarfari voru, þeirrar viðurkenningar, er
að réttu lagi hefði átt að koma annars-
staðar niður.
Af ritverkum Jóns háyflrdómara má
sérstaklega nefna „Kirkjurétt“ hans, er
hann gaf tvisvar út. Mun það rit Iengi
bera vott um skarpskyggni höf. og djúp-
sæja lögfræðislega þekkingu, enda má
óhætt segja, að hann var í miklu áliti
sem lagamaður og réttsýnn dómari. Hann
var frábærlega vel að sér í réttarfarssögu
landsins að fornu og nýju. Sögu landsins
yfirhöfuð en þó einkum á miðöldunum (14.,
15. og 16. öld) var hann svo kuunugur, að
vér hyggjum engan íslending á síðari tím-
um hafa verið hans jafnoka á þvi svæði,
aunan en Jón Sigurðsson, en hvað ætt-
fræði snertir sérstaklega, þá er kunnugt,
að hann lagði jafnan mikla stund á hana,
og hatði hið mesta yndi af þeim rannsókn-