Norðanfari - 18.06.1877, Blaðsíða 2

— 86 —
prestsekkju og uppgjafapresti parf að gjalda
af, haíi cigi eptir nema 600 kr. virði, sem
munu pykja næsta lítil embættislaun, pó
margur verði nú við minna að búa af
prestum. Samt sje jeg eigi fært að stinga
upp á breytingu pessarar eptirlaunareglu,
meðan mestallur tekjustofn brauðanna fylg-
ir peim. En sjálfsagt er pað, að bæta yrði
meira upp liin minni brauðin, meðan mikið
gengi frá peim öðrum til uppeldis og halda
peim fjárstyrk, sem veittur er til bjálpar
uppgjafaprestum og prestaekkjum, mest til
peirra, sem í fátækum brauðum eru og sjálf
efnalítil. Eigi mun beldur mega um sinn
hugsa til, að eptirlaunamenn af prestastjett
beri upp lík kjör samskonar fólki af valds-
mannastjett. A uppgangsöldum valdsmanna
voru peir gjörðir fósturbörn ríkissjóðsins,
sem annaðist tekjustofna peirra, en presta-
stjettin var látin búa að sínum, og mun
enn að miklu leyti verða við pað að vera,
enda mundi landsjóður nú eigi verða pess
umkominn, að bæta svo upp eptirlaun allra
uppgjafapresta í landinu, prestaekkna og
barna peirra, að lík yrði eptirlaunum liinna.
Nei! um pað vil jeg eigi íieira tala að
sinni — meðan prestastjettin lifir af öðrum
tekjustofnum en valdsmenn, og pjóðin á
pessa tekjustofna handa prestastjettinni. |>ví
pó hjer sje gert ráð fyrir að nokkru yrði
að bæta við presta úr landsjóði, pá er pað
lítið á móti arði kirkjueignanna og pví sem
brauðunum fylgir, sem er nú, eptir pví sem
brauðin voru seinast metin, 157,180 króna
virði (pað er eins og vextir af höfuðstóli er
næmi 3,929,500 kr.).
Hið priðja sem virðist spilla hjer kosti
prestastjettar vorrar og gjöra hana óaðgengi-
legri, er tollheimtan, og sýnist mikill bæti-
kostur, ef henni yrði afljett. En hvorki er
petta hægðarleikur eptir pví sem nú stend-
ur, og svo ætla jeg, að úr pví mundi eng-
inn bætikostur verða, hvorki fyrir gjaldenda
nje kennimenn, og allra sízt fyrir landsjóð-
inn. Tveir kostir eru til að losa presta við
tollheimtu, annar sá að fella niður öll gjöld
búenda til presta og kirkna, en pá yrði að
auka peim útgjöld á annan hátt, jafnvel
meira en svaraði pví peir sem fríuðust við,
pví prestum og kirkjum verður að halda við.
Hinn er sá, að setja aðra til að kalla sam-
an pað prestum og kirkjum ber. En pað
mundi enginn gjöra fyrir ckkert, og drægi
tollheimtulaunin af tekjunum, sem mjög víða
eru of litlar handa prestum og kirkjum,
enda gæti prestum opt orðið fullervitt að
fá sitt hjá tollheimtumönnum, og fengi pað
er stórbýli eitt, sem konungur á og heitir
fjóðhildarstaðir1.
Hjer næst kemur Eiríksfjörður. |>ar er
fyrir fjarðarmynninu eyja, sem heitir Ei-
riksey. Hún er hálf dómkirkju-eign. En
hinn helmingurinn liggur til Dýranesskirkju,
Sú kirkja á stærsta sókn á Grænlandi og
liggur vestanmegin pá inn cr siglt á Eiríks-
fjörð. Dýranesskirkja á allt inn í Miðfjörð.
Sá fjörður liggur út úr Eiríksfirði til norð-
vesturs. Lengra inn með Eiríksfirði er Sól-
arfjallskirkja. Hún á allan Miðfjörð. J>ar
inn frá er Leiðarkirkja og á allt land inn
í fjarðarbotn og út hinumegin til Búrfells.
En allt út frá Búrfelli á Dómkirkjan. Hjer
er eitt stórbýli, sem heitir Brattahlíð. |>ar
er lögmaðurinn vanur að búa.
Nú er hjer næst að segja frá eyjum.
Yestur frá Langey eru úteyjar, sem Lamb-
eyjar heita. J>ar heitir Lambeyjarsund, pví
pað liggur mílli Lambeyjar og Langeyjar.
Lengra inn frá liggur Eossasund í Eiríks-
1) Líklega eptir J>jóðhildi konu Eiríks
rauða. S. G.
právalt í pví, sem peim kæmi miklu verr,
en pað sem gjaldendur borga til peirra.
Sízt mundi lieldur tollheimtumenn peir hin-
ir nýju, som ætti að greiða gjöldin aptur
presti, verða linari í optirkallinu en prestar,
sem právalt gefa mörgum fátækum eptir
smágjöld eða taka pau í ýmsum greiða, sem
engin útlát eru í, en presti geta komið vel.
Til hefir pað og verið fundið, og ekki
hæfulaust, um pessa landsvenju, er búendur
greiða presti sjálfum gjöld til hans og kirkj-
unnar, að pað olli presti óvildar í sókninni,
að hann gengst sjálfur eptir gjöldum handa
sjer. |>etta getur átt sjer stað sumstaðar,
og pó helzt, pað jeg veit, par sem bændúm
pykir prestur lítið vinna til gjalda, pví hann
sje hirðulítill og fánýtur eða óspilunarsam-
ur. Yæri búendum alls eigi láandi, ef sú
væri orsök óvilja peirra að greiða prests-
gjöld, pví hver skynugur maður skilur, að
hirðuleysi og ókostir í prestastjett er mesta
skaðræði lands og Jýðs. Til eru og pær
sveitir — en pað er helzt par sem velgengni
er í meira lagi eða óregla gengst við — að
par er svo lítið hirt um kristna trú og
kristindómssiði, að menn pykjast engan
prest purfa, eru tregir að gjalda honum,
nota lítið skyldustörf hans, og telja hann
mjög fánýtan, allt eins pó liann hafi við-
leitni að rækja vel embætti sitt. En petta
er að eins óvíða •— pví fer betur, — má
iniklu lieldur með sanni segja, að pegar prest-
ur er skyldurækinn, reglusamur og góðgjarn,
pá vilja menn miklu heldur gjalda honum
prests- og kirkjugjöld, heldur en öðrum,
lianda presti og kirkju, úr pví peir verða
livort sem er að greiða pessi gjöld. En pað
verður allstaðar að gjöra á einhvern hátt,
par sem kirkjur eru og prestar. J>egar
kirkjur voru byggðar vegna safnaða, pá varð
sú kvöð að leggjast á pá eða eiuhvern gjald-
stofn,, að lialda kirkjunum við. Að öðrutn
kosti mundi pær hafa fallið og horfið, og
með peim opinber trúrækni og trúarhættir.
Hjer kefir nú eitt sinn verið gjört að reglu,
að söfnuðir hjeldi við kirkjum, og til pess
lagður fjórðungur tíundar, lýsitollur og leg-
kaup. J>essari reglu munum vjer lengi verða
að halda. Eæ jeg eigi önnur líklegri ráð,
eða eðlilegri sið. Og engum stendur nær
að annast um tekjur kirkju en prestinum,
sem hefir sín embættislaun að mestu leyti
af hennar eign. Sízt gæti búendum pótt
betra að greiða pær öðrum. Nú er pað
kunnugt, að meiri hluti pess, er söfnuðir
greiða prestum, sem liafa fjárhald kirkna,
er kirkjunnar viðháldsfje. Eyrir utan pað,
fjarðar mynni. Dómkirlcjan á allar eyj-
arnar.
Norðan við Eiríksfjörð eru tvær víkur,
Ytrivík og Innrivík, peim hagar svo.
|>ar norður frá er næstur Breiðifjörð-
ur. Skerast úr honum Mjóifjörður, svo
norður lengra.Eyrarfjörður, pá Borgarfjörð-
ur, pá Loðmundarfjörður. Vestast af allri
Austurbyggð er ísafjörður. Allir pessir
firðir eru byggðir.
Erá Austurbyggð til Vesturbyggðar er
tylft sjávar og allt óbyggt. |>ar í Vestur-
byggð er ein stór kirkja, er Steinsness (á
líklega að vera Sandness) kirkja heitir. J>ar
var um stund dómkirkja og biskupssetur.
Nú hafa skrælingjar alla Vesturbyggð á
sinu valdi. ]>ó eru par enn hestar, geitur,
naut og sauðfje, allt villt og ekki fólk livorki
kristið nje heiðið.
*
* *
Allt petta sem hjer er talið sagði oss
ívar Bárðarson Grænlendingur, sem var um
mörg ár formaður (ráðsmaður) á biskups-
setrinu Görðum á Grænlandi. Kvaðst hann
hafa sjeð pað allt sjálfur. Og liann var
er preststíundin pað mesta, sem prestar
taka móti hjá söfnuðum sínum, og nemur
hún óvíða mjög miklu fyrir hvern einn.
Enda eru pessar greiðslur stundum borgað-
ar með öðru en pví, sem eyðiy fje búenda.
Prestarnir mætti miklu heldur óska að frí-
ast við fjárhald kirkna, en búendur að gjalda
öðrum en peim. Ejárhald kirkna verður
prestum opt vandasamt og hættulegt fyrir
efnahag peirra. Enda fylgir opt fátækum
brauðum helzt sú óhæfilega kvöð á presti,
að byggja kirkjuna af sínum efnum, pegar
tekjur hennar eru svo litlar — en pað er
ætíð svo í litlum sóknum — að pær hrökkva
ekki nærri pví til byggingarinnar. Verður
að finna ráð til pess að afmá pessa kvöð,
sem kemur par helzt fram, er sízt skyldi.
Eyrir utan preststíund, eru tekjur, sem
peir eiga sjálfir að hirða, mestar af stöðun-
um og svo jörðum, sem kirkjan á. Tekjur
af stöðum taka flestir prestar í búi sínu.
Sú landsvenja, að prestar búi á stöðum og
lifi meðfram af búi sínu, er svo affaragóð
og holl allri pjóðinni, að hún ætti aldrei
niður að leggjast. Hvern sem leitaðist við
að afmá pennan lieillasið, mætti vel telja
rögvætt sinnar pjóðar. Og pað er svo langt
frá, að búsumsjón á stöðum glepji fyrir
kennimanni að rækja sín skylduverk, að pað
er altítt að prestar peir, sem búas bezt,
stunda manna bezt sín prestsverk. En hjer
er nú eigi. tími til að tala meira um petta
málefni. Tekjur af kirkjujörðum fá prest-
ar optast í landaurum, og parf peim sjald-
an að koma pað síður enn silfur, nema hvað
misjafnt gengur stundum með greiðsluna.
Leiguliða verður og að standa á sama, hvort
hann greiðir landskuld presti eða öðrum,
og sjaldan eru kirkjujarðir byggðar harðara
en bændaeignir jafngóðar, svo eru og kirkju-
jarðir tíundarfríar, nema pá til fátækra.
f>riðja aðaltekjugrein presta eru heytoll-
arnir eða lambafóðrin. Eru pau prestum
jafnan notadrjúg tekjugrein, ef allvel er
fóðrað, og búendum sú greiðsla, sem peim
dregur allra minnst um. Jeg segi fyrir
mig: á engu stendur mjer, pó jeg bæti 1
lambi í liús, par sem ein 16—20 eru fyrir
eða fleiri.
Ejórða tekjugrein er sumstaðar prest-
mata eða pjónustulaun útkirkna, sem bænd-
ur eiga, eða landsjóður, og tel jeg meina-
laust pó prestur taki sjálfur við pcim gjöld-
um af greiðendum, nema livað misbreztur
getur stundum orðið á greiðslunni.
Fimmta tekjugrein, sem mjer erkunnug,
eru dagsverkin, sem víðasthvar eru einhver.
einn af peim, sem lögmaðurinn valdi til að
fara í Vesturbyggð móti skrælingjum, að
reka pá paðan. En er peir komu pangað
fundu peir engan mann, hvorki kristinn nje
heiðinn, en talsvert af villifjenaði, sem peir
höfðu liönd á, slátruðu sjer til matar og
hlóðu skipin, sem pau gátu borið. Síðan
sigldu peir heim aptur. Svo sagði ívar oss,
sem var í pessari för.
Norður frá Vesturbyggð er fjall eitt
mikið, sem heitir Himinroðafjall. Eær eng-
inn lengra siglt en til pessa fjalls, sem lífi
vill halda, pví hafsvelgir eru par margir
hvervetna í sjónum.
Á Grænlandi er silfurberg1 nóg, hvítfr
birnir með rauða tiekki á höfði, hvítir fálk-
ar (há) hvalatennur, rosmhvalatennur og
svörður, fiskakyn margskonar, fleiri en í
nokkru öðru landi. |>ar er og marmari
allavega litur, par er tálgusteinn, sem eld-
1) |>að er líklega silfurgrjót pað sama
og Danir fluttu paðan fyrst er peir fundu
aptur Grænland á 18. öld, og ætluðu silfur
væri, en reyndist silfurlaust.