Norðanfari - 18.06.1877, Blaðsíða 3

87 —
Tel jeg hirðingu þeirra sumra, hina leið-
ustu tollheimtukvöð kennimanna. Dagsverk
peirra, er sjálfum sjer eru ráðandi, er lítið
um að tala. Prestur getur jafnan pegið
pau í vinnu eður ýmsum greiða, sem fátæk-
um getur verið hægt að inna af höndum;
en dagsverk liinna, sem öðrum pjóna, eru
miklu verri, enda fá prestar sjaldan mikið
af peim, og pykir leitt að ganga eptir. Enda
er pað ein hin óeðlilegasta kvöð á pjónustu-
bundnum manni, að eiga að inna presti
dagsverk. Yar miklu nær að ákveða hon-
um einhverja litla greiðslu í álnatali — og
pó misjafnt eptir lausafjár eign.
Um tekjur presta fyrir aukaverk tala
jeg eigi, pær eru víðasthvar litlar. Enda
er pað allstaðar títt, að embættamenn taka
sjálfir móti pessháttar hjá hluteigendum.
|>að er pá í fám orðum mitt álit um
petta mál presta hjer á landi og hag peirra,
að prestum eða brauðum megi ekki fækka
til muna úr pví sem nú er, en bæta verði
upp fjöldamörg brauðin, eptir pví sem nú
er aldarhætti komið, og að landsjóðurinn
verði að greiða pennan bóta, svo að tekjur
fárra eða engra brauða verði rninni en svari
1000 krónum — að óráð sje að selja fast-
eignir brauðanna, pví í peim sje fólgin
miklu meiri fjárstofn, en nú pykir, og að
prestastjettinni muni fyrst um sinn verða
að fylgja sú kvöð, að prestar taki sjálfir
móti launum Sínum af peirra hendi, sem
nú eiga að greiða pau, pví prestum komi
pau jafnaðarlega betur en krónugjald, bænd-
um sje jafnvel betra að greiða pau prestin-
um en öðrum, og launin hlyti að minnka
við pað, ef aðrir kölluðu saman og greiddi
svo prestum. En ef niður væri lagðir gjald-
stofnar og greiðsluhættir, sem nú eru, og
aðrir handhægri finnist í staðinn, sem jeg
ætla eigi muni vera auðvelt og alls eigi
byfjandi, meðan atvinnuvegir landsins eru
ekki lengra komnir en nú. pá fyrst væri
hugsandi til að fría prestana við pá kvöð,
að gangast sjálfir eptir sóknartekjum sín-
um. B. a., 20/i2—76.
Atlmgasemdir
við landbúnaðarlagafrumvarpið.
Yið frumvarpið í heild sinni er pað að
athuga að pað er ekki nógu yfirgripsmikið.
Eiginlega ætti pessi lög að heita „Búnaðar-
lög“ og ná yfir allar greinir búnaðarins:
landsnytjar, reka, varp, ogveiði
hverju nafni sem heitir, og vera svo tæm-
andi í öllu pessu sem lög annars geta
verið, svo ekki purfi hjer áð auki sjerstök
ur vinnur ekki á. Af honum gjöra Grræn-
lendingar, eins og áður er sagt, potta, katla
og skálar, og sái svo mikla, að í peim liggja
10 til 12 tunnur, par er og gnægð hrein-
dýra.
Stormar koma aldrei miklir á Græn-
landi. Snjór fellur par mikíll. En eigi er
par svo kalt sem á íslandi og í Noregi“.
*
fessi Grænlandsbyggða skýrsla, sem
vituð er eptir ívari er sú seinasta, sem til
er um byggðir íslendinga og Norðmanna á
Grænlandi. Aðrar rnikið eldri eru til nokkr-
Ur, en flestar stuttar og lýsa að eins fáu.
Er svo að skilja, sem íslendingum hafi
^argt vel kunnugt verið á Grænlandi á 11.
^2. öld, og fram á hina 13., pví opt hafi
Verið milli farið. Eptir pað áttu peir öðru
sinna en slíkum ferðum, pegar óöld
worðmanna liin mikla (frá dögum Haraldar
gilla fram 4 jaga Hákonar gamla) færðist
ut hingað, hver höfðinginn vildi hjer annan
lög um hinar einstöku greinir. |>ví löggjöf- j
in á ekki að vera í óskipulegri sundrungu
og á stangli, heldur í skipulegri heild að
svo miklu leyti sem kostur er. J>annig
. ætti t. a. m. lax-veiðilögin, síldar-veiðilögin
ó. fl. heima í pessum lögum sem einstakir
kapítular.
Yið einstakar greinir er eptirfylgjandi
atriði að athuga.
1. Yið 7. gr. ]?að er ekki nákvæmt, eða
jafnvel miður rjett pegar sagt er að pað
sjeu almenningar „sem allir hafi jafnan
rjett til“. Skyldi nokkurt pláz vera pað í land
inu, sem einhver not má af hafa, að ekki hafi
einhver sveit eða byggðarlag helgað sjer, með
notkun eignarrjett á pví, öðrumfremur? það
mun óvíða vera. En víða eru samt „almenn-
ingar“ sem allir í peirri og peirri sveit eiga
jafnan rjett til. |>annig eru t. a. in vissar
skógaspildur, fjallagrasa-móar hvannstóð,
fiskivötn o. fl. pví færi betur að orða á
pá leið niðurlag greinarinnar: „Almenn-
ingar eru annaðhvort sjerstakar lendur eða
ítök í annara manna lönd, er tilheyra viss-
um sveitum eða byggðarlögum, og allir
innbúar peirra sveita hafa jafnan rjett til“.
2. Yið 21.—22. J>ar er gjörður munur
á pví hvort hvalir finnast, ellegar vinnast,
í fiskhelgi eða utar, og er pað gjört
í hag fyrir landeigenda en í óhag fyrir pá
sem moð erfiðismunum, og opt með meiri
eða minni lífsháska færa hvali í land. Sje
pað óeðlilegt að gjöra ekki slíkan mun
pá væri sanngjarnara að láta flytjendur fá
2/3 úr peim livölum sem finnast eða vinnast,
fyrir utan fiskhelgi, en helming hinna sem
í fiskhelgi eru telmir, móti landeíganda,
pví ekki hefir landeigandi, sem slíkur, neinn
lcostnað af hvalkomunni, nema hann sje á-
búandi um leið. En h o n u m veldur hval-
koman átroðningi, sem liann verður að fá
endurgoldinn. Opt getur orðið ágreining-
ur um hvert rekald, sem á sjó finnst, er í
fiskhelgi eða utar, og virðist pví nauðsýn-
legt að taka tillit til pess hvert vindur
stendur af landi oða á land pví par undir
er komið hvert líkindi eru að rekaldið berí
að landi.
3. Yið 24. gr. J>essi grein á að koma í veg
fyrir að maður .taki vatn pað er upp kemur
í landi hans frá peim sem neðar búa. J>etta
er nú í sjálfu sjer nauðsýnlegt, en getur pó
orðið allhart eptir pví sem greinin er orð-
uð: Ef svo liagar til, má maður ekki nota
nema lielming vatnsins án leyfis peirra sem
neðar búa, „enda bíði peir e n g a n skaða
af vatnsveitingu hans“. |>annig geta peir
ef peir vilja beita pví, bannað honum vatns-
veitingar, ef til vill að öllu leyti, li v a ð
j lítinn skaða sem peir hafa af peim,
ofan ríða, landsmenn bárust á banaspjótum,
pangað til pjóðin missti frelsi sitt, valds-
menn útlendra konunga páfavilluklerkar og
verzlunarkúgun hjálpaðist að til að eyða
flestri manndáð í landinu, gjöra lýðinn dáð-
lausan ogprællyndan og fera hann í volæði.
Næsta skýrsla um Grænlandsbyggð á
undan ívars, er að líkindum frá lokum
13. aldar. Eru par mörg örnefni, sem vant-
ar í lýsingu ívars. Enda vanta par nokk-
ur sem ívar nefnir. jmr eru og nefndar
vegalengdir norður með Grænlandi að vest-
an og miðað við dagróðra, t. a. m. að úr
Austurbyggð til Yesturbyggðar, sje 6 daga
róður 6 mönnum á 6 æringi og kemur pað
eigi saman við skýrslu lvars, enda telur
hann í sinni lýsingu Yesturbyggð komna í
eyði. _
í annari skýrslu um Grænlandsbyggð
cru taldir 190 bæir í Austurbyggð og 12
kirkjur, en 90 bæir í hinni Vestari og 4
kirkjur.
| og hvað mikinn skaða sem hann
hefir af að vera án peirra. J>egar ágrein-
ingur verður um slíkt ætti að fela óvilhöll-
um mönnum, ekki eingöngu að meta hvað
j mikið af vatninu hlutaðeigandi h e f i r
tekið, heldur einkum að skera úr hve mikið
sanngirnisrjettur er til að hann m e g i
taka, og sje piem gefið fullt vald í pví
eíni.
4. Yið 26. gr. |>ar er gjört ráð fyrir
að, ef grönnum kemur ekki saman um veiði
í merkiá, pá slculi peir veiða sína viku livor.
þetta mun víða reynast oflangur tími og valda
ójöfnuði; mundi hagfeldara að ákveða að
peir veiði 1 eða 2 daga í einu livor.
5. Við 32. gr. |>að er víst ekki mein-
ingin að sekta sjóhrakningsmenn pó pá beri
að landi í varpeyjum, og parf að geta
pess.
6. Yið 34. gr. Ákvörðunin um áfangastaði
kemur í góðar parfir, pareð menn hafa nú
að undanförnu hver um annan pveran lýst
banni gegn pví að ægja megi í landi peirra.
Hinu getur enginn neitað, að áfangastaðir
eru víða mjög tilfinnanlegir fyrir hlutaðeig-
endur, og mun bót sú sem greinin leggur
par við, reinast ónóg: pví pó sýslunefndin
leyfi bónda að heimta hagatoll af ferðamönn-
um, pá eru áfangastaðirnir víðasthvar svo
fjærri bæjunum sjálfumað toll-smalamennsk-
an mundi naumast pykja tilvinnandi, einkum
par ganga mættiað pvívísu að misjafnt feri
um greiðsluna, og heimting tollsins verði
mis vinsæl. Heppilegra mundi að veita
peim mönnum póknun úr sýslusjóði sem
sýslunefndin álítur að öðrum fremur hafi
tjón af ágangi ferðamanna. Sýslufjelagið á
hvort sem er að annast samgöngur innan
sýslu.
7. Yið IV. kap. í heild sinni er pað at-
hugavert: að niðurröðun greinanna feri par
betur öðruvísi: pannig að 22. gr. væri sem
hún er, 33. væri 30., 30. væri 31., 34. væri
32., 31. væri 33., og 32. væri 34.
8. Við 43—47. gr. j>essar greinir eru
gjörðar fyrir hið leiðinlega nágranna-krit,
sem helzt of víða hefir britt á hjer á landi
til skamms tíma. Samskonar ákvarðanir í
Jónsbók liafa aldrei getað úr pví bætt, sem
ekki var von, pær voru aldrei lagaðar til
pess. En nú á síðustu árum hefir samt
mildari tíðarandi og betri liugsunarháttur
kennt mönnum að sjá hve mjög umburðar-
lyndi og bróðerni er betra en rígur og rif-
rildi um hagbeit og annað, svo vonandi er
að pessar greinir verði óparfar, ef pær
verða pó ekki skaðlegar, með pví að
vekja upp aptur rifrildið á stöku stað.
Vilji menn segja að slíkar ákvarðanir sjeu
nauðsýnlegar vegna einstöku ágangsmanna,
Engar frásagnir eru til greinilegar um
pað livernig byggðir Islendinga og Norð-
manna á Grænlandi hafi eyðst á 14., 15.
og 16. öld, svo allur hinn norræni kynstofn
var liorfin paðan, pegar ferðir hófust pang-
að að nýju á 17. öld. En finna má ýmsar
bendingar til pess í fornum annálum og
skjölum, sem enn eru til.
Má par til telja verzlunar-einokun og
afskiptaleysi Noregs- og Dana-konunga ept-
ir miðja 14. öld, yfirgang og kúgun katólskra
klerka, sem lagt höfðu á dögum ívars Bárð-
arsonar undir sig alla byggðina og lilunn-
indi, ránskap Norðurálfu víkinga, seinast á
14. öld og svo á 15. og árásir skrælingja.
En hinsvegar blöstu við Grænlendingum
liin gæðamiklu lönd á austurströnd Ame-
ríku, sem forfeður peirra fundu og peir
hafa síðan efalaust haft mörg viðskipti við.
(Framhald síðar).