Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Blaðsíða 106

110
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
sér af frosti fyrstu sumarnótt, var að þá yrði gott undir bú eða
undirbú, eins og segir í alkunnri vísu:
Frjósi sumars fyrstu nótt,
fargi enginn á né kú,
gróðakonu gerist rótt,
gott mun verða undir bú.
Merking þessara orða er nánast alltaf sú, að nytin, mjólkin úr ánum,
yrði kostgóð og fitumikil. Á Suðaustur- og Austurlandi var það haft
á orði, að rjóminn ofan á trogunum yrði jafnþykkur og ísskánin á
vatninu þessa nótt. Tveir heimildarmenn, annar úr Borgarfirði, hinn
austan af Síðu, bæta því þó við, að málnytan yrði meiri að magni,
ef rigndi þessa nótt, en hinsvegar ekki eins kostgóð. Þá telur heim-
ildarmaður af Vestfjörðum, að ekki væri frostið neins góðs viti, nema
þíða hefði verið á undan. Annars nefna sumir á sunnanverðum Vest-
fjörðum málnytuna ekki á nafn, en telja þetta frost fyrir góðum eldi-
viðarþurrki og/eða heyþurrki. Og í Norður-lsafjarðarsýslu, Stranda-
sýslu og lengra austur álitu sumir þetta einfaldlega boða þurrka-
sumar, og þá eðlilega votviðrasumar, ef rigndi. Þótt þetta séu und-
antekningar frá hinni almennu reglu, er tíðnin það mikil á Vest-
fjarðakjálkanum, að athugavert er.
Sagnir eru um það, að mönnum hafi verið svo mikið í mun að
sannprófa, hvort frost væri fyrstu sumarnótt, að sett hafi verið út
ílát með vatni um kvöldið og síðan vitjað um eldsnemma, áður en
sólin næði að bræða skánina, og auðvitað var ílátið haft í forsælu.
ílát þetta var ýmist skjóla, dallur, skál, grunnur diskur, undirskál
eða skel, sem sýnist einna algengust. Um einstaka jafnvel nafn-
greinda menn er sagt, að þeim væri svo hugað um þetta, að frysi
ekki niður við bæ, hefðu þeir farið upp í fjöll til að aðgæta, hvort
ekki sæist frostskán.
Ýmsir svara því til, að ástæðulaust hafi verið að setja út ílát.
Nógir væru pollarnir, ef tvísýnt þætti. En algengast er um land
allt, að menn annaðhvort kannist við þennan sið af eigin raun eða
hafi heyrt um hann frá öðru og yfirleitt sér eldra fólki. Ekki er
unnt að finna nokkurn mun á tíðni þessa siðar eftir héröðum, nema
hann virðist öllu meir ráðandi sunnanlands en norðan, fremur við
sjávarsíðuna en í innsveitum. Þetta kann að eiga sér þær náttúrlegu
orsakir, að tvísýnna hafi verið um hitastig á fyrrnefndu stöðunum,
en frost öllu óbrigðulla á hinum síðarnefndu. Á stöku stað kannast
menn alls ekki við siðinn, hafa ekki um hann heyrt. En þetta sýnist
mjög einstaklingsbundið, því að í næsta nágrenni þekkja menn hann