Heimskringla - 29.01.1919, Blaðsíða 4

4. BLAÐSiÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. JANÚAR 1919>
HEIMSKHINGLA
(StofnuS 1886)
Kemur út á hverjum Mit5vikudegi
títgefendur og eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
VerV blatislns í Canada og BandaríkJ-
unum $2.00 um árib (fyrirfram borgaO).
Éient tll Islands $2.00 (fyrirfram borgaC).
Allar borganir sendist rátSsmanni blaís-
lns. Póst eóa banka ávisanlr stílist tll
The Viking Press, Ltd.
O. T. Johnson, ritstjóri
S. D. B. Stephanson, ráSsmaður
Skrlfstofa I
72» 9HEBBROOKE STREET, WINNIPEG
P. O. Bnx 3171 Talaiml Garry 4110
WINNIPEG, MANFTOBA, 29. JAN. 1919
Brezku sambandsríkin
Svo virðist sem umheiminum veiti örðugt
að skilja stjórnarskipulag stórveldisins brezka.
Kom joetta skilningsleysi glögt í ljós, þegar
friðarþingið var í undirbúningi og fulltrúar
sambandsríkjanna brezku að krefjast að fá
að eiga þar sæti, sem sérstakir fulltrúar sjálf-
staeðra þjóða. Um tíma leit út sem kröfum
þessum yrði þverneitað sökum mótspyrnu frá
hálfu ýmsra fulltrúa bandaþjóðanna, er
sögðu stóreldið brezka þannig hljóta alt of
mörg fulltrúasæti á þinginu. Virtist sem
mönnum þeim væri það óskiljarilegt, hvemig
sambandsríkin brezku gætu verið algerlega
sjálfstæð, þar þau öH væru tilheyrandi einu
og sama stórveldi og játuðu sameiginiegan
konung. Eins og lesendurnir minnast, varð
skilningur þeirra fyrir því rétta þó glæddur á
endanum og öll mótspyma frá þeirra hálfu
im leið brotin á bak aftur. Og fylstu líkur
benda til, verði nokkuð úr alþjóða bandalags
hugmyndinni, að Canada og hin sambands-
ríkin brezku njóti þar áama réttar og önnur
sjálfstæð og fuHvalda ríki. Hætt er samt
við töluverðri mótspyrnu gegn þessu úr ýms-
um áttum, því enn virðast margir af stjórn-
máiagörpum sumra bandaþjöðanna eiga bágt
með að botna í því stórveldis-skipulagi, sem
grundvallað sé á fullu frelsi og sjálfstæði
þeirra ríkja, er það saman standi af. Skiln-
ingsleysi þetta er í rauninni ofur-eðlilegt, því
hér er um það stjórnarskipulag að ræða, sem
eins dæmi mun vera í veraldarsögunni.
Um þetta efni kemst eitt enska blaðið hér
í Winnipeg nýlega þannig að orði:
“Þegar það umræðuefni kom upp á meðal
friðarþ)ings fulltrúanna, hver afstaða brezku
sambandsríkjanna væri (British Dominions),
þá lýstu frönsku blöðin því yfir og sumir af
stjómmála leiðtogum Frakka, að stjórnar-
skipulag stórveldisins brezka væri með öllu
óskiljanlegt. Stórveldi þetta saman stæði af
mörgum og stórum ríkjum, bygð af þrótt-
miklum framfaraþjóðum, sem stjórnin í West-
minster reyndi þó ekki að hafa nein völd yfir
og sem heimastjórnin gæti ekki neins krafist
x af utan þess, er þær sjálfviljuglega vildu fram
Ieggja.
Sízt er að undra, þó franska þjóðin skildi
þetta ekki. Hér var um að ræða þær þjóð-
ir, sem stoltar voru að skoða sig tilheyrandi
stórveldi, en þó í rauninni eins frjálsar og
nokkrar aðrar þjóðir undir sólinni. Fleiri
þjóðum en frönsku þjóðinni hefir verið slíkt
undrunarefni. Engu stórvekfi sögunnar hefir
verið jafn undursamlega fyrir komið. Brezku
eyjarnar aðhafast í öllu eftir eigin geðþótta,
stjórna sér sjálfar að eigin vilja, skapa eigin
log og hafa fylstu umráð yfir öllum sérmál-
um sínum. Sama er að segja um Canada,
Ástralíu, Nýja Sjáland og Suður-Afríku. Eng-
in þessara ríkja reyna að taka fram í hvert
fyrir öðru. Sýndi eitthvert þeirra slíka fram-
hleypni, væri ekki nema um eitt svar að
gera: hugsið eingöngu um eigin hagi. Til-
raunir að herða á böndum alríkisins hafa ekki
vakið mikinn áhugá. Og þó leitað væri vand-
lega í öHum lagabókum brezka veldisins,
myndu þau lög hvergi finnast, er segðu, að
sambandsríkin verði að aðhafast í samein-
mgu og sem heild. Lög af því tagi eru ekki
tá. Fulltrúar Canada geta á friðarþinginu
greitt atkvæði á móti fulltrúum Ástralíu eða
brezku stjórnarinnar, ef þeim sýnist svo við
borfa. Til slíks hafa þeir fylsta rétt. Er
þetta Ijós vottur, hve lauslega samantengt
stórveldið brezka er . Sízt að undra, þó
sumir botni ekki upp né niður í öðru eins.
Lauslega samantengt? Þannig virðist á
yfirborðinu, er ekki svo? — Þegar brezka
stjórnin í öndverðum ágústmánuði 1914
gerði stjórn Þýzkalands þá tvo kosti, að Iáta
Belgíu hlutlausa eða eiga Englandi að mæta,
þá höfðu fréttir af þessu þó eigi komist hálfa
leið kring um hnöttinn áður Canada sendi
skeyti til London: “Teljið mitt fylgi víst,
hvað sem á gengur.” Og Ástralía og Nýja
Sjáiand sögðu j>á sömuleiðis: “Fylgi okkar
er reiðubúið”— og Suður-Afríka og Indland,
er útbreiðendur þýzkrar “kultur” höfðu bygt
svo öruggar vonir á, sendu þá einnig svo-
hljóðandi skeyti: “Hvað getum við gert til
að hjálpa?” Frá afskektum og áður lítt
þektum stöðum veraldar bárust einnig skeyti,
er öll hljóðuðu á þessa leið: “Teljið alla
aðstoð vísa, er við eigum völ á, unz stríðinu
linnir.”
Það stórveldi, er átti að sundrast til agna
við fyrsta hættumerki, sameinaðist og brauzt
gegn óvinunum með margfölduðum krafti.
Hví voru allar þessar þjóðir svo fúsar til
hjálpar ? Hver veit það ? Enginn fær þó hrak-
ið þann sannleik, að þær slógust til fylgdar
og börðust — unz markmiðinu var náð.
Og nú eru hinir ýmsu partar stórveldisins
brezka í undirbúningi að taka. til starfa á ný
á sínum fyrri verksviðum, að hlúa að sérmál-
um sínum og ráða fram úr öllu eins og þeim
sjálfum bezt þykir við eiga.
Og umheimurinn undrast og skilur ekki.”
“ - ------
Yiðaukalaun her-
manna.
Eins og skýrt hefir verið frá hér í blaðinu
áður gaf ríkisstofan út þá fyrirskipun þann
21. síðasta mánaðar, er ákvað laun her-
manna við lausn úr hernum skyldu aukin
samkvæmt tilskipuðum mælikvarða. Her-
þjónustu viðaukalaun þessi (War Service
Gratuity) eru aðallega miðuð við tímalengd
herþjónustunnar og eins er gerður greinar-
munur á herþjónustu að eins í Canada og her-
þjónustu erlendis. Áður höfum vér skýrt frá
upphæðum þeim, er hermennirnir fá greidd-
ar í ak og sem miðaðar eru við tímalengd
herþjónustu þeirra. Til þess að gefa ögn
frekari skýringu birtum vér nú hér með út-
drátt úr ofangreindri fyrirskipun:
Herþjónusta erlendis .
Meðlimir lancfhersins, er verið hafa er-
lendis og fengið hafa hin ákveðnu laun og
þau að auki aukaborganir til heimila sinna og
skyldúliðs (allowances) og sem þátttakend- I
ur voru í herþjónustu (on active service),
þegar vopnahlés samningarnir gengu í gildi,
þann I 1. nóv. 1918, fá nú viðaukalaun sam-
kvæmt eftirfylgjandi ákvæðum:
Eftir þriggja ára he4)jónustu eða Iengur,
183 daga laun og aukaborgun til skylduliðs.
Eftir tveggja ára herþjónustu, eða innan
þriggja ára, 153 daga laun og aukaborgun til
skylduliðs.
Eftir eins árs he4>jónustu eða innan
tveggja ára, 122 daga laun og aukaborgun
til skylduliðs.
Eftir herþjónustu innan eins árs, 92 daga
laun og aukaborgun til skylduliðs.
Enn fremur er svo ráðstafað, að í því til-
felli þar upphæð 31 dags launa og aukaborg-
unar til skylduliðs nær ekki $100, eða nær
ekki $70 í því tilfelli, þar hermaðurinn hefir
engum fyrir að sjá, þá verði í slíkum tilfellum
$100 og $70 borgaðir í stað fyrverandi mán-
aðarlauna og aukaborgana.
Ákvæði þessi gilda líka fyrir þá hermenn,
sem fengið hafa Iausn áður þau voru gefin
út, ef þeir hafa verið í heijjjónustu á vígvelli
eða á einhverju hersvæðinu tekið þátt í or-
ustum. Annars eiga þeir ekki tilkall til launa
undir hinu nýja fyrirkomulagi.
Herþjónusta í Canada.
Meðlrmir Canada hersins, sem ekki hafa
erlendis farið, og sem voru í herþjónustu (on
active service) þegar vopnahlés samningarn-
ir gengu í gildi, fá nú viðaukalaun samkvæmt
eftirfylgjandi ákvæðum:
Eftir þriggja ára herþjónustu eða lengur,
92 daga laun og aukaborganir til skylduliðs.
Eftir tveggja ára herþjónustu eða innan
þriggja ára, 61 dags laun og aukaborganir til
skylduliðs.
Eftir eins árs herþjónustu eða innan
tveggja ára, 31 dags laun og aukaborganir til
skylduliðs.
Eftir hérlenda herþjónustu, sem ekki nær
einu ári, eru engin aukalaun borguð.
Það sama gildir og hvað snertir erlenda
herþjónustu, að hermenn, sem heimili hafa
fyrir að sjá, fá $100 lágmarks mán. laun og
aukaborganir; einhleypir menn $70.
Fyrirskipun þessi ákveður engum, sem
ekki hafa verið á vígvelli og voru ekki í her-
þjónustu þann 1 1. nóv. síðast liðinn, hin nýju
viðaukalaun. Slíkum tilfellum hefir þegar
verið ráðstafað samkvæmt fyrra fyrirkomu-
lagi (Post discharge pay).
Sjóliðs-meðlhnir.
Meðlimir sjóliðsins hlíta sömu ákvæðum
og hér hafa verið fram tekin.
Frekari skýringar.
Viðauka launin (War Service Gratuity)
verða þannig greidd, að hermaðurinn fær 31
dags laun og aukaborganir við lausn úr hem-
um og afganginn í mánaðarlegum borgunum.
Veiting slíkra viðaukalauna er háð vissum
takmörkunum. T. d. hafi hermanni verið
vikið úr bernum sökum óhlýðni eða vanhegð-
unar á hann þeirra ekkert tilkall. Eins sé
hermaðurinn undir læknishendi og að taka á
móti fullum launum og aukaborgunum til
skylduliðs frá Soldier’s Civil Re-establishment
deildinni, þá verður aukalaunum hans (grat-
uity) haldið þangað til hann er læknaður og
hættur að taka á móti launum frá ofannefndri
deild.
Viðkomandi ógoldnum launum, þar her-
lausnar launin öll eða eitthvað af þeim hefir
þegar verið borgað undir hinu fyrra fyrir-
komulagi, þá verða uppbætur samkvæmt
hinni nýju fyrirskipun (sem herþjónusta er-
lendis og á vígvelli gerir tilkall til) ekki borg-
aðar fyr en 1. febr. 1919.
Beiðni um slíkar uppbætur skal senda til
þess gjaldkera, er launin voru greidd af und-
ir fyrra fyrirkomulaginu; eyðublöð til slíks
fást á hermála höfuðstöð hvers héraðs eða
hjá gjaldkerum þessara héraða.
4—.——— --------------------——————+
Ameríka og ófriður-
inn.
(Þýtt í ‘Frón’ úr dönsku blaði.)
Styrjaldarfræðingar þeir, sem fyrir 1914
voru að fást við bollaleggingar um áhrif fram-
tíðarstríðsins á þjóðfélagið, gerðu ekki ráð
fyrir jafn gífurlegum framförum í þjóðarbú-
skap og þegnfélagsmálum og orðið hafa á
þeim fjórum árum, sem heimsstyrjöldin hefir
staðið Innan um margar réttar ályktanir
hefir þeim mjög skotist annarsstaðar, og
þetta sambland af réttsýni og rangsýni á við-
ganginn hefir haldið áfram nú í stríðinu alt
fram á síðustu tíma. Þýzku stríðsfræðing-
arnir gengu á undan um fræðirannsákn
styrjaldarmálsins, en hvergi hefir þeim
skjátlast hrapallegar en í dómi þeirra um
efnaþrótt Ameríku og hernaðarþrótt.
Það er engin furða, þó að mönnum hafi
einnig í hlutlausum löndum verið það óskilj-
anlegt, hve afskaplega mikið Aimeríka á und-
ir sér. Að vísu var mönnum kunnugt um
hinn öfluga viðgang Ameríku á friðaraárun-
um fyrir 1914, en Ameríka var þá efnalega
háð Evrópu, og þaðan kom henni mikill
vinnukraftur, þar sem innflutningurinn var.
Meðan Bandaríkin voru hlutlaus, sáu menn,
að iðnaður Ameríkumanna var í miklum upp-
gangi, en þegar þau fóru í stríðið, varð að
byrja af nýju á ráðstöfunum til að koma á
skipulagi, og gagnvart því voru menn efa-
blandnir. Menn höfðu sem sé ekki tækifæri
til þess að fylgjast með því reglulega, með
því að sambandið við Ameríku var mjög tak-
markað, og svo var að sjá á fregnum þeim,
er að vestan náðu, að við marga byrjunar-
örðugleika væri að stríða.
Atburðirnir hafa nú sjálfir skorið úr og
látið allar efasemdir verða sér til skammar.
Það, sem Ameríka hefir gert á J^essu eina
missiri, síðan þýzku sókmrnar á vesturvíg-
stöðvunum hófust, er heimsafrek, sem ekkert
Iand í Norðurálfunni getur sýnt annað eins.
Her er myndaður, sem hægt hefir verið að
flytja til Frakklands, og sá her hefir snúið
stríðshamingjunni; verzlunarflota er verið
að smíða, sem gera mun Aimeríku á fáum ár-
um að stærsta sæveldi heimsins, og í stjórn-
málatilliti hefir Ameríka tekið forustusess
meðal samherja sinna, og gerir það hana tví-
mælalaust að primus inter pares.
Ef spurt er um ástæðuna til þessarar ó-
hemju orku, þá hlýtur svarið að verða það,
að ameríska þjóðin er kjarninn úr æskulýð
Norðurálfunnar, sem runninn er saman á
nokkrum mannsöldrum og hefir myndað ó-
viðjafnanlega heilbrigða kynslóð. Þessi unga
þjóð hefir haft hið ríkasta náttúruumhverfi til
þess að æfa á mátt sinn, og hefir hún með því
að taka í þjónustu sína það, sem henni þótti
hagnýtast af hagleik og menningu Norðurálf-
unnar, lagt fram nýjan skerf, er miklu mun
ráða um þróunarstefnu framtíðarinnar. Ensk
heimssýni, þýzk skipulagsgáfa, frönsk rök-
vísi, slavnesk hugkvæmni og norrænt frjáls-
lyndi hefir verið flutt í frjósama Ameríku-
mold og náð að blómgast þar dásamlega.
Viðfangsefnum þeim, sem við hér í Norð- |
urálfunni tökum okkur hikandi fyrir hendur,
til þess að banda frá okkur tortímingu þeirri,
sem vofir yfir ófriðarlöndunum, virðist Ame-
ríka ráða leikandi létt fram úr. Einum vilja
er skipulagi komið á þjóðfélagið til herþjón-
ustu, veltufé skamtað, einstakra manna starf-
semi breytt í ríkisstarfsemi, verðlag ákveðið,
skattakerfum komið á, svo sem væri það
sjálfsagðir hlutir. Árangur sá, sem þegar er
orðinn, hefir víst komið Ameríkumönnum
sjálfum á óvart. Þeir geta sagt eins og Cæs-
ar: Veni, vidi, vici. Hvorki haf né fjar-
lægð hefir megnað að stöðva þá á sigur-
brautinni.
SEGIST EIGA ÞEIM
LlF SÍH AÐ ÞAKKA
Með undrun horfir Evrópa á
aðfarir Ameríku. Verður gamla
heiminum láð það, að hann hefir
ekki alt af getað skilið hið nýja,
sem var í framþróun ? Skyldi
þurfa nokkra löggjöf til þess að
hleypa þessari brunandi æsku að?
Það, sem við sjáum á þessum ár-
um, þegar Ameríka kemur fram í
fyrsta skifti á heimsleiksviði Norð-
urálfunnar, boðar kynlega atburði
á komandi árum. Við alla þá
skuid, er vesturríkin stofna, sem í
ófrið eiga, bætist þakkarskuld til
Ameríku, og ef Ameríku skyldi nú
takast að flýta fyrir því, að þessari
skaðvænu styrjöld linni, þá mun-
um við allir telja okkur skuldu-
nauta þeirrar þjóðar, er leysir þann
gordionshnút.
-------o-------
Frá Norður Dakota.
Ríkisþing sett.—Townley á Gand-
reiíS. Reiðskjóti: Meiri hluti
þings. ÁreitSi: Loforð og Trú-
gimL Stefnan: NoríSur og
NiíSur.
Þingið var sett fyrri part mán-
aSarina. Grundvallarlaga breyt-
inigar þaer, tíu talsins, sem greitt
var atkvæði um við kosningamar
í baust sem leiS, allar viSteknar.
Helmingur þeirra aS minsta
kosti bemt á móti grundvallarlög-
um ríkisins, sem þingmenn allir
eru eiSsvamir aS fylgja. En hæsti-
réttur ríkisins, sem eins og þingiS
er á bandi Non-Partisan League
og Townleys, formanns hennar,
aetiar aS srmeygja þeim í gegn um
einbverja rifu, sem Attomey-
General ríkisms hefir fundiS á
grundvallarlögunum og bent á.
MeS þeim breytingum, er lántöku-
beimildar takmark ríkisins afnum-
iS. Ríkinu heimilaS aS starf-
rækja hverskonar iSnaS sem or.
Einskatts fyrirkomulag ákveSiS
og seinast en ekki sízt er s^o vel
gengiS frá öllum Knútum, aS þó
grundvallarlögin aS nafninu heim-
ili fólkinu rétt til aS afturkalla lög
sem þmgiS gerir, þá er aSferSin
svo flókin, aS þaS er ómögulegt
aS koma því í framkvæmd, meS
lpg. sem ríkisstjóra og meiri hluta
þings er ant um aS halda til
streitu. Þau lög verSa aS' sitja ó-
breytt fram aS næsta þingi, bvem-
ig sem veltur.
Nokkur 'frumvörp hafa veriS
MaSur í New Brunswick gefor
Dodd’s Kidney Pills meSmæli
Eftir margra ára veikindi, segic
Mr. George Rabits a5 Dodd’s
feidney Pills hafi hjálpað sér.
Upper Rexton, Kent Co., N.B.,
2 7. jan. (Special). — “Eg veát,
aS befSi þaS ekki veriS fyrir
Dodd’s Kidney Pills, þá væri eg
dauSur.”
Þessi staShaefing er gjörS í al1n
einlægni af Mr. George Rabits.
“Eg bafSi krampa í taugunum. og
þá eg vann allan daginn, vissi eg
varla hvemig eg ætti aS geta sezt
niSur aS kveldi.
“Eg gat aS eins sofiS stutta
stund í emu, og var stöSugt ónáfi-
aSur af vondum draumum.
“Eg var máttlítill og óstyrkur í
taugum, og hafSi þungan, þreyt-
andi verk yfir mjóhTygginn. Sí-
feldir flekkir báru fyrir augu mér
og mig svimaSi oft.
“Eg reyndi læicna, en þeir gátu
ekki veitt mér varanlegan bata, og
svo fór eg aS reyna Dodd’s Kidl-
ney Pills. Eg er nú búinn úr utn
tuttugu öskjum, og er nærri alveg
læknaSur. Eg álít, aS þetta sé
þaS bezta meSall, sem fáanfegt er,
og konan mín er a'lveg á sam!a
máli, eftir aS hafa reynt 'þaS.
Hún segist aldrei skuli vera án
Dodd’s Kidney Pills.”
Sjúkdómur Mr. Rabids stafaSi
allur frá nýrunum. Etf þér pjáist
á nok'kuS Iikan hátt, þá rejrniS
Dodd’s Kidney Pílls eSa spjrrjiS
nágranna ySar um þær.—Dodd’s
Kidney Pílls, 50c. askja, sex öskj-
ur fyrir $2.50, hjá öllum lyfsölum
eSa ftá Dodds Medicine Go,-
Ltd., Toronto, Ont.
lögS fram, sem sýna, aS þessi fyr-
töldu breytingaratriSi verSi not-
uS á þessu þingi. Eitt er um
stofnun ríkisbanka meS $60,000,-
000 höfuSstól, AnnaS um viS-
töku einskatts fyrirkomulagsins og
srvo má búast viS aS hvaS reki
annaS.
MeS einskatts aSferSmni verSa
allir skattar IagSir á lönd, en um-
bætur og lausafé skattfrítt. Þtar
af leiSandi kemur aSal skatta-
byrSin á bændur, sem fyrir þess-
um samtökum hafa staSiS í Vort
um gull og græna skóga.
J. H.
NÝ SAGA — Æfintýri Jeff*
Clayton eSa RauSa DrekamerkiS,
nú fulIprentuS og til sölu á skrif-
stofu Heimskringlu. Kostar 35c.
send póstfritt .
/
Guðmundur Jónsson.
PRENTARI
15. ágúst 1884—4. des. 1918.
Vér höfum öll vorið og þýðvindinn þráð,
er þjakaði langdreginn vetur,
og langað vér fengjum þeim landkostum náð,
þars Ijómaði sumarið betur
í umhverfi voru og hamingju hag,
svo hlytum vér bjartari farsældar dag.
Og leiðin til himna þeim lífsins er fró,
sem ljósinu eilífa trúa:
Frá haustmyrkri grafar og helþöglri ró
að hásæti vorlífsins snúa,
og verða þar allur, sem að eins varð brot,
úr óskunum hérna, við vinnumanns þrot.
Þar verður ei, Guðmu. dur, lágt undir loft
í ljósheima kirkjunni þinni.
Og þreytan og fölvinn, sem þjarmaði oft \
þeim þrótt, er bjó ríkast í sinni,
í kumlinu sefur, en sólskinið glæst
í svip skín frá óskum, er loks hafa ræzt.
Þú sagðir við ástvin, er syrgir þig nú:
“Við sjáumst á bjartari ströndum”. —
Svo velfarinn héðan í trausti og trú,
sem tengdi þig eilífðar löndum.
Þitt sifjalið þakkar öll samferða spor.
— 1 sorginni býður þér: Gleðilegt vor!
Þ. Þ. Þ.