Heimskringla - 29.01.1919, Blaðsíða 7

WINNIPEG, 29. JANÚAR 1919
HEIMSK.RINGLA
7. BLAÐSIÐA
Myndun Islands
og ævi.
Eftir
Guðm. G. Bárðarson.
(Iðunn.)
(Framih. frá síðasta blaði.)
IV. Upphaf íslands.
Upphaf Mands wk eg til þess
tímia, or 'hin elztu jarðlög, sem hér
á landi Ihafa fundist, mynduðust.
Á hvaða tfma jarðsögunnar eru
pessi undirstöðulög liandsins mynd-
uð?
Blágrýti er aðalefni íslenzku fjall-
anna lau'stan- niorðan- og vestan-
lands, og nær par frá ofstu tindum
niður að sjávarmiáli. Lög, ']>essi eru
því afar þykk og hafa iþurft óratlma
fil að myndast. Af blágrýtinu
sjálif.u igetuim vér eigi séð, hve gam-
alt það er eðaá hvaða l íiniabili jarð-
sögunnar iþar toefir myndast. Það
er beztar upplýisiingar getur gefið
um það efni, eru iieifar jurta og
dýra, sem ifinmiast kunna á miilM
bergliaganina. 1 hinum fornu bl'á-
grýti'sfjöllum hér á landi hafa víða
fundist jurtalerfar, ibæði mókol og
surtarbnandur, og í leirlögum, seom
fyiigja brandinum, hafa vfða á Vest-
urlandi fundist iblöð og ávextir af
trjám þeim og jurtum, sem brand-
urinn er myndaður af. Er það
eönniuin !þess, að gróður j^essi hafi
vaxið á iþeirn 'Stöðum, i]>ar sem leif-
ar þeirra nú eru. Aif blaðleifunum
má ,þekkja tegundirnar og fræðast
um iþað, á hvaða tlma þær hafa vax-
ið. Svissneskur náttúrufræðingur,
Oswald Heer að nafni, hefir rann-
sakað jurtiaiieifar úr lögum þassum
og komist að þeirri niðunstöðu, að
Iþær væru fná Mieen-tímianum. Vel
'getur verið, að myndanir þesSar séu
ekki allar fná nákvæmilega sama
tima, t.d. ibæði austan- og vestan-
iands, því iá fæstuim stöðum haifa
fundist ákvarðanl'egar jurtaleifar
með braindiinum, er iskiorið geti úr
þesisu. Sumistaðar eru surtarbrands-
miyndainirnar all hátt f fjöllum og
undir þeim um 600 m. þykkar blé-
grýitis myndianir niður að sijávar-
iniáli, sem myndast hafa áður en
brandurinn varð til. Engar Jííræn-
ar leiifar hafa fundist í þessari bas-
alt-undinstöðu til lákvörðuniar á
aldri hieniniar, og eigi vitum vér,
ihvaða jarð'myndanir taka við undir
henni hér á Jandi.
Hin fórna biágrýtisrniyndun\ ís-
laindis er í samhengi við^víðáttu-
mikl'a basalt bneiðu, er nær aliia leið
til Grræniands og suður á bóginn tii
Pæneyja og Bretliand's; hefir öll þeissi
bllágrýtisbneiða myin'dast hér um bil
slamtímis; munurinn að eins sá, að
ibasaitgosin voru ihætt í þessum
löndium áður en jökultíminn byrj-
«ði, en hér ihafa þau haldið éfraim
fnam á vona daga
A Grænlandi er umdirsfcaða blá-
grýtiisins lö.g frá Júna tíimabiliniu,
einnig graniít og gnejs; í Bretlandi
jurakalk og lög frá Knítartímabil-
inu, yngsta tíma miðaldarinn''ar. Á
Oræniandi hafa fumdiSt isædýraíleif-
ar, er orðið hafa til eftir að bíá-
grýtisgosin byrjuðu l]>ar í landi; eru
iþær dýnaileifar frá ifyrst'a hluta Ter-
tier-tfmiaJbilsins, Eooenltímianum. í
hinum brezku bliágrýtiislögum hafa
ifuindiist jurtaleifar frá Oligocentln-
anuim; isumir telja himar eflztu af
þessum jurtafeifum til jarðlaga Eo-
cetmtímianis.— Samkvæmt iþesisu verð-
ur upphaf b lágrýfciiSbroi ð un ú ar
miklu, sem íisliand er vaxið upp af,
eigi rakið lengra en til upphafs Ter-
tiersfcímans. Hin neðstu biágrýtis-
lög hér á liandi, isem ofaimsjáwar
liggjia. hiafa þvi etffir þessu oigí átt
að myndast fyr en 'þettia (á Eocen)
og eigi sfðar en á Miooentímanum.
bipsis er áður getið, að gatobró h,afi
fundist 'sem fast berg í Eyistra- og
Ve«*ra-Horni f Sk'aftaifeillss'ýsilu, og
lausa steina af gatobró bera ýmsar
ár fram undan jö'kliunum á suðausf-
urhorni liandisinis, svo iíkur eru til,
að það sé lalbvíða þar í f.KÍllunum
undir jöklitniumi Gabbróið er skylt
granftinu. Það er gömuil bergteg-
und, sem erlendis er algenigust í
hinum eldri bergTnyndunum jarð-
sögunnar, en hifcfiisf þó í yngri jarð-
myndun alt fram á Tertiertímiabil-
ið. Piannig myndar það iininskots-
lög og ganga í þ]ágrýfiislögum á
Brefciandi, t. d. á Suðureyjum við
Skotland eru þær myndanir frá
Oligocen- og Eooen*ímanum.
Þorvaldur Thoroddsen getur þess
til, að gatobróið í Hornunum sé inn-
iskofcslög í blágrýfinu, eine og á Suð-
ureyjum og því yngra en sjáWt blá-
grýtið í krimg. Sé svo, eru mleistar
líkur till, að það isé myndað á Oligo-
Oen- eða Eooentímanum, eins og þar
og rekja megi upþhaf íslands til
þeirra fclmia.
Sveinn 'læknir Pálsson, som fyrst-
ur fann gabbró hér á landi, h.ugði
að ifomgrýfi (igranit) væri undir-
staðan að itolágrýtiismyndunum
landisims. Það er heldur ekki ó-
mögulegt, að svo sé, Ifkt og á Græn-
landi, og að gabbróið í Homunum
hafi J ifyrndinni gnæft sem tindar
upp af iforngrýtiisgrunninum, líkt og
Jöturafjöllin, hin hrikalegu gabbró-
fjöll í N’onegi; síðar Iia.fi svo blágrýt-
islögim hlaðist utan að gatobróinu
og blágrýtisgangar brotist í gegn
um þiað. Samkvæmt þessari gatgátu
ætti gabbróið að vera að miun
eldri myndun en blágrýtið og gæti
þá ef til vill orðið til að færa upp-
ttoaf ísiandis ti.1 eldri tfmiabiia jarð-
sögunmar en áður er getið.
AnViárs eru þassar me.rkilegu gab-
bró-imyndanir og afstaða þeirra til
blágrýtisins enn of lítið kannaðar
til þess að vifað verði með viissu,
hvenær eða hivemig þær séu til
orðnar.
V. Ágrip af jartSsögu íslands.
1. Þáttur. Myndunarskeið hins
elzta blágrýtis.
Hér á eg við þann tiíma, þegar blá-
grýtisigrunnur 'landsins frá sjávar-
máli U'pp að .surtarbrandslögunum
myndaðist.
Vér emm mjög fáfróðir um þetfia
tfmiatbifl. jEngar dýra- eða jurfcaleiif-
'a.r enu kunnar fná iþeim fcíma hér á
landi, er upplýsingar gefi um loffcs-
tagið; og engar jarðmyndanir, er
fræði O'ss um afstöðu láðs og lagar.
Vér vifcum þiað eitt, að eldgos haifa
þá verið mjög tíð, því þykk blá-
grýtilslöghafaiþá orðið til með milli-
lögnm af ösku og gjallli. Nær þessi
blágrýtis-undirsifaða surfcarbrands-
laganna víða mörg hundiruð metra
uipp fná sjávarmáli; þannig er hún
víða vestanlands 2—300 m.'þykk, en
sum'sfcaðar á Norður- og Austurlandi
6—700 m. í berglögum þessum eru
ýmsir kristialiar og holiufyllingar al-
gengar, ®vo sem siilfunberg, stjarn-
sifceinar og kivárz; en vel geta þeir
verið myndaðir miklu «íðar í holum
og 'spruinigum toerglaganna við sam-
einuð áhrif igrunnvatns og jarðhita.
Þá eru og víða fundin baulusteins-
lög (liparit) í þiessum löguni, en þau
eru eigi æfcíð mynduð samtímis,
hieldur sfðar af liparit-hnauni, er
oUið hefir upp um sprungur og
þrengt sér inn á milli 'blágrýtisliag-
anna og umturnað þeim á ýmisa
vegu.
2. Þáttur. MyndunarskeiS surt-
arbrandsins.
I>á hafa tii orðið víðáttumikil lög
aif lieir og sandsfcehii, sem mjög víða
koma fram 'sern miílilög í biiágrýt-
inu. Innan um iþau enu jurtaileifar
aigengar, bæði surtarbnandur eða
mókoilavera, steingerð blöð og grein-
ar. Surtanbnandurinn er aigeng-
astur, hofir fundist á nænfelt 100
stöðum au.stan- inorðan- og vesfcan-
landis, e.n sbeingerð tolöð eða aðTar
ákvarðanlegar jurfcaieiííar að eins á
15 eða 16 stoðum. (Sfeingrímsfjörð-
ur, Brjármslækur, Mókollisdalur f
Sfcmndiasýslu o. Æl.) Blaðaieiifar þeisis-
ar hiafa fræft oss ium liað, hverjar
tegundir 'hér hafa vaxið á þeim
tima, hvemig loiftisla'gið hafi verið,
og eins sést af þeim, að þetfca hafi
verið á Miooenietimianum, Þó er
ekki óuhgsandi, að sum surfcar-
torandsilög séu anmað 'hvort eldri
eða þá yngri. Þá var loffcsliagið
hér miklu hlýrra en nú, eða svipað
og Iþað er í Suður-Evrópu. Suð-
rænn jurfcagróður toneiddist yfir
landið og hér uxu hávaxniir skógar
af eik, furu, birki, elri og tulipan-
við og ýmsum öðrum suðrænum
t'rjátieigund'um. Þá óx 'hinn íslonzki
vínviður (viti's islandioa) hér og
''silöngdkst iðgrænn” utan um stofna,
fcrjánna, en engini mann'ieg hönd var
þá nærri til að lesia vfn'berin af hin-
■um ‘IhöTgu klösum”. Lfklegt er, að
einlhver dýr hafi alið aldur sinn í
(þessiari Paradíls. Þó landið kunini
að haifa yerið sævi girt í þá daga,
hafa þó fuglar að minsfca kosfi get-
að heimsókt landið. Hingað til hafa
þó engar sifkar dýraleifar fundist f
surbarbrandslögum hér, nema örlifl-
ar lelfar iaf skordýmm.
Surbárb randu ri nn og fylgflög hans
haía uppbatlega myndasf 1 vö'num
og mýradældium, líkt og mór á vor-
urn dö.gu.m. Bennandi vafin' hafir
siafnað þar isaman sandi og Veir,
elnnig trjábolium, greinum, blöðum
og all'skonar jurf'aleifu'm öðmm;
hafa þær svo breyzt f mó og stfðar 1
mókol eða surtanbrand undlr helj-
anfargi toergl'agannia, er ofan á hlóð-
uist.
Þá halda og eldgosln áfram og
tolágrýtisQög miyndiiðuisf; hafa þau
vfst oft gert usla í skógunurn, því
vfða finmaist trjábolir í blágrýti'slög-
unum, sehi lient hafa í hraunflóði
og bengið storknað u*an um (t. d.
við Húsavík í S*eingrimsfirði). Þá
hafa einnig orðið liparitgos; þann-
ig finnast allþykk lög af liparifcvikri
ofan á isjáiifum suUarbrandinum
sunnanvert við S*eingrímsfjörð (við
Húisavfk, Tröllatuinigu). Móbergslög
(palogonittuff) og þursaberg (palo-
gonitbneccia) er víða með brandin-
um vesfcanland's, t.d. við Sbeimgríms-
fjörð; eru þau þar vfst til orðin við
öskugos.
Hér á landi hafa engar sjávarminj-
ar 'fundist fná þessum Mmia. Er lfk-
legt, að landið hafi þá verið miklu
sfcærra og sfcrendur iþess legið mikið
utar en nú; en sá hluti þess, sem að
hafi lá, sé nú eyddur og sokkinmi í
sæ. Oss er því ókunnugt um af-
stöðu láðs og lagar á þessuin bímia.
Það er ætlan jarðfræðinga, að
grumnsæv’ishryggurinn, sein liggur
út frá Grænlandi til íslands og það-
an 'til Pæreyja og Bretlands, hafi
verið efan sjávar fiiaman aif þessu
tiíiniaþiili, og lisland þianimig fcengt
við önnur lönd, en síðar á þes'su
fcímabili hafi landbrú þesisi sokkið í
sæ og fsland orðið eyland. Full-
gildar saninanir vanfcar þó fyrir því,
að liandibrú þessi hafi verið óslitin
alla iþessa leið.
3. Þáttur. Myndunarskeið hins
yngra blágrýtis.
Þegar hæst istóð á myndun surt-
arbrandsims, lítur svo út, ®em nokk-
uð ihlé hafi orðið á eldgosum, eða
að þau ha'fi ekki vterið eims tíð og
bæði áður og eftir, og þá toaifa hin-
ar suöræniu plöntur femgið næði að
klæða landið. Eiftir það virðist
svo 'sem jarðeldarnir hafi færst í ás-
megim. Eldgosasprunguir mynduðust
um landið iþvert og endllamigt, yfir-
borð ttandsims kubbaðist margvfs-
lega í sundiur; sum svæði sigu, en
önmur hækkuðú, og ýmsir firðir,
dalir og flóar urðu ti’l (t. d. Faxa-
flói, Breiðifjöiy’iur og Húnaflói).
Glóandi hraun vall upp úr iðrunn
jarðarinnar, ' og ihraunlag eftir
hraumlia'g lilóðuist ofan á surtar-
braindslögin. Blágrýtismyndunin of-
an á surfarbrandinum er víða býsna
þykk. Við Bolungarvík i ísa'fjarðar-
sýisiu eru hamiralögin ofan á brand-
inum 4--GÍ00 m. á þykt. Halli 'surtar-
torandslaganna og mismunandi af-
staða þeirra í fjöllunum fræða osts
toezt wn toerglagatoyltingarmar, sem
orðið hafa á þessum tfma. — Mynd-
umarskeið Iþiessa yngra tolágrýtis
nær að líkindum yfir síðari hluta
Mioeemtiímans og fyrri hluta Plio-
centím'ams. Engar jurta- eða dýra-
leifar haifa ifundlst iiiman um þess-
ar hlágrýtis-myndaiiiir til upp.lýs-
ingar um lofslagið, og eigi heldur
neinar sæmyndanir, er greini frá af
stöðu láðs og lagar.
4. Þáttur. Myndunarskeið Tjör-
neslaganna.
Hin lalkumnu Tjörmeslög á vestan-
verðu Tjörnesi eru ca. 150 in. þykk
sjávarlög, mynduð af isand- og íelr-
steini. í lögum þesisum er urmull
aif skeljum og nokkiuð af öðrum
dýraliieifu.m, svo ®em hvala- og sela-
bein. Þar iað auki eru i þessari
rnyndum lög af mókdlum eða surtar-
bmndi. Formskeljanmar i lögum
þesshm toenda til þess, að Tjörmes-
lögin séu til orðin á miðbiki og síð-
ari 'hluta Pliooentfmanis. Þar hafa
fundist skeljar, isem ekki iifia norð-
ar en við England, og aðmr, er ekki
'hafa ifundist lifamdi sunnar en f
Faxafióa. Sýnir það toezt ihver breyt-
img toefir orðið á sjávarhitanum,
meðan lögin voru að myndast.
Framan af Ihefir loft'sjagið að Mlk-
indmm verið svipað og nú á Bret-
lamdi; síðan toefir það smiá-kólnað
og komiist í isvipað horf og ]>að er
nú hér á iandi. Eftir það miin'hala
kóinað enn meira, því þá var jökul-
tíminim í aðsigi. Vér vitum ekkert
með vissu um gróðrarfarið ihér á
iamdi iþann fcfma, er lög þesisi voru
að myndast, því óvist er, að viður
sá, sem bmndurinn þar er mynd.að-
ur af, sé vaxinn hér á liandi; er ]>að
æfJian manna, að brandnr þiessi sé
anyndaður af rekavið.
Jarðeldamyndanir og aðrar land-
myndamir haiía án efa örðið til á
ýmsum efcöðum hér á landi, meðan
i lög þessi voru að myndast, enda
I þótt oss enm eigi hafi tekisfc að
greina þær frá jarðlögum annara
j HmiaiMla.
Myjidiumi Tjörneslaganma bendir
fil þess, að siórinn hafi verið að
smá-hækka á þnssum slóðum, með-
an Iðsrn voru að myndast. Hefir
y'irtoorð ha.ns að lokum náð minst
150 m hærra þar á nesinu en nú.
6. þáttur. Jökultíminn.
Þá tók lofhslagið að kólna, jöldar
sötnuðust á hálendið og breidduet
að lokum yfir alt landið, svo það
huldiat þykkri jökulhellu. Þá va.rð
rrieðath it i áivstíðanna miklu l’ægri en
; nú, eða svipaður og í himum noijJ-
; lægustu heimskau f alöndum. Þjj
! helzt það ekki svo allain jökultíim-
I arnn. SStundum hlýnaði isvo, að jökl-
! arnír minkuðu istórum og ýms hér-
i uð urðu jökullauis; svo kóinaði aft-
nr og jöklarnir jukust af nýju. Þcss-
ar loftálagsbreytinigar hafa að lfk-
1 indum endurtekiat þó nokkrum
; siinnum, meðan jökultíminn stóð
! yfir.
I t Búlamdsihö'fða á Snæfelisnieisi
hafa fundiist isævarmyndanir frá jök-
iiifcímanum um 200 m. yfir sjó. Neð-
an til f lögunum hittast skeJjar, sem
að eins lifa í morðlæguistu höfuin,
t.d. við norðurhluta Græniands, en
ofar í þeim aðrar tegundir, sem eigi
liifa norðan en í íisafjarðardjúpi.
Síðan hafa jöklar gengið yfir lög
þessi. Sjálf eru lögin að uaestu ó-
högguð eins og særinn hefir skilið
við ]^ui. í Fossvogi við Skerjafjörð
finmast leifar af skeljurn, sem lifiað
Impertal Bank of Canada
STOFNSETTUR 1875 — AÐAL-SKRIFST OFA: TORONTO, ONT.
HöfuÖstóll uppborgatSur: $7,000,000 VarasjóíSur: . .
Allar eignir .... $108,000,000
$7,000,000
125 útibú í Dominion of Canada. SparisjóSsdeild í hverju útibúi, og má
byrja SparisjóSsreikning meS því aí leggja inn $1.00 e3a meira. Vextir eru
borgaðir af peningum yðar frá innlegs-degi. — ÓskaS eftir viSskiftum ySar.
Ánægjuleg viSskifti ugglaut og ábyrgst.

Otibú Bankaas er nú Opnað afc
RIVERTON, MANITOBA
hafa í auðum sjó; undir lögum þeim
eru jöbu'ÍTÍspaðar kilappir, en ofan á
þem eru jökulruðninigar, og yfir-j
borð þeirra er sumsfcaðar jökul-núð.
Sýnir þefcfca toezt hver toPeyting hefir
orðið á úfcbreiðslu jöklanna og Joffcs-
laginu á jökultímanum.
1 Saunbæ I Palasýúlu eru skeljalög,
sem myndast bafa síðast á jökulfcim-
anum, Iþegar jöklana var farið að
ieýsa af ströndunum. f lögum
þessum er mikið af skel þcirri, er
jökuitO'ta niefnist (Portlandia glaci-
alis). Nú er fcegund iþessi útdanð
hér við land, en lifir að eins I hm-
um svellkaldia sæ heimskaufcahafs-
iius. svo isem við Spifcsbengen og
norðuPhluta GrænHands og víðar.
Allar iíkur eru til, að alt jurta- og
dýrailff á landinu hafi farist umdir
heljar-hjarni jökuLtímians. Vér 'höf-
um heldur ekki fundið leifar sliíks
hér á landi frá 'þeim tfma, enda er
iþess varia að vænta; l>ó jurtagróð
ur kunni að hafa náð hér fótfesfcu á
'hJýviðrisköfflum jökultímans, haifa
jöklarnir eyðilagt allar leifar þess,
er iþeir uxu af tur.
Afstaða láðs og lagar tvefir tekið
miikl'umi breytingum á jökuJtíman-
um. Þegar ihin im'erklliegu skeljalög
í Búlandishöfða mynduð'ust, hefir
særinim ,þar náð meira en 200 metr-
um hærra upp en nú. Possvogslög-
in eru að Mkindum mynduð í ca. 20
m. djúpum isæ.
Við lok jökulfcímans gekk særinn
á land og náði að lokunn um 80 m.
hærra en nú umhverfis laindið.
Megiuhluti yfirborðs landisin.s er
Jvakinn ýmtekoniar jarðlögum, er
myndast hafa á jökuli'tfinanum.
Stór 'svæði eru þakin af lefr, jökul-
urðum, Jauisagrjóti og hnullungum,
er jökiarnir Ivafa sorfið og <sprengt
úr berggruninii iandsins, ekið til og
síðan skilið eftir; og flest lágiendi
Jandsins terd að miklu ieyti mynduð
af ilauisagrjóti, sandJögum og ffn-
geirðum iieir (ismiðjumór, jökuilleir
eða bláleir), er jöklarnir hafa malað
af landinu; jökulárnar og skriðjökl-
air hafa flutfc það og raðað því ,
regluleg lög á mararbotnum, sem
nú cru risnir úr sæ. — Líklegt er, að
all-mikill hluti grágrýtishraunanna
(döl'erit) og móbergsins (palogonit
breccia), .sem að iniestu hylur mið-
bik lpindsins og Suðurland, sé fcil
orðið á jökuJitímanum við^samivinnu
jökla og jarðelda.
6. Þáttur. Nútíminn,
eða iandnámstími jurfcagróðureins,
frá lokum jökuJtíinans fram að
landnámsrið.
Um það leyti sem jöklamir byrj-
uðu að fjarlægjast strendur lands-
ins, var hér heimBkautakuldi. Eftir
það tók óðum að hlýna, og nokkru
eftir að jökliarnirvoru horfnir úr nú-
verandi bygðum, var loftslagið að
llkindum voðið alt eins hlýtt og niú;
ef ekki lftið eifct hlýrra. Eyddust þé
jöklarnir hröðum skrefum, en birki
og víðir breiddi’st yfir láglendin. —
Sfðan kólnaði aftur um skeið; inun
þá runngróðurinn toafa hopað
burtu úr ýii^sum útkjálkatoéruðum.
þar «em hann var toúinn að ná fót-
íestu.
Nokkmm ári]>úisundum á undan
landnámsfcíð hJýnaði aftur að mun.
Þá varð meðaJhiti heibasta eumar-
miánaðarins alt að 2 stigum liærri
en nú. (Hlýviðrisbil þetta hefir
hefir verið nefnt “purpura”-®keiðið
eftir kufungstegund, “purpura lap-
iHus,” er einkenniT jarðmyndun
þessa skeiðs.). Þá náðu skógamir
miestum blómia og urðu víðlendastir
hér á landi. Þá Mfðu og ýms skel-
dýr í fjörðum norðanlands, sem nú
þrffast ekki no.rðar en við vestur-
strönd landsins. Eftiv ]>ebta kóilnaði
aftur og Jaftslagið komst í sama
horf og nú. Við það hrörnuðu og
skógarnir og ýmsar dýra- og jurta-
tegundir hopuðu suður á bóginn.
Merki þessara .breytinga eftir lok
jökuJtímans má sjá á dýraleifum
ýmissa sæmyndana við Húnaflóa og
af skógarleifum í ýmsum útkjálka-
héruðum. 1 Strandasýslu t. d. eru
að jálfnaði fcvö kvisfca- eða lurkalög vorum, en vér veitum iþeim sjaldan
í mómýrum, annað ofarlega, en hi'tt eftirfcetot né< athugum, 'hvaða venk
neðst í mónurn, en kvistlaust lag þau eru að vinna. Vér heyrum nið
allþytot á milli. Bendir það til þess lækjanna, drunur fossanna, brim-
að iskógargnóður hafi tvisvar náð hljóð haísins og þyt vindarinis og
fótflestu hér á Iþessum tírna, en hop- sjáuin skriðjökJiania mjakast í hægð-
að 'burtu þess á miMi.
um sínum frá hjamjöklunum ofan í
Tviisvar hefir særinn gengið á dal'botnana; en vér fhugum það
iand á þessum tíma. Við endalok sjaidnaist, að í þessrum dagiegu at-
jöku'lbímans var isærinn í hækkun, tourðum felast , þau reginöfl, sem
eins og áður er getið, og náði að lok- þess eru megnug, að sópa laindinu
um mfeiist 80 m. hærra en nú. Minj- undan fótum vorum og jafna það
ar þessa flóðs isjást greinilega um- a<5 grunni. Afbur á móti hrökkvum
'hverfis Húnaflóa og ísafjarðardjúp. vér við og skellfumisfc, þegar vér finn-
Á milili þessara flóða varð “ginfjara” um landið tifcra og sjéum jörðina
því særirtn lækkaði þé niður fyrir rifna og hinn ægiiega eld undir-
núveramdi sjávarmál; þá myndaðist djúpanna fþeyta gQóandi jarðefnum
mór sá, er í ýmsum héruðum hittist út ýfir toygðirnar; oss skilst, að þar
í fjörum niður við lágfjörumiark. séu ægiile^ öfl að gera vart við sig,
Hefir þar verið iþurt land, er mór sá sem mikla ógæfu geti leitt yfir land
inyndaðifeit. og Jýð. — En einmitt 1 þessum geig-
Jarðeldarnir hafa haldið áfrain vænlegu atburðum toirttet sá hinn
starfi sfnu á þessurti tíma eins og sann' skapandi máttur, sem myndað
áður. Þá og síðar (eftir landnéms- Meflr æfctjörð vora og stýrt henni frá
glötun gegn um ólgusjó breyting-
ana á umiliðnum öldum.
Eftir Landnám'stíð kemur nýtt afl
til sögunnar hér á landi; það er afl
það, aem birtist f athöfnum lands-
manna gagnvart landinu; í því'er
fólginn geisimikiJ'l máttur til um-
tíð) hafa myndast lög þau á yfir-
toorði ianidsins, er vér í daglegu tali
in'efnuin hraun. Margvfelegar mynd-
anir hafa og orðið til af áhrifum
jöklanna, liiins rennanda vatns, sæv-
arinis og vindanna.
Það er jurtagróðurinfi, sem fram-
ar öllu öðru hefir umiskapað landið isköpunar og breytiruga á útliti og
á þeisisum tfma og breytt útliti þess. áisigkömulagi Jandsins, — ýmist fcil
Þegar jöklana Jeýsti við Jok jökul- ilis eða góðs, alt eifitir Iþvl hvernig
tímanis, hefir landið verið nakið og því er toeitt.
bert og sem auðn ein yfir að lfiba, l>egar forfeður vorir tóku sér hér
toerar kliappir, og úfnar urðir hiafa t)<Skf©S'tti fyrir rúnrurn 1000 árum, var
skiifzt á við víðáttumiklar jökmlleir- ]andið rfapurt og írí;lt”, eins og
ur og eyðteanda. En brátt koma ská!dið kveður að orði. Ná 'úru-
jurtirnar til
klæða landið.
sögunnar og takia að
Fræ 'þeirra hafa toor-
öflin höfðu jafmað og mulið hraun-
in og lagt undirs' öðuma að myndun
tet yfir höfin mcð straUinum, fugl- iarðvegsinis. Piöniturnar voru fvrir
um og vinduin og fóllu hér í góðan ,,ÖDgu k«.min,ar hi'ngað og höfðu
jarðveg. Fyrst komu skófir og mos-
ar og klæddu hrjós'.rin og undir-
bjuggu jarðveginn fyrir æðri pfönfc-
ur. Svo kKinu æðri jurtir, grös,
blómjurtir og síðus u konungar og
drotningar hins ísienzka gróðrar-
ríkis, reynirinn og björkin og ann-
að iskyldulið þeirra, svo sem gulv.íð-
klæbt auðnirnar, ef ir Iþvf som, auð-
íð var. SSkógargróðurinn hafði
breitt Mim sifct yfir 'aHmikinn hlu'a
lágJi ndis eg dala, isvo landraemarnir
géi u “reisí isér bygðir og bú í biómg-
uðu daiannia 'Sikauti”. Hver á að
kal’a var full af fiski Hvaíveiðar
o.g hva’rekar árviss h!u,nnLTldi, og
ir, einir o. fl. - Þu«sir landnemar Mito:urnw gcngu að iialnaði iun
skif.u sér síðan í sveitir (plöntufé- á lf],ftS'a cn cggvcr var f
lög) eftir lof'Blagi og öðrum MísskiJ- eýjum og hólmum með
yrðum, hinar harðgerðu heim- ströndum fram.
skaufcajur'ir flut'u sig eftir þvf, sein
Qöftslagið 'hlýraaði á ©ftir jökuMím-
anuim, upp í ihálendið; vofci'endiis-
juirtir völdust iþangað, er jarðvegur-
inn var rakur; vélllendtejurtir ]iang-
Hivernig hafa svo land.smenn farið
með landið þessi 1000 ár, og hvernig
toefir þeiin '‘ækte*, að varðveita
iandskostin.a? í mörgum groinii’Ti,
. - . . , ef ekki flesum, toafa fortfeður vonr,
og lika vér, sem nu.iifum, haigað oss
einls og ViiQíingai' gagnvart landinu;
vér höfum höggið strandhögg en
ekki goldið landinu að fulhi það,
Som vér toöfum frá því tékið, Vér
toöfum í ýnteum greinum oytt af
höfuðstólnum og þanin.ig riiið liand-
ið og gen.gið í lið með eyðandi öfl-
um náfctúrunnar
Skógiárnir hafa verið bei'tirog
höggnir óispart, án , þeiss nokkuð
væri að iþeim hlynt; enda er þeim
nú að ifullu eytf í heiluin héruðumi;
eru Iþ-að mikil fegurðarspjöU á útlifci
Jandisinis, og atór óhagur seinini
möranum; engjar og hagar toafa Víða
vexið nýttir tiil hinis ýtraista, án þfes
þeim væri nokkur sómi sýndur.
Margar ár sem áður voru ffekisælar,
eru n Iþunausnar að fiski, “laxa- og
silunga-móðirin” toefir fyrir Jöragu
verið flæirnd þaðain burtu.
Hivölunum er að mestu eyfct og
um eifct skeið voru eggver yfða að
Iþixd kominn að hveiifa úr sögu sök-
um óskynsamlegrar mieðfierðar. Það
er og a'iment mái, að fiskigengdim-
ar gangi ekki einis inn á firðina nú
og áður; en hvað sem því líður, þá
má með góðum rökum æfcla, að þar
ihQjófi fyr eða síðar að sjást högg é
vatni, ef öll ftekiútgerð vex fram-
vegiis einis hröðum skrefum við land-
ið, eins og síðusfcu ánatugi.
Sem befur fer, er iraonnum nú far-
ið að 'SkiljaSt, að það borgi sig ekki
að rýja liandið, heldur iþurfi að
hlynna að því og bæta það stórum.
samari; en skógargróðurinn set'ist
að I döl'uraum og á lágJendinu, þar
sem sólfarið og veðureældin var
mest. — Síðan hafa plönturnar sum-
ar eftir sinnar sprottið hér upp f
miijó'nafcali; kynalóð þeirra eftir
kynislóð dáið, visnað og Jagst til
tiQ jarðar. Af lfeifuim þeÍTra ilvafa svo
myndast kyrastur af mó og gróðrar-
mold, er varðveizt hefir í sjóði fram
á iþcinna tírna og vér itó njóbum
arðsins a)f.
Fuglar þeir, sern nú lifa hér á
landi, tóku sér hér toóWeatu á þess-
um fcíma; einnig skordýr, Jindýr og
ýms önnur lægri dýr, sem á landi
lifa; æfla menn heizt, að þau hafi
fluzt toingað með fuglum eða roka-
við. Befirnir settust hér og að;
hafa þeir að MkLndum 'komið til
landsis með ísmum. önnur land-
spendýr toafa ekki náð að komasfc
Ihingað yfir hafið, neina faibirnimir,
en þeir hafia vfsfc aldrei orðið toóQ-
fastir hér. Sædýrallfið fcók óg stór-
um stakkaSkiftum; ýmsar tegundir
er lifðu í hinum svellkalda sæ jök-
ul’tfmans, hopuðu frá etröndum
landsins norður á toóginn undan
hinum hlýju hafsstraumum, en aðr*
ar suðrænni tegundir komu í þeirra
sfað, og fjölgaði þeim simám saman
effir því sem hlýnaði og MfsskiJyrð-
in urðu meira við þeirra hæfi.
Enn f dag eru allir toinir sömu
kraf'ar s'arfan li hér á landi, sem
reiist hafa landið frá grunni og
skapað útiif það að fullu, eem það : ef það eigi að geta fætt alda og 6-
nú hefir; vinna þeir stöðugt að þvíj borna. Verður þá efst á baugi
að toreyta landinu og umskapa það: ræktun landsins, ræktun engja,
á sama hátt og fyr á tímum. öfl j aukning túna og margyfslegar um-
þessi eru sí-sfarfandi fyrir augum j (Framh. á 8. bls.)