Frækorn - 09.09.1910, Blaðsíða 6

118
þessi beinahópur er hreifanlegur
fyrir hjálp liðamóta, sina og vöðva.
í líkamanum eru lokuð hólf, þar
sem er aðsetur heilans, mænunnar,
lungnanna, hjartans, lifrarinnar, mag-
ans, þarmanna, miltans, nýrnanna,
o. s. frv.; þessum líffærum skýla
brjósk, bein, vöðvar og húð.
Allir þessir partar, sem nefndir
hafa verið, eru vættir af litarlausum
vökva, næringarvökvan um, líkt
og svampur, sem dýft er í vaín;
þessi vökvi er ákaflega þýðingar-
mikill fyrir lífið og heilsuna, þrí að
frá honum fær líkaminn næringu
sína.
Þessi vökvi kemur frá blóð-
inu.
Urn allan iíkamann er ofið neti
úr örmjóum pípum; þær eru svo
smágerðar, að þær sjást ekki með
berum augum. Þær eru kallaðar
hárker. Um þærrennurljósrautt
blóð; næringarvökvinn greinist frá
því og síast gegn um veggi pípn-
anna út í líkamann.
Hárkerin fá aftur blóð sitt frá
stærrri pípum. sem liggja út frá
sameiginlegum stofni eins og grein-
ar frá tréstofni, og um allar þessar
stærri vípur sogast blóðið frá hjart-
anu í slögum; þær eru því nefndar
slagæðar eða arteríur.
Meðan blóðið streymir um hár-
kerin, lætur það frá sér næringar-
vökvann, verður dökkrautt og berst
aftur að hjartanu um aðrar pípur,
kallast blóðæðar, venur.
Það getur komið fyrir, að á ein-
hverjum sérstökum stað í líkaman-
um safnist fyrir meiri næringarvökvi
en þörf er á, þegar ástatt er eins
og þegar venjulegt er. En ekkert
af þessum dýrmæta vökva má fara
forgörðum. Því er í líkamanum
auk hárkera-netsins, sem ber blóðið,
annað net úr jafn smágerðum píp-
um, sem vefst um líkamann þveran
og endilangan; þessar pípur sjúga
gegrt um veggi sína það, sem um
fram er af næringarvökva og spýta
því út í dökkrauða blóðið í blóð-
æðunum, skömmu áðuren það kemst
að hjartanu.
Líkaminn er sístarfandi, og eins
og við alla aðra vinnu verður þar
slit eða efnis-eyðsla. Ef það, se'm
F R Æ K O R N
þá gengur af, berst ekki burt úr
líkamanum, verður hann veikur. En
pipurnar, sem berR ekki blóð, eru
þur-ræsingapípur líkamans. Þærflytja
I urt bæði næringarvökvann,senr um-
fram er, og afganginn, sem má auð-
vitað til að vera fljótandi. Þetta
verður nákvæmar tekið fram í IV.
kafla um efnaskiftinguna.
Frá hjartanu sogast dökkrauða blóð-
ið inn í lungun,sýristaf loftinu.sem
inn er andað, og breytist ásamt með
næring''rvökvannm,sem geymst hefir,
í hreint, ljósrautt blóð, sem berst
aftur að h'artanu, en það ýtir því
aflur gegn um stóru slagæðarnar
inn í smágerðu hárkerin, en þaðan
færir þið líkam.mum nýan næring-
arvökva.
Úrgmgurinn berst burt úrlikam-
anum eftir ýmsum leiðum, einkum
úf um nýrun og húðina.
Þetta samband af nýrnavökva og
úrg-angi kallast »Iymfa«, jog því
eru þíu smágerð ker, sem þessi
vökvisogast gegn um.kölluð lyinfu-
ker eða sogæðar.
En auk þess hafa sogæðarnar
annað hlutverk í líkamanum, sem er
ekki þýðingarminna. Þær eru fest-
ar utan á þarmana hver við hliðina
á annari og livert þétt upp að ann-
ari og gegn um veggi þarmanna
sjúga þær tipp safann úr fæðunni,
sem búið er að nielta. Þessi safi
er hvítur af fitudropuni, sem síast
gegn um þarmana við meltingu
þeirrar fæðu, sem fitu-efni eru í;
því er hann nefndur mjölkursafi.
Allar þessar mörgu, ákaflega smá-
gerðu pípur safnast að lokuni í eitt
og mynda í sanieiningu brjósta-
m jólkurgangi nn, þar sem mjólk-
ursafinn hittir lymfuna, og nú verða
þau samferða, þangað til þau renna
út í blóðæðarnar.
Meðan meltingin stendur yfir, er
sameiginlegi gangurinn líka fyltur
þessum hvíta, mjólkurkenda safa.
II. Taugar og bandvefur.
Auk blóðs og sog-æðanna vefjast
fjölda-margir hvítgráir strengir um
líkama okkar eins og málþráða-net.
Það eru taugarnar.
Þær setja líkamspartana í samband
þeirra á milli, svo að þeir hafa
áhrif hver á annan. Það eru þær,
sem framleiða samvinnu milli líf-
færanna og gera þau að einni heild.
Frá nokkrum aðalstöðvum í þessu
málþráðaneti — frá heilanum, inæn-
unni og taugahnútun um eða
■ganglínunum, sem svo nefnast —
liggja þræðir um allan líkamann að
hverjum depli, þar sem starf á sér
stað: til augnanna, eyrnanna, tung-
unnar, nefsins og húðarinnar, sem
skynjunartaugar, til vöðvanna sein
nreifingartaugar o. s. frv. Hver tauga-
þráður hefir sín sérstök áhrif. Hverj-
um áhrÍTum, sem sjónar- og heyrn-
ar-taugin verður fyrir, geta þær að
eins framleitt Ijós- eða hljóð-skynj-
anir. Sé sjónartaugin skorin sund-
ur, sér maður ljósglampa, og verð-
nr síðan auðvitað blindur, en finn-
ur engan sársauka af því. Eins er
um lyktar- og smekk-taugina. Sé
hreifingartaug andlitsins skorinsund-
ur, verður tilsvaradi partur af and-
litinu máttlaus, en missir ekki til-
finningunajafturámóti mun eyðilegg-
ing ti Ifinningartauganna gera
andlitið tilfinningarlaus, en það get-
ur hreifst eftir sem áður.
Gegn um taugarnar fá Líffærin
skipun um, að taka til starfa, og
gegn um taugarnar er þessu starfi
stjórnað og gegn um þaer tökum
við við álirifum, sem berast með-
vitund okkar; hún og skynsemin
eiga aðsetur á einni aðalstöðinni —
í taugahylfum heilans. —
Flestir munu hafa tekið eftir því,
að í kjötinu, sem við borðuni, eru
himnur, sumar þunnar og aðrar
þykkri, sem liggja utan um vöðv-
ana og skifta þeim í sneiðar.
Slíkar himnur eru líka í okkar
Iíkama. Þær eru nefndar band-
vefur, af því að þær binda saman
allar myndanirnar í líkamspörtunum,
smáar og stórar, og halda þeim
saman.
Þessi bandvefur fyllir öll milli-
bil og hjálpar til þess, að gefa lík-
amanum mynd ogsamanhengi. Hann
liggur svo þétt um líkama manns, að
jafnvel þó að alt annað hyrfi og
bandvefurinn yrði einn eftir, mundi
líkaminn samt halda mynd sinni.
Bandvefurinn veitir blóð- og sog-