Alþýðublaðið - 03.04.1964, Blaðsíða 7

i má sköpum renna
eftir Aððlbjörgu Sigurðardóttir
„Eigi má sköpum renna”.
Frú Elinborg Lárusdóttir hefur
undanfarin ár verið að skrifa ætt-
arsögu frá seytjándu öld, sem
ber hið sameiginlega heiti: „Horfn
er kynslóðir”. Þriðja bindi þessar-
ar sögu kom út fyrir jólin í vetur
Og nefnist: „Eigi má sköpum
renna”. Von muh á fjórða og síð-
asta bindi næsta ár.
Ekki er hægt að skrifa svo um
BÍðasta bindi þessarar skáldsögu,
að ekki sé minnst á hin fyrri, en
verk þetta er í heild hið merkasta
og bætir mjög við fyrri orðstýr
Bkáldkonunnar, sem þó var ágæt-
ur, einkum fyrir hinn næma skiln-
Ing hennar á kjörum og tilfinn-
Ingum lftilmagnans enda frásagn-
argleðin með afbrigðum -og missir
aldrei marks.
Frú Elínborg hefur í þessu verki
sínu lagt sig mjög eftir að lýsa ald
arfari og almennu þjóðlífi þess
tíma, sem sagt er frá. í öllum bind
unum þremur eru langir kaflar
og fráságnir, sem varpa eiga ljósi j
yfir þetta, án þess að standa í j
beinu sambandi við söguþráðinn,
öðruvísi en eins og tjöld eða um-
hverfi á leiksviði. Upphaflega
fannst mér fullmikið af þessu
gert, vildi heldur fá sögu persón-
ahna sjálfra sagða beint áfram,
án óþarflegra margra aukaper-
sóna, en nú þegar ég lít yfir bind-
in þrjú sameiginlega, er ég kom-
in á aðra skoðun. Þeir tímar, sem
sagan segir frá, byrjunin frá fyrri
hluta seytjándu aldar, eru svo ó-
líkir og fjarskyldir vorum tímum,
jafnvel því sem gamalt fólk eins
og óg minnist frá sinni æsku, að
það þarf mikla frásagnargáfu og
xnargvíslegar aldarfarslýsingar til
þess að skapa nokkra frambæri-
lega heildarmynd af lífi fólks á
því tímabili, sem sagan fjallar
um, hvort mynd sú sem skáldkon-
an dregur af umhverfi og aldar-
fari er algjörlega rétt, en til þess
benda þó ritdómar um fyrri bind-
in tvö, sem skrifaðir hafa verið af
mönnum vel að sér í sögu þjóðar-
innar og fornum fræðum og sem
lokið hafa lofsorði á þessa hlið
verksins. Hitt er víst að myndin
er svo skýr, að mér finnst ég ná-
kuimug því fólki, sem sagan grein
ir frá, og þekkja alveg lífshætti
þess, daglegt líf og erfiði, ennfrem
ur hleypidóma og almenningsálit
á einu og öðru, kynslóð eftir kyn-
slóð.
Heyrt hef ég þá útásetningu um
þetta verk Elínborgar, að það sé
eingöngu saga um þá, sem meira
máttu sín í lífinu, stórbændur og
oresta og þeirra skyldulið, en alls
ekki um almúgann og kjör hans.
Því er til að svara, að kjör prest-
anna á þeim árum, sem sagan
verist, sýnast hafa verið næsta lít-
ið betri en hinna aumustu sóknar-
barna beirra, ef þeir voru þá ekki
dugandi bændur jafnframt. Þeir
og skyldulið þeirra var oft hungr-
að, og þeir gátu átt á hættu að
fara á vergang í ellinni ef ekki
biargaði þeim eitthvað annað en
embættið, því ekki var um eftir-
laun að tala, en vitanlega hafa
þeir verið eitthvað meira metnir
en alþvðan. Að hinu leytinu. er
sagan ættarsaga. sem byggð er á
sögulegum staðreyndum í aðalatr
iðum, þótt brevtt sé um nöfn á
mönnum og stöðum. Hef ég það
fvrir satt, að tilefnið til þess að
skáldvérk betta varð til — hafi
verið bióðsögur og munnmæli,
sem skáldkonan heyrði í æsku um
ákveðna menn og ættarharmleiki
fvrri tíða þar í sveitinhi. Varð
benni þetta svo hugstætt að það
braust út sem uppistaða þessa
langa skáldverks.
Fvrsta bindi verksins: „Sól í há-
degisstað”, fjallar um stórbónd-
ann Hókon í Dal og skyldulið hans,
en hann er höfðingi sveitarinnar
og hið mesta mannval. Kona hans
Þuríður er og skörungur mikUl og
heimilið alþekkt fyrir gestrisni og
góða siði. Son eiga þau hjón ein-
an barna, Stefán að nafni og á
hann auðvitað að taka við ættar-
óðalinu, er því vandfengið nægi-
lega gott kvonfang handa honum.
Hann leggur hug á prestsdóttur
fagra mjög úr næstu sýslu, og
mundi það hafa þótt jafnræði, ef
ekki hefði svo til borið að stúlkah
sjálf valdi sér lítilsigldan pUt úr
náfrenni sínu og eignaðist með
honum tvö börn utan hjónabahds.
Að þeirrar tíðar hætti tók prest-
urinn faðir hennar mjög hart á
broti dóttur sinnar og varð henni
varla viðvært heima á prestssetr-
inu. Leitaði hún þá á náðir síns
gamla biðils, bóndasonarins frá
Dal, og var hann reiðubúinn að
taka henni heim að Ðal með öðru
barninu, nokkurra ára gömlum
dreng, sem Benjamín hét. Prests-
dóttirin er gift Stefáni og komin
að Dal, í trássi við tengdamóður-
ina, sem ekki virðir hana viðtals.
Mætast hér stálin stinn, þar sem
era þessar tvær ríkilátu konur, og
er auðséð að til nokkurra tíðinda
muni draga.
Næsta hefti sögunnar ber nafn-
ið: „Dag skal að kvöldi Iofa”, og
fjallar það að öðru leytinu um
hjónaband Stefáns og Sólveigar,
en honum tekst að lokum að vinna
ástir hennar, en að hinu leytinu
um átökín milli tengdamóður og
tengdadóttur, þar sem hvorug vill
láta sinn hlut og þar rís frásögn
sögunnar líklega hæst. Báðar eru
þessar konur stórbrotin valkvendi,
og þær læra að lokum að meta og
virða hvor aðra, kannske ekki sizt
vegna þess, hversu vel Þuríður
reyníst lausaleiksbarni tengdadótt-
urinnar, sem eiginlega er athvarfs-
laus á þessu ríkiláta heimili. Sýn-
ist nú að lokum allt falla í ljúfa
r^UIIIII 1111111111111111111111111111 lli 'lillii
1111111111111111
iiiiiiiiiiitmiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiliiimiiimiiiiiiit|iiiiiiiimiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii,|||| ímiHiiiuiiiimiiiiiiiiiuiiiii >,
TÓLFTU tónleikar Sinfóní-
unnar voru haldnir í Samkomu
sal Háskólans þann 15. marz
s.l. Stjórnandi var Bandaríkja-
maður, Igor Buketoff að nafni,
og mun hann stjórna fjórum af
þeim fimm tónleikum sem eftir
eru á þessu starfsári hljóm
sveitarinnar. Einleikari með
hljómsveitinni var austuríski
píanóleikarinn Alfred Brendel.
Fyrsta verkefnið var Helios,
forleikur eftir Cai-1 Nielsen,
fagurt verk sem virtist ágæt-
lega flutt. Fjórði píanókonsert
Beethovens ekki að ástæðu-
lausu, talið eitt af dýrleg-
ustu verkum meistarans.
Hvað snertir arkitektúr
innihald er konsertinn heill-
andi, og eins og allur djúpur
skáldskapur, birtir hann áheyr
endum ávallt eitthvað nýtt,
ekki efnislega heldur andlega.
Brendel afgreiddi hlut sinn
meistaralega vel. Píanóleikur
hans var sérlega fágaður og
túlkunin þrungin af sannfær-
ingu. Hljómsveitin var oftast
góð en þó brá fyrir ósamstöðu
milli hennar og einleikara.
Hægi kaflí konsertsins varð
ekki fullkomlega sannfærandi
heild. Öll verk þarfnast sam-
stöðu flytjenda og í þessu
verki er sérhvert augnablik dýr
mætt. Einleikara var innlega
fagnað, og eins og margur fyr
irennari hans hér, varð hann

■ÍN
trri
að leika aukalag; gullfalleg
impromtu eftir Sehubert. Sein
asta verkið á efnisskránni var
Sinfonie Singuliére eftir
sænskt 19. aldar tónskáld, Franz
Adolf Berwald. Sinfónían var
skrifuð 1845, og við samanburð
á henni og sinfóníum margra
tónskáída frá svipuðum tíma,
koma í ljós ýmsis nýstárleg fyr
irbrigði. Fyrirbrigði, sem kitla
eyrun, en eru miður sannfær
andi. Verk Benmlds hafa ekki
náð þeirri lýðhylli sem verk f jöl
margra samtíðamanna hans en
ekki er hlaupið að því að út-
skýra hvers vegna, en saga tón
listarinnar hermir af mörgum
merkum tónsmiðum með ný-
stárlegar <og oft tilgerðarleg-
ar) vinnuáðferðir og hugmynd-
ir. Því er oft haldið fram, að
aðeins hið ,,bezta“ í listum
lifi. Vafalaust er eitthvað til
í því, en rökfræðilega séð verð
ur rétt að líta' á slikar staðhæf
ingar sem sjálfshól mannsins.
„Gott“ ér afstætt hugtak,
ög það er ekki „ágætt“
hugmyndar eða listaverks sém
ákvarðar lífdagana, heldur á-
hangendur þeirra.
Stjórn Buketoffs á þessum
fyrstu tónleikum hans virtist
allgóð, en rótt er að bíða um
sinn með að leggja nokkru ná
kvæmari dóm á hána.
Jón S. Jón'sson.
1 IIIIII,lll,lii|i""iii»iiiiiiiii>:iílliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiíiiiiHHiiiiiiiiiiiiiiiiiÍiiiiiiiiiiiiiiiúíi'riiIfuitifriiiiiiiiVmiiii2itiiimiiiuifi«miíniiiVi^iii(iiViii<'
löð, enda dagur gömlu hjónanna í
Dal að kvöldi kominn og þriðja
kynslóðin óðum að vaxa upp á
heimilinu.
Þriðja bindi sögunnar ber eins
og fyrirsögn þessarar greinar ber
með sér, heitið: „Eigi má sköpum
renna”, og fjallar mest um Iausa-
leiksson yngri húsfreyjunnar í
Ðal, Benjamín, þótt tveir há.lf-
bræður lians, synir Stefáns og
Sólveigar komi og mjög við sögu.
Benjamín elst upp við það, að
vegna þess að hann er ekki hjóna-
bandsbarn, þá sé hann allstaðar
óvelkominn, og jafnvel móðir hans
fyrirverður sig að einhverju leyti
fvrir hann og .svnir honum litla
bliðu. Hann verður innilokaður
i siálfum sér, fullur tortryggni og
eremju. Að vissu leyti er kært
með honum og bræðrum hans, en ■
bó vantar öll skilvrði til bess að
skília. hvað bað er, sem þjakar
sálu hans, enda er hann allmikið
eldri er þeir. Eina manneskjan,
,sem hann fer að elska og trevstir
fnlikomleea er Þuríður í Dal, og
bn særir einnie hún hann sári. sem
aldrei erær. beear hún levfir hon-
iini ekki að kalla sig ..ommu”, af
bví að hún sé bað ekki. Aftur á
mnti gerir hún honum fært að
læra til ures+s. með bví að ánafna
homim allmikið fé eftir sinn dag.
Til bessa unea. einmana oe ein-
ræna manns kemur svo ástin einn
biartan vnrdag og umskapar skvndi
legi allt lífið. Oe fvrir uneu stúlk-
nna. sem levst hefur bann úr álög-
nm verðnr hann ævíntvranrinsinn,
sem um leið oe hann hieeur lausn
ina veena elskn hennar leiðir hana
inn { dvrðarheima ævintvrsins. F.n
f rnil mahnHfsins í líki hlevni
dóma oa ásirndar eru enn ekki
Kicmð. Faðir stú'kunnar. sem er
nrestur sveitarinnar. vill ekki eefa
déttur s;na óskilaetnum aðflut.t.um
umrenninei. og Beniamín fær að
bevra. að máiið hefði horft nðru-
vírí við. hefði hann verið skiieet-
inn sonur óðalshéndans { Dal og
staðíð har til erfða. Þó semst svo
um að loknm. að Beniamín sæki
meiri menntun til útianda. og svni
sie ekki aftur sem hiði) bar um
siértir fvrr en hann geti hoðið'
hrúði sinni \ran á eott hrauð og
eott iarðnæði í góðri sveit.
Þessi skiivrði eru stolti Benia-
m'ns í raun oe veru ofrann. Aldrei
mun hann verða metinn eftir eig-
in verðgiidi alltaf mun fvloia hon
nm lavsaieikskréa stimnillinn og
e't.ra líf hans. heear hann fízt vænt
ir bess. Er ekki eina ráðíð að lifa
har. sem eneínn veit unurnna
hans? Ekki er bað saet hnnim orð-
nm. e.n mie erunar að beear Benia
m,’n vfire^fnr fsiand oe sielir til
Kaunmannabafnar hnfi hessi lansn
málsins heear verið farin að hró-
ast innra með bonum. Þet.ta v'arð
að minnsta kosti endirinn. Benia-
miri ilendist vtra og kemur aldrei
beím aftur. Tröllin siera í þéssu
æfintvrinu.
Fn bnð er ekki bægt að riúfa
samhengi lífsins. Ekkí hægt að
hlavna frá skvldum s'nvm og
knsta beim á annarra herðár, án
hecs að bað hafi miklar og ör-
lagaríkar afleiðineai’. St.undum
er bað me.sti ábvreðarhliitinn a'ð
eefast unn og sera ekki neit.t. Unea
nrestsdóttirín ber beear nvtt l{f
unclír hriósti sér. fvrir aðgerðir
unnusfans oe föður benuar. er enn
oít.t óskileetið barn borið { heim-
inn og afhent fvrirlitnineu os ó-
mildum dómum almenningsálits
ASalbjörg Sigurffardóttir
þeirra tíma, en móðirin sjálf vesP
ast upp og deyr.
Það er eríitt fyrir nútímafólfc
að skilja afstöðu seytjándu og
átjándu aldar fólks til þeirra sani-
tíðarmanna, sem í héiminn voru
bornir utan hjónabands. Það var
eins og það væri glæpur, semi.
manneskjan sjálf bar ábyrgð á cg
ekki vantaði hörkuna, þó virðast
siíkar fæðingar hafa verið allal-
gengar. Nú virðist helzt, að víti
séum komin út í hinar öfgarnar,
og aTt stefni að bví að rvra cg
draga úr helgi þeirrar stofnunar,
sem ætlað er bæði að fornu cg
nýju að veita nýrri og uppvaxanöi
kynslóð líkamlegt öryggi og um-
önnun og kenna henni jafnframt
guðsótta og góða siði. Væri ekki
ástæða til að fara að stinga hér viSf
fótum og minnast málsháttaríns:
Grísir gjalda, en gömul svín valda.
Béttur barnsins í fyrri daga var-
ekki mikill. Það var ekki hikaö
við að gera óskilgetið barn að einsr
konar útigangi í bióðfélagimi,
sem heiðarlegt fólk vildi ekki kora
ast í of náið samband við. Ótald-
ar eru bær þiáninsar, sem þetta-
hefur bakað óteljandi börnum ci£
ungmennum. Er bá ekki allt í Iagi,
bví nú er betta giörbreytt, cngir.n
er dæmdur fyrir bað að vera fædd-
ur utan hjónabands. En gætum nii.
að, fyrsti réttur hvers barns er að
eiga foreldra eða einhverja sein
ganga þeim í foreldra stað, ekkl
bara móður, heldur lika föður,
sem sameiginlega skapa barnim*
heimili og veita því öryggi, sera
hver.iu barni er nauðsynlegt. —
Þetta vanrækja foreldrar riú »
dögum allt of mikið, ekki ein—
göngu vegna þess, hve há er tala.
óskilgetinna barna, heldur Iíka,
vegna bess, hve fólk er fljótt tii.
I að sundra heimilum sínum cg*
I skilia. ef eitthvað ber á milli.
! Fjöldi fólks sýnist heldur ekki.
I gera sér ljósa þá úrslitaþýðingú,
sem bað hefur fyrir barnið að eiga
heimili, stað sem er helgaður bara
j inu og þörfum bess, ekki síður anot
iegurn cn likamlegum. Og í öllir
I bessu losi og hringiðu sem um—
kringir barnið í daglegu lífi, ejt-
ætlast til að það hagi sér eins cg*
fyrirmvndarbarn og unglingur, og*
verði helzt foreldrabetrungur. Ei*
bað ekki hér, sem mestra umbó(é»
væri börf?
Frú Elinborgu er m.iög vel Ijójsr
báttur heimilanna í þióðarunneld-
inu* kynslóð fram af kynslóð, þú»
hun skrifi um gamla tíma errie
varidamálin í dag ekki mjög ólí)(,
enn eru bað heimilín, byggð upj>
fvrst og fremst af foreldrum cjtr
börnum, sem verða að taka S sijc
vandann og ábyrgðina, ef vel ’á atf
fara. i
Eftir frú Elinborgu hafð ni»
(Frarahaia af 14. sí5u).
' AliÞ-ÝÐUBLAÐIÐ ~ 3. apríl 1964 > 7