Tölvumál - 01.07.1999, Blaðsíða 21

2000 vandinn
Lagaleg hlið 2000 vandans
Guðjón Rúnarsson
Hverjir bera ábyrgð á
tjóni ef bilun verður í
tölvukerfum um alda-
mótin vegna 2000
vanhæfni
Röskun á starfsemi
getur víða komið fram
Islenskur réttur er því
nánast ómótaður á
þessu sviði
Það er meginregla í
íslenskum rétti að
samningar skuli
standa
Ljóst er að oft er um töluverðan
kostnað að ræða fyrir fyrirtæki við
að gera tölvukerfi sín 2000 held.
Danir reikna t.d. með að meira en 80%
danskra fyrirtækja þurfi að reiða fram yfir
eina milljón íslenskra króna í þeim til-
gangi. Þá má búast við að í sumum tilvik-
um geti hlotist verulegt fjárhagslegt tjón
af rekstrarstöðvun eða óhöppum sem
kunna að koma upp í fyrirtækjum vegna
2000 vanhæfni tölvukerfa eða iðntölva um
næstu áramót.
í allri umfjöllun um 2000 vandann hef-
ur aukinni athygli verið beint að lagalegri
hlið málsins, þ.e. hverjir bera ábyrgð á
tjóni ef bilun verður í tölvukerfum um
aldamótin vegna 2000 vanhæfni eða á
þeim kostnaði sem fyrirtæki þurfa að leg-
gja í til að gera tölvukerfi sín 2000 sam-
hæf. Verslunarráð Islands hefur haft
ákveðna forgöngu á að vekja athygli á
þessum þætti málsins hér á landi.
Hvaða búnaður og hverjir eru hugsan-
legir tjónþolar?
Röskun á starfsemi getur víða komið
fram. Þannig kann að koma fram röskun í
tækjum með innbyggðri tölvustýringu eða
ýmis konar vél - og hugbúnaði. Um getur
verið að ræða hrun á tölvukerfum, svo
sem bókhalds-, fjarskipta- eða öryggis-
kerfum, og allt niður í það að vídeótæki
fyrirtækisins hætti að geta tekið upp eftir
næstu áramót. Það getur skipt miklu að
greina á milli þess búnaðar sem um er að
ræða, þegar metið er hvaða réttarúrræði
standa til boða.
Afleiðingar bilunar sem rót á að rekja
til 2000 vanhæfni geta bæði komið fram í
rekstri fyrirtækisins sjálfs, t.d. þar sem
framleiðsla stöðvast, og einnig hjá þriðja
aðila. Þannig getur viðskiptavinur fram-
leiðslufyrirtækis orðið fyrir tjóni af því að
fá ekki umsamdar vörur á tilætluðum tíma
og einnig er hugsanlegt að alveg ótengdur
aðili verði fyrir tjóni.
Réttarstaðan
Margar réttarheimildir koma til álita í ís-
lenskum rétti þegar horft er til þess hverjir
beri ábyrgð. Koma þar bæði til greina sett
lög sem og meginreglur laga. Afar fá
dómsmál hafa fallið hér á landi þar sem
reynt hefur á möguleg réttarúrræði vegna
þess að tölvukerfi hefur ekki virkað sem
skyldi eða að bilun hefur orðið. íslenskur
réttur er því nánast ómótaður á þessu
sviði.
Það fyrsta sem horfa ber til þegar deilt
er um hver beri ábyrgð á því að keypt tæki
eða tölvubúnaður sé ekki 2000 heldur er
sá samningur sem gerður var um kaupin.
Það er meginregla í íslenskum rétti að
samningar skuli standa. Reglan er þó ekki
án undantekninga. Þannig er hugsanlegt
að fá ógiltan samning ef samningsaðili er
fundinn sekur um svik, ef forsendur fyrir
samningunum teljast verulega brostnar
eða samningsskilmálar metnir svo ósann-
gjarnir að þeir verði ekki efndir sam-
kvæmt efni sínu. Vænta má að samninga-
lögin verði sá lagagrundvöllur sem mest
muni reyna á varðandi ábyrgð í tengslum
við 2000 vandann. Einnig má vera að
heimilt sé að krefjast skaðabóta á grund-
velli almennu skaðabótareglunnar, þ.e. ef
viðsemjandi telst af ásetningi eða gáleysi
valdur að því tjóni sem verður. Slík bóta-
skylda getur stofnast bæði innan og utan
samninga. I fyrra tilvikinu á einungis
kaupandi rétt á bótum á grundvelli kaup-
samningsins, en í því síðara getur einnig
utanaðkomandi aðili sem verður fyrir tjóni
krafist bóta. Hugsanlegt er að seljandur
hafi sérstaklega undanþegið sig ábyrgð á
2000 vanhæfni í samningi. Slík ábyrgðar-
leysisákvæði ber ávallt að túlka þröngt.
Þau verða þannig að hafa komið skýrt
fram í samningnum. Einhliða yfirlýsing
um ábyrgðarleysi síðar yrði vart metin
gild.
Samkvæmt kaupalögum getur kaupandi
krafist bóta fyrir tjón sem verður af galla í
hinu keypta. Lögin taka þó eingöngu til
kaupa á lausafé. Tæki með innbyggðri
tölvustýringu falla tvímælalaust þar undir.
Hins vegar er óljóst að hve miklu leyti
lögin gilda um tölvubúnað og tölvukerfi
folvumál
21