Vísir - 20.06.1964, Blaðsíða 7

V1 SIR . Laugardagur 20. júní 1964.
7

Forseta
frá V-
gjöf
Málverk Vemets.
Forseta íslands hefur borizt að
gjöf til hinnar nýju Bókhlöðu að
Bessastöðum mynd af Bertil Thor-
valdsen eftir einn af þekktustu mál
urum Frakklands Horace Vernet
frá Gretti Eggertssyni, verkfræð-
ingi, Winnipeg. Verður myndin til
sýnis fyrir almenning í Þjóðminja-
safni fslands.
• Með þeim Vearnet og Thorvald-
sen var náin vinátta og gagnkvæm
aðdáun. Thorvaldsen gerði brjóst-
mynd af Vernet og Vernet endur-
galt með því að mála mynd af
Bertfl Thorvaldsen. Málverkið sýn-
ir myndhöggvarann halla sér að
myndstalli með mótunarsköfu í
hendi, en á stallinum stendur
brjóstlfkneskið af Vernet úr grá-
um leir.
Á myndinni er Thorvaldsen í
hvítri rykkiskyrtu með silfurgrátt
hár enda 65 ára að aldri, þegar
myndin er máluð.
Árið 1956 var Grettir Eggertsson
staddur í London og varð hann
þess þá áskynja, að til sölu væri
málverk af Bertil Thorvaldsen hjá
listsölunum J. Leger & Son í Old
Bond Street. Fékk hann prófessor
Anthony Blunt, forstöðumanns list-
sögudeildar Lundúnaháskóla
(Courtauld Institute of Art) og einn
mesta sérfræðing Breta um franska
19. aldar list til þess að skoða
málverkið og láta í ljós álit sitt um
það. Samkvæmt upplýsingum Grett
is taldi prófessor Blunt málverkið
vera eftir Ilorace sjálfan og því
repliku eða systurmynd þess sem
er á Thorvaldsensafninu i Kaup-
mannahöfn.
Sló kettlingun-
um upg við vegg
Aðfaranótt þjóðhátíðardagsins
sást til manns sem var að lemja
lifandi kettlingum utan í hús við
Vesturgötu. Þá var klukkan rúm-
lega 3 eftir miðnætti.
Aðfarir þessar þóttu í senn ó-
venjulegar og sóðalegar og sízt af
öllu mannúðlegar. Loks þótti það
óviðeigandi að byrja þjóðhátíðar-
daginn með þvílíkum aðgerðum.
Áhorfandi að þessum atburði
kærði þess vegna til lögreglunnar.
Þegar lögreglan kom á staðinn
var maðurinn þar fyrir með nokkra
kettlinga, sem munu þá hafa verið
dauðir. Maðurinn, sem reyndist
vera útlendingur var sakleysið
sjálft uppmálað og fannst ekkert
athugavert eða saknæmt við þetta
athæfi sitt. Hann sagði að kona
ein þar { grenndinni hefði beðið sig
að aflífa nokkra kettlinga, og að-
ferðin sem beitt vac í heimalandi
hans var sú að slá kettlingunum
upp við vegg. Þá voru þeir dauðir.
Fannst manninum það skrýtið
að nokkur skyldi vera að fetta
fingur út í jafn sjálfsagðan hlut!
Hugleiðingar um listdóma
Framhald af bls 1.
eitthvað yfir“ flest verkin á
a.m.k. tveim af eftirminnileg-
ustu sýningum sl. vetrar: Mynd
ir Nínu Tryggvadóttur og Sverr
is Haraldssonar — fyrst bless
aður maðurinn er of prúður til
að „mylja þær niður með hamri“
„Formið skiptir engu máli, ef
myndin er góð,“ sagði Jón Stef
ánsson í áðurnefndu viðtali, og
abstrakt eða óhlutkennda iist-
in hefur verið til frá aldaöðli
eins og prófessorinn veit —
og hefur skapað sígild verk
eins og fígúratíva listin. Sam-
keppni milli þessara stefna er
eðlileg, og oft hefur kastazt í
kekki í hita baráttunnar án
þess að menn vilji hengja yfir
verk keppinautanna. Rök fyrir
abstraktlist mætti færa lengi,
en það væri ljótt að reyna að
mjaka svo gömlum manni ofan
af skoðun sinni. Þó vildi ég
benda honum á grein eftir Harry
nokkurn Kállmark í Kirkjurit-
inu (jan. ’64), sem segir í rabbi
sínu um kirkjulist og kristna
list, — að í óhlutkenndu iist-
inni fái listamenn færi á að
móta verk sín á „persónulegri
hátt sem tákn trúar sinnar, til-
finninga og vilja" — heldur en
í náttúrulegu málverkunum. Því
skeytir J. H. ekki skapi sínu á
þessu? Svo skulum við vona,
að þankarúnir guðfræðiprófess-
orsins risti yfirleitt aðeins
dýpra en í þetta skipti.
4 Síðan kemur hinn glað-
beitti Páll V.G. Kolka læknir!
Ræða hans er auðvitað lengst
— og mest af henni er því mið-
ur grobb, alveg óviðkomandi
efninu. Svo sem: Að hann sé
„roskinn og ráðinn ... og ...
ekki reglulegur byltingarmaður
heldur öliu fremur andófsmað-
ur gegn öfgum samtíðar sinn-
ar ... ” Gefur í skyn, að bylt-
ingarmenn skuli tafarlaust
drepa til þess að forða oss frá
nýjum Stalínum og Hitlerum.
Maður hlýtur að samhryggjast
honum vegna þessarar „sorg-
legu reynslu“ hans af bylting-
armönnum, sem varð til þess
að grafa 'undan trausti hans á
íhaidssömum skólameisturum,
en þeir minna hann mjög á
„gamlar piparmeyjar“ (!!)
Hann virðist og skynja, að
menning „okkar íslendinga" eigi að
vera eða sé náskyld menningu
Eskimóa og Hottintotta og því sé
listsmekkur „okkar íslendinga" fþ.
e. a. s. Vorsýningarmannaj hafinn
upp yfir að hlíta mati Þjóðverja
eða Gyðinga eða öðru „alþjóðlegu
metrakerfi". Aðalatriðið sé, að
listin votti „þjóðlegt og persónu-
legt sjálfstæði . . . því að til eru
menn, sem hafa sinn eigin þjóð-
lega og persónulega mælikvarða",
þ.e.a.s. Vorsýningarmennirnir.
Minna máli skipti, hvort listin sé
• góð eða léleg, það sé „eftir at-
! vikum“ — en krítikin á víst alltaf
! að vera góð og blíð. og loks ógnar
P. K. öllum iistdómurum með „sex
fetum af mold“. Það má enr. benda
Páli á, að Iist er og verður alþjóð-
legt hugtak fyrst og fremst, alveg
eins og hugtökin, ást, fegurð o. s.
frv.
Það skín f gegn, að Páll hafi
innra með sér ekki verið alltof
hrifinn af Vorsýningunr.i, þótt
hann hafi séð þar margt „næsta
merkilegt“(!!) Er því erfitt að sjá,
hvað hann ætlar með þessu van-
hugsaða skrifi. Vissi hann t.d. ekki
fyrr en núna um daginn, að menn-
ing frumstæðra þjóða þykir merki-
leg — eða er hann bara að aug-
Iýsa bóklestur sinn og „vizku".
Fullmargar málsgreinar- hans byrja
á orðinu ,,ég“. Þetta „ég“ P. K.
ætti að reyna að afla sér mennt-
unar f kyrrþey og hætta þéssari
sýndarmennsku og „ráðgjafahlut-
verki“ sínu í blöðuni og útvarpi.
Háttalag P. K. er „interessant"
íhugunarefni en sem betur fer dá-
lítið svona „extrem tilfelli“ ... og
furðulegt, að jafngreindum manni
á góðum aldri skuli verða á að
„blötta sig“ svona.
5. Hjn ósmekklega rætni mynd-
höggvarans fýkur aftur í fang höf-
undar síns eins og duft, sem kast-
að er móti vindi. Þó má benda
honum á það, — að ef list hinna
„upprennandi listamanna" hefur —
eða öllu heldur öðlast eilífðar-
neista snilldarinnar, þá þarf meira
en „rógmælgi herra Kurt Zier“ til
að vinna þeim grand. En það er
víst aðallega hitt, sem R J. hefur
áhuga á — sem sé, að þeim takizt
að vinna sér „álit með þjóðinni".
6. Úlfur Ragnarsson veit auð-
vitað vel, að ,.almenningsálit“ er
engin trygging fyrir listsköpun,
þótt hann gefi það i skvn. T. d.
er hugsanlegt, að ..harðsnúnar
klíkur iábræðra" (Ú R.) vinni sér
almenningsálit með áróðri og r.ug-
lýsingum -- „iistamenfurnir" spili
á grunnar yfirborðstilfinningar og
heppnist að rugla áhcrfendur með
séntimentaliteti eða brögðum til
þess að vekja athygli.
Þannig getur orrustn listarinnar
lent á furðulegustu villigötum. Því
að list er og verður: átök, orrusta.
Annað hvort skapa menn list eða
ekki. Það er aðeir.s um að ræða
sigur eða tap. Tákna lokaorð Úlfs
og áeggjan, að nú eigi að finna upp
einhver ný tæki (eða vélabrögð)
til að ráða sigram og töpum í
hossari orrustu?
Úlfur harðneitar að skilja auð-
skildar setningar í grein K. Z. og
mótmælir harðlega, að listamenn
séu „sorteraðir" og virðist eiga við,
að ekki megi gera greinarmun á
listamönnum eftir hæfni (og þá
naumast gagnrýna þá?)! ... Eftir
það, sem á nndan er komið er ó-
trúlegt að Úlfur geri sér Ijóst,
hvað felst í því „að skynia listina
í listinni" eins og hann segir. Listin
fyrir listina, eru einkunnarorð
þeirra, er vilja hreinsa listina sem
mest af öllu yfirborðslegu (og eft-
irláta slíkt öðrum, t.d. Ijósmynda-
vélinni).
Allt tal um ástleysi K. Z á ís-
Iandi er á engum rökum reist og
auk þess einkamál K. Z. og alveg
utan við efnið. Hitt er meira um
vert, að í listdómum K. Z. er aug-
Ijós ást hans og hlýhugur til þjóð-
arinnar og metnaður hans fyrir
brautargengi hennar í listrænni við
leitni. Annars væri hann ekki að
flytja okkur þessar vanþökkuðu
umvandanir og ábendingar. Strang-
leiki hefur hingað til ekki táknað
ástleysi. Vinur er sá er til vamms
segir, og list okkar hefur ekkert
gott af dekri og smjaðri.
Oft eru listamennirnir sjálfir,
þrátt fyrir undirstöðuatriði í list-
| námi, ekki dómbærir á eigin verk,
j þótt undarlegt megi virðast. a)
;Þeir*halda sumir, áð listamanns-
! nafnið sé alltaf trygging fyrir ár-
I angri. b) Innblástur þeirra í
: sjálfu sköpunarstarfinu getur villt
! þeim sýn. „Þetta þarf þó hvorki
að vera hégómagirnd eða eigin-
girni. Þeir lúta siðferðislögmáli,
sern þeir ráða ekki við“. (Sigurður
Nordal í ritgerð sinni, Viljinn og
verkið). En það er hégómagirnd
og elgingirni, að láta sér elcki segj-
ast við endurteknar ábendingar
béirra rnar.na, sem langbezta að-
stöðu. hafa að dæma, þvf að
„skáldin (hafa) gott af því að gera
sér grein fyrir. að hæstaréttardóm-
• urinn urc ver!^- þeirra ver.ður að
j lokum kveðinn 'upp af öðrum“. (S.
i N.i Og á þetta auðvitað jafnt við
I urr, málarana. Menntaður rit- eða
! listdómarí gegnir mikilvægara
| menningarhiutverki en við gerum
i okkur að jaf ,aði grein fyrir.
i IV.
I
; Svo virðist sem «ex-menning-
! arnir hafi aldrei reynt að gera sér
| grein fyrir því í fullri alvöru hvað
! list er. Hún er þeim eitthvað fjar-
j lægt og persónulega ónáið, eins
konar rós I hnappagatið á tylli-
dögum. Viðhorí þeirra manna, sem
listin hefur raunverulegt gildi fyr-
ir, kemur þeim ekkert við, enda
reynir enginn þeirra að svara spurn
ingu fyrirsagnarinnar, hvernig list-
dómar eigi að vera. Það er fyrir-
gefanlegt þótt þeir geti það ekki,
en hvf eru þeir þá að „svara“?
Þeir mættu gjarnan hugleiða, að
til er orð, sem heitir sjálfsgagn-
rýni og þykir vera aðalsmerki á
siðuðum mönnum, ef hún gengur
ekki í öfgar.
„Svör“ þeirra einkenndust mjög
| að spéhræðslu Og viðkvæmni fyi •
ir orðum útlendings um okkur.
(Sbr. svo viðbrögðin, sem hér eru
^ tfð við hóli útlendinga.). — Þeir
I eru fullir af þjóðernisrembingi, af-
kvæmi hinnar gömlu minnimáttar-
kenndar. Sumum finnst kannski
gerður úlfaldi úr mýflugu, en mig
grunar, að íslenzk menning og
sjálfstæðið, er á henni byggist, sé
f meiri hættu en margan grunar,
ef slíkur „djfngóismi". sem sex-
menningarnir boða yrði ráðandi
hér í Iistum. Væri óneitanlega
fróðlegt að vita, hvort orð þeirra
túlka hið rétta andlit Framsóknar- I
flokksins f lista- og menningarmál- 1
um. Vonandi er ónefndur draugur
ekki risinn meðal vor, en valið á
svo samróma mönnum er óneitan-
lega grunsamlegt. Vonandi hreins-
ar „Tírninn" sig og biðst afsök-
ar á leiguskvaldri þeirra. Hann
yxi í áliti við það.
K. Z. skóf vissulega lítið utan
af orðum sínum, var óvæginn og
má kannski segja, að fyrr mæcti ,
rota en dauðrota, en það var þó ;
vægast sagt hæpið að fara milliveg
í slíku, því að jafnvel þótt sann-
leikurinn sé ákaflega dapurlegur,
er engum greiði gerður með því að
stinga höfðinu í sandinn, allra sfzt
Vorsýningarmönnunum sjálfum.
Vonandi láta þeir sér nú segjast
og reyna að sýna betri verk næst.
Sumir sex-menninganna lögðu á
það áherzlu, að skrif K. Z. væri
ekki listdómur og virðast óvart
vera að undirstrika með þvf, að
yfirleitt hafi ekki verið sýnd Iist
á umræddri sýningu. Með öllu
blaðri sfnu vinna þeir „skjólstæð-
ingum“ sfnum miklu meira ógagn
en gagn.
Kurt Zier þekki ég ekki og er
því ekkert að verja hann persónu-
lega, enda þarf hann ekki annarra
hjálp til slíks. Mér er einnig
ijóst, að þetta eru mjög ófull-
komnir leikmannsþankar, og þeir,
sem betur vita gætu aukið og bætt
stórlega það, sem ég hef hér verið
að reyna að gera skiljanlegt, og
bætt við fleiri sjónarmiðum. En
meðhöndlun margnefndra sex-
menninga á almennum málefnum
og heiðarlegri hugsun var þannig,
að erfitt var að samþykkja slíkt
með þögn. Magnús Skúlason.

•- .Í'- A fy
• <*. . *>