Vísir - 21.02.1967, Blaðsíða 5

V1SIR. Þriðjudagur 21. febrúar 1967.
5
Listir-Bækur -Menningarmál
Guðrnundur Gíslason Hagalin;
Eiríkur Htreinn Finnbogason skrifar bókmenntagagnrýni.
KRISTRIÍN I HAMRAYlK
Sögukorn um þá gömlu, góðu konu
Útlit: Hafsteinn Guðmundsson.
Setning og prentun: Prentsmiðj-
an Oddi M.
Bókband: Sveinabókbandið hf.
Almenna bókafélagið, Rvik 1966
^lmenna
bókafélagið
heíur
hafið útgáfu nýs bóka-
flokks, sem það nefnir Bókasafn
AB — íslenzkar bókmenntir. Má
ráöa af þeim tveimur bókum,
sem út eru komnar í þessum
flokki, að þama eigi að koma
eldri bækur, sem sígildar megi
teljast, og svo er guði fyrir að
þakka, að þar höfum við af
nógu að taka. Og vafalaust er
það heillamerki flokkinum, að
sú gamla góða kona Kristrún
í Hamravík skuli ríða hér á vaö
ið, því að svo er um konu þá,
að manni finnst, að allt hljóti
að ganga til góðs, þar sem hún
kemur við sögu.
Ég býst við, að ekki sé of-
mælt um Kristrúnu í Hamravík
þótt sagt sé, að enginn, sem ein-
hvem tíma hefur kynnzt henni,
geti gleymt henni. Og það er
ekki eingöngu að við þekkjum
hana umfram marga þá, sem
við höfum umgengizt í daglegu
lífi, heldur fá víst flestir mætur
á henni, sem kynnast henni.
Spyrja',' mætti, hvers vegna.
Sjálfsagt af tvennu: Höfundur
hennar hefur gætt hana þvi sér
kennilega málfari, að það bæði
vekur athygli og ánægju og er
svo viðfeldið, að það hljómar í
eyrum okkar jafnan eftir að við
höfum kynnzt Kristrúnu. Hitt
er þó kannski enn mikilsverð-
ara, að Kristrún er ein af meiri
háttar mannkostapersónum ís-
lenzkra bókmennta — gömul
og farin útskagamanneskjan,
eins og hún er.
Og hverjir eru þá mannkost-
ir Kristrúnar í Hamravík?
Fyrst og fremst þeir, að hún er
trú sínu, gætir þess vel, sem
henni ber að gæta. Innst inni
er hún mild, skilningsgóð og
umburðarlynd, en jafnframt svo
sterk í sínu ellinnar umkomu-
leysi, að ekkert fær hana bug-
að. Þeir, sem haldnir eru sjálfs-
meðaumkun, gætu margt af
henni lært. Og hún trúir á sinn
Himnaföður, en ekki til að ein-
dengja.áhyggjum sínum á hann,
því að það samræmist ekki
hennar manndómskröfum. Og
þess vegna biður hún hann ekki
um miskunn, heldur sanngirni.
Þegar henni einu sinni verður
á aö biðja hann um fleira en
það, sem brýn nauðsyn er við-
haldi lifsins í henni Hamravík,
þá veitir hann henni það aö
vísu, en hún fær heldur betur
sönnur á sannleiksgildi orða
séra Hallgríms:
Vér vitum ei hvers biðja ber,
blindleikinn holds því veldur.
Og hún er þá ekkert að kinoka
sér við að viðurkenna sín mis-
tök, hún Kristrún Símonardótt-
ir.
Kristrún í Hamravik er ef-
laust einn af þroskuðustu á-
vöxtum íslenzkra bókmennta,
sem sprottnir eru af hinni bjart

Guðmundur Gíslason Iiagalin.
sýnu trú á Islendingseðlið, en
þá trú hefur höfundur hennar
í ríkum mæli. Oft vill sú trú
leiða höfundinn út í helzt til
mikla rómantík í persónusköp-
unum sínum. Guðmund Hagalín
ekki síöur en aðra, en það á
ekki við hann, þegar hann skap
aði Kristrúnu sína. Ég fæ ekki
séð, að nein rómantik sé þarna
á ferðum. Þetta er íslenzk göm
ul kóna holdi klædd, eins og
við þekkjum þær sumar, enda
sést það bezt á þeim móttökum,
sem hún fékk hjá þjóðinni, þeg-
ar hún fyrst varð til.
Höfundur ritar bæði fróöleg
og skemmtileg aðfaraorð fyrir
þessari nýju útgáfu, þar sem
hann gerir grein fyrir, úr hvaða
efniviðum hún Kristrún hans
og aðrar persónur bókarinnar
hafa orðiö til. Koma þar sannar
lega saman margir þættir, eins
og auðvitað er, og veröa þeir
ekki raktir hér. En þetta mundi
ég vilja benda á. Höf. segir:
„Ég var ekki gamall, þegar ég
tók að undrast, hvernig íslenzka
þjóðin hefði lifað af þær hörm-
ungar, sem yfir hana dundu á
nauðöldunum miklu — og ég
fékk það tiltölulega snemma á
tilfinninguna, að andleg verð-
mæti hefðu þar komiö meira
við sögu en flestir mundu gera
sér ljóst. Og án þess að ég
gæti sem ungiingur gert mér
fulla grein fyrir hinni menning-
arlegu þróun, fannst mér, að
mótstöðuafl þjóðarinnar væri
spunnið úr tveim aðalþáttum:
Trúnni á æðri máttarvöld og á
eigin manndóm annað nátengt
Biblíu og kristindómi, hitt
manndómsanda íslenzkra forn-
bókmennta“.
Hér höfum við í raun og veru
þann grundvöli, sem Kristrún í
Hamravík og aðrar mannkosta-
persónur Hagalíns standa á.
Þær verða honum óbein tákn
íslenzkrar þióðar í umkomu-
levsi og neyð. ■— Jafnframt því
að skapa persónur er hann að
skýra fyrir sjálfum sér og öðr-
um, hvers vegna íslendingum
tókst að lifa af sínar hörmung-
ar.
Ég býst við, að allir viður-
kenni Kristrúnu í Hamravík
sem mikinn persónuleika og
listilega gerða frá höfundarins
hendi. En mér skilst, að sumir
vilji líta á hana sem einhvers
konar vestfirzkt fyrirbrigði. Það
er hún vissulega ekki, nema e.
t. v. málfarið að einhverju leyti.
■■aHriÉHÍS
__ ________ ____^ j
-■ í -- -.'+í.x-X-. ...N-,> ,.-.,^'1 , , ,
•? 'TjiiM??^*********'*><<,<**
Ég er sammála Stefáni Einars-
syni, þegar hann ritaði árið
1934: „Þetta er ekki svo að
skilja, að Kristrún gamla sé
svo frámunalega ólík öðrum ís-
lenzkum konum. Fjarri fer því.
Hún er þvert á móti svo lík
mörgum góðum og gömlum
konum, sem maður hefur
kynnzt og þekkt, að manni
finnst alltaf við og við, að þetta
kannist maður við — oröfærið,
hugsunarháttinn, skapið.“ — Og
það er einmitt þetta, sem Krist-
rún er. Ein af íslenzkum, göml-
um konum, fáfróðum um allt,
sem gert var og sagt úti £ hin-
um stóra heimi, vissu ekkert
um lærða lífsspeki, en tókst
með hjálp einhverrar heiman-
fylgju, sem þær höfðu fengið
úr menningu islenzkra sveita,
að vinna úr sinni sáru reynslu
þá lífsspeki sem gerði þær and-
lega miklar. Hefur það eflaust
verið mikil gæfa íslendingum,
að slíkar manneskjur voru oft
upp lendur barna.
Frágangur bókarinnar er góð-
ur og smekklegur, eins og Haf-
steins Guðmundssonar og Prent
smiðjunnar Odda er von og
vísa. En ég skil ekki hvers
vegna bandið er haft svona
ljóst og viðkvæmt. Mér finnst,
að bókaflokk sem þennan ætti
að gefa út í þannig bandi, að
bókin þoli, að á henni sé snert.
Hjörleifur Sigurðsson skrifar myndlistargagnrýni:
Höggmyndasýning Lisfafélagsins
Ednn skúlptúrinn
Sigurjón Ólafsson.
listsýningu menntaskólanema, „Gríma“ eftir
J^istafélag Menntaskólans er
einstæð stofnun í höfuö-
borginni. Fyrir rösku ári réðust
hinir ungu nemendur £ það stór-
ræöi að sýna part úr ævistarfi
Kjarvals og skömrnu seinna
bættu þeir öðrum öndvegismál-
ara við: Snorra Arinbjarnar.
Snemma sumars hýstu þeir leið-
beinanda sinn, Sverri Har.alds-
son. Allt yar þetta gjört með
slíkum myndarbrag, að eldra
fólk og reyndara undraðist dugn
aðinn, smekkvfsina og þá ekki
sizt kröfumar um fallega og
vandaða umgjörð. Fátt veit ég
geðfelldara en viðleitni ungs
menntafólks til að bindast list-
um á vaxtar- og námsárum. —
Væntanlega fæðir hún af sér
margan nýtan iðkanda og heitan
stuðningsmann.
1 vetur hafði lítið heyrzt frá
Listafélaginu. Var þaö hætt að
snúa andliti sínu út £ borgina?
Ónei... allt i einu er það kom-
ið með sýningu og hana ekki af
lakara tagi: Höggmyndir sex
listamanna. Aðeins ein er högg-
mynd f þrengstu merkingu orös-
ins — Maöur og dýr Sigurjóns
Ólafssonar — hinar allar gjörð-
ar af tré, málmum, gipshræru
og þaðan af torkennilegra efni.
Forkólfar Listafélagsins hafa
kosið að tæpa á sérkennum
margra kynslóða i stað þess að
sýna skýrari mvnd úr lífi einnar.
Það er vitaskuld sjónarmið, sem
erfitt er aö mæla í gegn. Við fá-
um allgóöan samanburð og skilj
um örlítið betur eðli nýjung-
anna, sem spretta f kringum okk
ur. Viö sjáum glöggt, að vegur-
inn er býzna krókóttur frá Nínu
Sæmundsson til Jóns Gunnars
Árnasonar — og lengri en ald-
ursmunurinn gefur til kynna.
Jón Gunnar er postuli nýjung-
anna. Þaö eitt gefur þó ekki
verkum hans gildi i mínum aug-
um. Hitt er forvitnilegra, aö
bæði s.tálvírarnir og krossviðar-
búrið araga dám að fornum lög-
um. Guðmundur Elíasson fer
troönari slóðir enda er hann al-
inn upp við sterk áhrif frá sjón-
armiðum gullaldarinnar í list
samtímans. Andlitsmyndin o'rk-
ar á mig sem magnaðasta lista-
verkiö en tilbrigðin þrjú við ó-
kunna stefið eru líka greinilega
handverk gáfaðs og menntaðs
listamanns. Nína heitin Sæ-
mundsson. og Ólöf Pálsdóttir
eiga ýmislegt sameiginlegt. Eitt
er ást þeirra á, gipsi og málmi
— annað hin sfkvika nálægð
fyrirmyndarinnar. Vönduðustu
og beztu myndir þeirra v eru
Ballerína og Torkel Ólafar og
Stúlka Nínu, tólfta listaverkið á
skránni. Ásmundur Sveinsson
hefur lítið breyzt síðan ég kjmnt
ist honum fyrir um það bil hálf-
um öðrum áratug. Ætfð smýg-
ur frásagan, ókindin, tröllið inn
í hverja einustu rifu, jafnvel
meðan Eva litla dansar og snýst
um sjálfa sig hring eftir hring.
Kostulegt er að sjá skugga henn
ar falla á vegginn að baki og
kalla þaðan til öldugjálfurs,
Eikarsúlu Sigurjóns, Grfmu,
Fjölskyldunnar og annarra
þeirra höggmynda, sem flytja
okkur óðara út yfir pollinn sak-
ir alþjóðlegs viðmóts, er stund-
um rúmast ekki nema mátulega
vel í litlu veröldinni okkar.
/