Bókasafnið - 01.12.1983, Blaðsíða 7

ast furðanlega, því vinna að útgáfu
bókanna fór fram meira á þeim tíma,
þ.e. frá áramótum og fram á haust,
sem minnst var um að vera í verzlun-
inni. En haustannimar komu í stað-
inn með tvöföldum þunga. Það má
því segja að ég hafi hvorki stofnað for-
lag mitt til að bjarga íslenzkri menn-
ingu eða heimsmenningunni, heldur
aðeins til að brauðfæða mig og mitt
fólk.
Iivers konar bcekur hefur þú
aðallega gefið út?
Framan af gaf ég mest út þýðingar,
barnabækur, skáldsögur, ferðasögur,
ævisögur og sitthvað fleira. Síðar
bættust við íslenzkir höfundar; Guð-
mundur G. Hagalín, Lúðvík Kristj-
ánsson, Elínborg Lárusdóttir, Gunn-
ar M. Magnúss, Jón Helgason, Oscar
Clausen, systurnar Jakobína og Fríða
Á. Sigurðardæturo.fl. íslendingasög-
umar gaf ég út í heild, í níu bindum,
með nútíma stafsetningu, og er það að
margra dómi bezta lestrarútgáfa
sagnanna, sem hér hefur verið gefin
út. Þá útgáfu önnuðust þeir Grímur
M. Helgason og Vésteinn Ólason. í
kjölfar þeirrar útgáfu flutu svo nokkr-
ar útgáfur einstakra sagna, sérstak-
lega ætlaðar til nota við kennslu í
skólum.
Seinni árin hafa sett svipá útgáfuna
heildarútgáfa á ljóðum Einars Bene-
diktssonar í 4 bindum og sögur hans
og ritgerðir í tveimur bindum. Kristj-
án Karlsson annaðist um þá útgáfu.
Gils Guðmundsson hefurannazt fyr-
ir mig um þriggja binda útgáfu á rit-
um Benedikts Gröndal Sveinbjarnar-
sonar og hjónin Jóhanna Hauksdóttir
og Þórður Helgason um þriggjabinda
heildarútgáfu á ritum Þorgils gjall-
anda, en bækur hans hafa lengi verið
ófáanlegar. f fyrra gaf ég út gullfallega
og vandaða listaverkabók, með
myndum af höggmyndum og mál-
verkum Einars Jónssonar, og í ár gef
ég út í einu bindi Minningar og Skoð-
anir Einars. Þeir eiga það sannarlega
skilið þessir gömlu snillingar, að
bækur þeirra séu til á íslenzkum
bókamarkaði.
Nú eru að koma út hjá okkur
Æviskrár samtíðarmanna í þremur
bindum, og sér Torfi Jónsson um þá
útgáfu, og Saga Hafnaríjarðar
1908 — 1983 skráð af Ásgeiri Guð-
mundssyni sagnfræðingi. Sú útgáfa
verður þijú væn bindi, 1200—1300
blaðsíður í stóru broti, með yfir 1000
myndum og kortum. Það er því alltaf
við nóg að bjástra í útgáfunni, þótt ég
sé stöðugt að reyna að hamla móti
þenslu á þessu sviði og hafni á stund-
um fleiri handritum en mérgott þyk-
ir.
Hefur bókaútgáfan tekið miklum
breytingum síðan þú byrjaðir?
Já, bókaútgáfa hefur tekið miklum
breytingum á þessu tímabili, og þær
breytingar eru ekki allar til bóta að
mínu mati. Það er orðinn svo mikill
gauragangur, hávaði og skrum í
kringum bóksölu, að mér og áreiðan-
lega fleirum finnst meira en nóg um.
En tímamir hafa svo sem breytzt á
allan hátt, svo þetta eru kannski bara
ellimörkámér.
Þá hefur prenttæknin breytzt og
allir möguleikar til að framleiða
vandaðri og fegurri bækur ættu því að
vera meiri. En mannshugurinn og
tæknin verða að haldast í hendur, og
ég neita því ekki að ég sakna gömlu
setjaranna, sem sátu við gömlu Lino-
type og Intertype vélamar. Þeir voru
hreinir snillingar margir hverjir, enda
var þá talað um prentlist og prentlist-
armenn. Orðið prentlistarmaður
virðist vera að hverfa úr málinu, þrátt
fyrir alla tæknina og framfarimar,
sem orðið hafa og geta varla flokkazt
undir annað en byltingu í faginu. Nú
er komið samheitið bókagerðarmað-
ur í staðinn fyrir hið heillandi orð
prentlistarmaður.
Þá er eitt sem hefur breytzt mjög til
hins verra varðandi bókaútgafu, en
það er pappírinn, hinn almenni
bókapappír. Þar er um að ræða áhrif
frá orkukreppu og olíuverðhækkun-
um, tilraun markaðarins til að spara
og hamla móti verðþenslu. Að sjálf-
sögðu er hægt að fá vandaðan pappír,
en hann er þá bæði dýr og hann þarf
yfirleitt að sérpanta. Vissulega koma
margar fallegar bækur út nú, — en
það var einnig fyrir hálfri öld og fyrr.
Er það rétt, að bókaútgefendum
finnistbókasöfn dragi úrbóksölu?
Þessari spurningu er nú erfitt að
svara afdráttarlaust. Mérervel kunn-
ugt, að ýmsum bókaútgefendum
finnist óeðlilegt, að nýjar bækur fari
strax á útgáfudegi í bókasöfnin og
gangi þar frá manni ti 1 manns til lestr-
ar. Þeir telja að þetta dragi úr sölu
bókanna og að eðlilegra væri að bæk-
urnar færu ekki í söfnin fyrr en ein-
hverjum mánuðum síðar, t.d. „jóla-
bækumar" ekki fyrr en upp úr ára-
mótum. En ég gæti einnig nefnt þér
dæmi um bók, sem mér finnst af-
sanna þessa kenningu, en e.t.v. er hún
undantekning. Slíkar bækur gætu þó
veriðmargartil.
Bókasöfnin eru stofnuð af sérstöku
tilefni og til vemdar íslenzkri menn-
ingu. Um starfsemi þeirra gilda
ákveðin lög og lögin tóku mið af sér-
stöku kreppuástandi í þjóðfélaginu.
Engan veginn virðist óeðlilegt að þau
lög séu endurskoðuð og sniðin meira
að nútímanum. Mér þætti t.d. eðli-
legt, að „neytendur“ bókanna, þ.e.
þeir sem fá þær lánaðar á safninu,
greiddu fyrir not af þeim, og að sú
upphæð skiptist þá milli höfundar og
útgefanda og niður félli sú greiðsla,
sem höfundar hafa nú af bókaeign
safnanna, sem mér skilst að þeir séu
al 1 ir hvort eð er sáróánægðir með.
Milli bókasafna og forlaga hlýtur
og verður að vera samvinna. Söfnin
gætu ekki starfað án forlaganna, en
vissulega gætu forlögin notað um-
boðsmenn sína, bóksalana, til útlána
á bókum, — og þá að sjálfsögðu gegn
gjaldi fyrir afnot bókanna. Ég ætla nú
samt ekki að fara að beijast fyrir slíkri
skipulagsbreytingu á bóksölukerfinu,
en hún er í sjálfu sér ekkert vandamál
í framkvæmd. Hér á landi eru bóka-
kaup bókasafanna engan veginn af-
gerandi fyrir afkomu forlaga. En
kynning þeirra á bókum á að vera
mikilvæg fyrir bóklestur í landinu og
virðingu fyrir bókinni. Söfnin eiga að
vera sá aðili, sem mest og bezt áhrif
geta haft á lestrarvenjur og val bóka,
— meiri áhrif en útgefendur og bók-
salar. En því miður skortir mig sann-
færingu um, að þau séu þarna full-
komlega starfi sínu vaxin, — og þetta
á svo sem líka við margar bókaverzl-
anir og forlög. Persónulegt samband
starfsmanns safnsins og lesandans
gefur bókaverði sérstakt tækifæri til
að hafa áhrif á val og lestrarvenjur
lánþegans. Leiðbeiningar hans geta
því verið mótandi, leitt af sér betri
bókmenntasmekk og bókaval.
Spumingu þinni get ég því bæði svar-
að játandi og neitandi, — þar veldur
hver á heldur og þama gildir ekki hið
sama um söfninöll.
BÓKASAFNIÐ
7