Dagur - 16.03.1999, Blaðsíða 7

ÞRIDJUD AGU R 16. MARS 1999 - 7
Xfc^MT.
ÞJOÐMAL
SKRIFAR
Fyrri hluti
„Ég er ekki í nokkrum vafa að íslenskar landbúnaðarafurðir eiga fullt erindi á heimsmarkað og með auknum kröfum um gæði og hreinleika verða marg-
víslegir framtíðarmöguleikar fyrir hendi hér á iandi, “ segir Halldór Ásgrímsson m.a. í grein sinni.
Eitt sinn var sagt að það væri ein-
kennandi fyrir Israel að þar væru
utanríkismál í raun innanríkis-
mál. I þessu felst mikill sannleik-
ur sem á sér æ meiri skírskotun í
samfélagi þjóðanna. Markalínan
milli innanríkis- og utanríkismála
verður stöðugt óljósari og höfum
við Islendingar síst farið varhluta
af þessari þróun og reyndar tekið
þátt í henni af fullum metnaði.
Alþjóðavæðing hugarfarsiits
Alþjóðavæðingin er margslungið
fyrirbæri sem getur verið hvort
sem er svæðisbundin eða hnatt-
ræn og hennar gætir orðið nánast
á öllum stigum þjóðfélagsins.
Hún á sér stað í stjórnmálum,
viðskiptum, Qárfestingum, um-
hverfismálum og í byggðamálum
svo eitthvað sé upp talið. En ef til
vill er það alþjóðavæðing hugar-
farsins sem er mikilsverðust í
þessari þróun og birtist ekki síst í
Iandvinningum ungs fólks í námi
og starfi erlendis. Oflug útrás ís-
lenskra fyrirtækja á fjarlæga og
nýja markaði á allra síðustu árum
ber jafnframt Ijósan vott um
þessa þróun.
Allt ber þetta að sama brunni.
Landamæri skipta æ minna máli
og í raun er á vissan hátt verið að
endurskilgreina þjóðríkið. Ríki
eru farin að deila fullveldi sínu til
að finna nýjar Iausnir á aðsteðj-
andi vandamálum og til að trygg-
ja aukna velmegun og hvergi hef-
ur þetta þó gengið jafn langt og
meðal aðildarríkja ESB.
Það er hlutverk stjórnvalda að
búa einstaklingum, fyrirtækjum,
viðskiptalífi og einstaklingum
þannig starfs- og efnahagsum-
hverfi að þau geti af fullum þrótti
tekið þátt í aíþjóðaþróuninni og
att kappi við samkeppnisaðila er-
lendis. Stjórnvöld þurfa því að
vera vakandi í hinum síbreytilegu
milliríkjasamskiptum og leitast
við að skilgreina stöðu íslands í
samfélagi þjóðanna á hveijum
tíma til að geta tryggt viðbrögð,
sem samræmast best íslenskum
hagsmunum.
Alþjóðavæðmg og framtíð
íslands
I mars á síðasta ári setti ég á Iagg-
irnar nefnd til að gera grein fyrir
helstu straumum á alþjóðavett-
vangi sem talið er að móti starfs-
umhverfi atvinnurekstrar á kom-
andi árum. Nefndinni var falið að
athuga áhrif alþjóðavæðingarinn-
ar á utanríkisviðskipti íslendinga
og setja fram hugmyndir um
hvernig best yrði búið í haginn
fyrir útflutning landsmanna í Ijósi
Iíklegra breytinga á starfsum-
hverfi fyrirtækja í framtíðinni.
Nefndin hefur nýlokið störfum
og skýrsla hennar sem ber heitið
„Alþjóðavæðing - Alþjóðleg um-
gjörð efnahags- og atvinnulífs" er
nýkomin út. Nefndin fékk það
erfiða hlutverk að skoða í hverju
framtíð Islands lægi m.t.t. al-
þjóðavæðingarinnar með sér-
stakri áherslu á nauðsynlega þró-
un efnahagsumgjarðar fyrir at-
vinnulífið. Það er mín skoðun að
vel hafi tekist til og að skýrsla
þessi sé þarft innlegg í þá um-
ræðu sem nú fer fram í þjóðfélag-
inu um framtíð Islands í síbreyti-
legu alþjóðaumhverfi.
Alþjóðlegt viðskiptasamstarf
Alþjóðaviðskipti hafa mikla þýð-
ingu fyrir þjóðarbúskap íslend-
inga enda nemur útflutningur á
vöru og þjónustu um þriðjungi af
landsframleiðslu og vöruútflutn-
ingur tæplega fjórðungi. Hið
aukna frelsi í heimsbúskapnum á
undanförnum árum og áratugum
og þátttaka okkar í alþjóðasamn-
ingum hefur skipt okkur miklu og
átt stóran þátt í vaxandi velmeg-
un.
Segja má að íslensk stjórnvöld
hafi byrjað að marka Islandi sess
í alþjóðlegu viðskiptasamstarfi
með aðild að GATT árið 1968. ís-
land gerðist síðan aðili að EFTA
árið 1970 sem veitti tollfijálsan
aðgang að mörkuðum aðildar-
landanna með iðnaðarvörur, að
áli meðtöldu, og fisk frá 1. júlí
1990. Árið 1972 gerði ísland frí-
verslunarsamning við EBE (Efna-
hagsbandalag Evrópu). Samning-
urinn náði m.a. til iðnaðarvara og
áls auk nokkurra sjávarafurða.
Arið 1993 lauk viðamestu
samningaviðræðum um heims-
viðskipti á vettvangi GATT sem
ráðist hefur verið í. Arangurinn
var m.a. stofnun Alþjóðavið-
skiptastofnunarinnar en aðild að
henni eiga nú vel flest ríki heims.
Undir stofnunina falla t.d. samn-
ingar um viðskipi með búvöru og
þjónustu sem að mestu höfðu
verið sniðgengin í alþjóðasamn-
ingum.
EES-samninguiiiui
Segja má að þáttaskil hafi síðan
orðið með EES samningnum sem
tók gildi 1. janúar árið 1994 enda
hefur Island aldrei fyrr tekið þátt
í jafn viðamiklu og nánu milliríkj-
samstarfi. Samningurinn felur í
sér mun meira en frjáls viðskipti
með vöru eða þjónustu. Hann
nær einnig m.a. til frjáls flæðis
íjármagns og vinnuafls milli land-
anna. Námsfólk getur stundað
nám, starfsnám eða rannsóknir, í
öllum Iöndum Evrópska efna-
hagssvæðisins að öllu jöfnu með
sömu réttindum og innlendir
námsmenn. Skólum er þó heimilt
að krefjast hærri skólagjalda af
erlendum námsmönnum en
heimamönnum. Einnig eru yfir-
völdum menntamála í EES lönd-
unum nú skylt að viðurkenna
prófskírteini frá öðrum EES
löndum.
Islendingar geta sótt um hvert
það starf sem laust er til umsókn-
ar í öðrum EES-löndum þó vissu-
lega megi setja hæfniskröfur um
tungumálakunnáttu. I þessu fel-
ast einnig ýmis félagsleg réttindi
sem of langt mál er að fara út f
hér. Kjarni málsins er sem sagt sá
að í EES samningnum felst einn
vinnumarkaður og aðgangur að
menntakerfum allra aðildarríkj-
anna.
Samstarf um rannsóknir og
þróun er eitt mikilvægasta svið
EES-samningsins. Það hefur
reynst vítamínsprauta fyrir fs-
lenskar rannsóknir og skapað
mikilsverð tengsl við vísinda-
menn í Evrópu.
Þeir alþjóðasamingar sem ég
hef Ijallað um hér að framan hafa
mikla þýðingu fyrir smáþjóðir
eins og Island sem er afar háð
greiðum og öruggum milliríkja-
viðskiptum. Þeir stuðla að festu
og öryggi í alþjóðaviðskiptum þar
sem allar þjóðir sem aðild eiga að
þeim sitja við sama borð. Þeir
treysta réttaröryggi sem er ekki
síst mikilvægt fyrir smærri þjóðir
því það dregur jafnframt úr
möguleikum stærri ríkja að neyta
aflsmunar komi upp deilur. Þátt-
taka okkar í slíku alþjóðasam-
starfi treystir því sess Islands á al-
þjóðavettvangi, tryggir réttindi
okkar og veitir öruggan aðgang
fyrir framleiðslu okkar að al-
þjóðamörkuðum. A sama hátt og
þeir tryggja stöðu landsins, trygg-
ja þeir jafnframt stöðu einstakra
byggða og þess fólks sem þar býr.
ísland og ESB
Fátt bendir til annars en að al-
þjóðavæðingin haldi áfram full-
um fetum, hvort sem talað er um
svæðabundinn samruna í Evrópu
eða hnattræna samtvinnun hag-
kerfa fyrir tilstilli Alþjóðavið-
skiptastofnunarinnar.
Um síðustu áramót tók gildi
nýr samevrópskur gjaldmiðill,
evran. Ellefu ESB ríki eiga þegar
aðild að henni og vænta má að
enn fleiri ríki gerist aðilar á
næstu árum. Ahrif evrunnar eiga
vafalaust eftir að vera mikil þ.á
m. hér á Iandi. Jákvæð áhrif evr-
unnar koma okkur til góða en
nánara samstarf gæti einnig auð-
veldað okkur að njóta ávaxtanna.
ESB hefur formlega hafið að-
ildarviðræður við ellefu ríki og því
gæti fjöldi aðildarríkja nær tvö-
faldast á næstu árum. Það er Ijóst
að helsti tálminn í vegi aðildar ís-
lands að ESB er sameiginleg sjáv-
arútvegsstefna þess. Hins vegar
er sjávarútvegsstefna ESB breyt-
ingum háð eins og annað í þess-
um heimi. Eg tel því rétt að við
höldum okkar sjónarmiðum á
lofti gagnvart ESB og leggjum
okkar af mörkum í umræðu um
sjávarútvegsmál innan þess.
Stöðu okkar gagnvart ESB er
best borgið með því að skilgreina
sem nákvæmast hvað það er sem
helst stendur í vegi fyrir aðild.
Þannig getum við einnig tryggt
best að við bregðumst rétt við rétt
við ef forsendur breytast enda
hefur fátt í milliríkjasamskiptum
okkar jafn mikil áhrif hér á landi
og samrunaþróunin í Evrópu.
Frjálsræði í viðskiptiun
Á vettvangi Aljóðaviðskiptastofn-
unarinnar í Genf verður nýrri
lotu samningaviðræðna um
heimsviðskiptin ýtt úr vör síðar á
árinu þar sem m.a. viðskipti með
Iandbúnaðurafurðir verður fyrir-
ferðarmikill þáttur. Ymis vestræn
iðnríki og þróunarríki munu
krefjast banns við útflutningsbót-
um og verulegrar lækkunar á inn-
anlandsstuðningi frá því sem
samið var í síðustu Iotu og ég vék
að hér áðan. Einnig má búast við
því að þessi ríki eigi eftir að krefj-
ast aukins markaðsaðgangs fyrir
búvörur.
Islensk stjórnvöld koma til með
að leggja áherslu á að ekki sé
hægt að fjalla um landbúnað ein-
göngu á viðskiptalegum forsend-
um. Taka verður tillit til hlutverks
landbúnaðarins í byggðastefnu, í
fæðuöyggi og nauðsyn þess að
gera strangar kröfur til innflutn-
ings vegna sjúkdómahættu. Hins
vegar er ljóst að frelsi í viðskipt-
um með landbúnaðarafurðir á
eftir að aukast.
Við Islendingar þurfum að
mæta þeirri áskorun sem í því
felst og nýta þau sóknarfæri sem
við það skapast til hins ítrasta. Eg
er ekki í nokkrum vafa að íslensk-
ar landbúnaðarafurðir eiga fullt
erindi á heimsmarkað og með
auknum kröfum um gæði og
hreinleika verða margvíslegir
framtíðarmöguleikar fyrir hendi
hér á landi.
UALLPÓR
ASGRIMS-
SON