Dagblaðið Vísir - DV - 03.04.1984, Blaðsíða 11

DV. ÞRIÐJUDAGUR 3. APRIL1984.
y Stefán Már Stefánsson lagapróf essor um bflbeltaf rumvarpid:
Osannað að ekki megi ná
árangri án refsiviðuriaga
Refsiviðurlög vegna vanrækslu á notkun bflbelta sérstaklega umdeilanleg
Fyrir nokkrum árum varö talsverö
umræöa um þaö að nema úr gildi
refsiviðurlög viö ýmsum smábrot-
um. Var taliö aö miða bærí að þvi aö
ná fram sömu skilvirkni laga meö
öörum aðferðum eftir því sem unnt
væri. Þessar hugmyndir eru enn í
fullu gildi. Hér á landi hefur laga-
setningu miöaö hægt í þessa átt enn
sem komið er. Löggjafinn viröist of
oft finna aðeins eina færa leiö til aö
tryggja skilvirkni laga, þ.e. hina
hefðbundnu leið aö fylgja eftir smá-
brotum meö refsiviöurlögum.
Neikvæð áhrif
refsiviðurlaga við
smábrotum
I fyrsta lagi valda ákvæöi um refsi-
viöurlög því að jafnaði aö efla veröur
löggæslu og dómgæslu í landinu því
að þessir aöilar hafa eftirlit meö
brotum af þessu tagi. Einstök lög
hafa þó mismunandi áhrif aö þessu
leyti. Lögleiöing refsiviðurlaga viö
vanrækslu á notkun bílbelta mundi
hafa mikil áhrif að þessu leyti. Hún
mundi ljóslega leiða til þess að stór-
efla þyrfti löggæslu og dómgæslu í
landinu ef aö gagni ætti að koma. Því
má e.t.v. halda fram aö hinir brot-
legu veröi sjálfir aö greiða þann
kostnaö, a.m.k. aö einhverju leyti.
Aö visu er þá spurning hvort ekki sé
skynsamlegra að nota sama fjár-
magn í fyrirbyggjandi aögeröir af
öörum toga.
1 ööru lagi valda eftirlits- og refsi-
aðgeröir í tilefni af smábrotum því
að lögregluaðgerðir aukast almennt
séð. Margir telja aö slíkum afskipt-
um fylgi ófrelsi. Þeir telja sig oftlega
órétti beitta, m.a. vegna þess aö
komast mátti hjá þessum aögerö-
um. Þetta á auðvitaö alveg sérstak-
lega við þegar um er aö ræða víðtæk-
ar eftirlitsaðgerðir út af umdeildum
smábrotum. I þriöja lagi eru víðtæk
refsiviöurlög í tilefni smábrota
almennt til þess fallin aö veikja
viröingu borgarans fyrir lögum og að
veikja traust sem ríkja verður milli
hans og lögregluyfirvalda (eöa ann-
arra yfirvalda). Þetta á sérstaklega
viö þegar tvímælis orkar um rétt-
mæti refsiviðurlaga. Aö áliti flestra
dregur notkun bilbelta oftast úr tíöni
slysa og afleiðingum þeirra. Margir
telja þó einnig að notkun bilbelta geti
verið skaöleg í sumum tilvikum. Af
þessum sökum veröa lög um skyldu-
notkun bílbelta ekki rökstudd meö
sama hætti og önnur umferðarlaga-
brot, t.d. brot sem felast í því aö aka
bifreið undir áfengisáhrif um eða aka
bifreið of hratt. Þessi munur veldur
því að lögleiöing refsiviðurlaga viö
brotum á lögum um notkun bílbelta
verður sérstaklega umdeilanleg.
Mun erfitt aö sannfæra þann eöa aö-
standendur þess sem hefur sannan-
lega orðiö fyrir slysi vegna notkunar
bílbeltis um réttmæti refsifyrirmæla
af þessu tagi. Breytir þar engu um
þótt slík tilvik kunni að vera fátíð.
Ófullkominn rökstuðningur
með fyrirliggjandi
frumvarpi
1 fyrsta lagi er þaö fullyrt í
greinargerð meö frumvarpi til laga
um breytingu á umferðarlögum nr.
40/1968 (en frumvarp þetta gerir ráö
fyrir því aö vanrækslu á notkun bíl-
belta veröi fylgt eftir meö refsiviður-
lögum) að fullreynt megi teljast aö
ekki verði unnt meö áróðri og
fræöslustarfsemi einni að auka bíl-
beltanotkun meira en oröiö er. Þessi
fullyrðing er ósönnuö ef hún er þá
ekki alveg röng. Slík áróöursstarf-
semi og fræðslustarfsemi sýnist
a.m.k. alls ekki hafa verið reynd meö
því fjármagni sem flutningsmenn
stofna óhjákvæmilega til í formi
aukinnar löggæslu og dómgæslu ef
frumvarpið verður aö lögum. I ööru
lagi er ekki rétt sú fullyrðing í um-
ræddri greinargerð aö vandfundin
séu lög þar sem dómsvaldinu sé ekki
ætlað að beita viöurlögum ef út af er
brugðið. Slík ákvæði í lögum eru
þvert á móti algeng. Sú staöreynd aö
brotið er gegn fyrirmælum núgild-
andi laga um notkun bilbelta getur
auk þess haft afdrifaríkar afleiöing-
ar lögum samkvæmt, einkum þegar
meta þarf bótaskyldu vegna tjóns
sem rekja má til brota á fyrrgreind-
um fyrirmælum. Þessa heföi aö sjálf-
sögöu átt að geta í greinargerðinni til
þess aö gefa sem réttasta heildar-
mynd af núverandi skipan mála.
I þriðja lagi réttlætir sú staðhæfing
í umræddri greinargerð aö notkun
bílbelta geti dregiö úr slysum ekki
ein út af fyrir sig aö taka upp refsi-
viðurlög viö brotum á fyrirmælum
laga um notkun bílbelta. Slíkt hlýtur
ávallt aö veröa að meta meö hliðsjón
af mun fleiri atriöum, t.d. með hlið-
sjón af kostnaöi, hagkvæmni, mögu-
leikum aö ná sama árangri meö öör-
um aðferðum, hugmyndum manna
um frelsi einstaklingsins, o.s.frv.
Engum viröist t.d. detta í hug aö
banna vindlingareykingar meö lög-
um aö viðlögðum lögregluaðgerðum
og refsingum enda þótt ómótmælt sé
aö reykingar valdi bæði reykingar-
manni sjálfum og öðrum skaða.
Slíkar aögeröir mundu þó örugglega
draga úr skaðsemi reykinga. Engum
viröist heldur detta í hug aö efla lög-
gæslu hundraðfalt til þess aö hafa
uppi á ölvuðum ökumönnum. öruggt
er þó aö slíkar aögerðir mundu
dragaúrslysum.
I fjóröa lagi er geröur nokkur
samanburður í umræddri greinar-
gerö viö reynslu frá öörum löndum
og dregnar af því ályktanir aö því'
best verður séö. Slíkum samanburði
ber að taka með varúö. I greinar-
geröinni er vitnað til jákvæðrar
reynslu Svisslendinga og
Englendinga af refsiviöurlögum viö
vanrækslu á notkun bílbelta. Þar er
þó ekki að finna neinar þær for-
sendur sem gera kleift að meta þenn-
an samanburð réttilega. Auk þess er
í greinargerðinni ekki upplýst um
reynslu annarra þjóða sem ekki hafa
fariö sömu braut og Svisslendingar
og Englendingar.
Lokaorð
Að framan hafa veriö leiddar líkur
aö því aö foröast beri aö taka í lög
refsiviðurlög við smábrotum nema
unnt sé aö rökstyöja slíka laga-
setningu á sannfærandi hátt. Slíkur
rökstuöningur fylgir tæplega fyrir-
liggjandi frumvarpi. Þaö virðist
fremur fela í sér visst úrræðaleysi.
Eftir tiltölulega stutt reynslutímabil
tæplega 3 ár) viröist ætlunin aö
gefast upp og grípa til hefðbundinna
úrræöa, lögregluvalds, dómsvalds og
refsiviðurlaga.
Þaö er ekki hugmyndin að setja
hér fram aðrar tillögur til úrbóta
enda ekki á færi undirritaös. Þó
viröist alveg ljóst aö upplýsingar og
almenn fræðsla um kosti bílbelta-
notkunar hefði getaö verið mun
öflugri og markvissari á liðnum ár-
um heldur en hún var í raun.
Stórefla þyrfti löggæslu og dómgæslu ef lögleiddar veröa refsingar við vanrækslu á notkun bilbelta, segir Stefán Már Stefánsson, prófessor við lagadeild
Háskóla islands.
Jónas og Stefania, ásamt Brynju Benediktsdóttur, fylgjast með æfingu á Gæjum og píum sem
Þjóðleikhúsið frumsýnir senn.
í leikhúsferð
í Reykjavík
verðlaunahaf ar f rá Höfn í Hornaf irði
Þau Jónas Egilsson og Stefanía L.
Þóröardóttir fengu Reykjavíkurleik-
húsferö í verðlaun fyrir teikningar sem
notaðar voru sem leikmyndir við upp-
færslu á Eliiærisplaninu sem Leik-
félagið á Höfn í Hornafirði setti upp ný-
lega, en síðasta sýning á því verður á
sunnudagskvöld.
Þau Jónas og Stefania hafa nóg aö
gera í þessari leikhúsferð því eins og
sjá má var myndin tekin af þeim þegar
þau voru aö fylgjast meö æfingu á
söngleiknum Gæjar og píur sem frum-
sýndur veröur í næstu viku. Þau hafa
þegar séö Skvaldur og Gísl, leikrit sem
gengið hafa vel á fjölunum hér í
Reykjavík í vetur, og fara aö sjá Sveyk
í síðari heimsstyrjöldinni í kvöld. Bæði
hafa þau haft mjög gaman af ferðinni
en þvertóku þó fyrir það að þau ætluöu
að leggja út á leiklistarbrautina eftir
feröina.