Dagblaðið Vísir - DV - 03.11.1984, Blaðsíða 20

20
DV. LAUGARDAGUR 3. NOVEMBER1984.
Þættir úr
sögu verkfalla á íslandi
Frá hafnargerðinni i Reykjavik sem hófst 1913, en i tengslum við hana urðu fyrstu verkföii i Reykjavík þar sem hópur verkamanna lagði niður
vinnu til áréttingar kröfum sinum.
Verkföll hafa sett mjög svo sterkan
svip á íslenskt þjóðfélag að undanförnu
og er þjóðlífið nýverið fariö aö taka á
sig eölilega mynd eftir að hafa legið í
dvala mánaðarlangt. Vinnustöðvanir
sem þessi, sem er nýafstaðin, eru ekki
nein ný bóla hér á landi. Þær eru
margar og ná yfir langt tímabil. En
hvar er upphafið? Og hverjar eru
stærstu vinnudeilur sem hafa átt sér
stað á Islandi? Og hvað hefur áunnist
eða tapast í þessum vinnudeilum?
Spurningarnar eru margar og til að
svara þeim öllum þyrfti heila bók. I
þessu helgarblaði og næstu tveimur
veröur leitast við að svara einhverjum
af þessum spurningum með því aö
rekja þætti úr sögu verkfalla á Islandi.
Sökum umfangs verkefnisins verður
einungis stiklað á stærstu verkföll-
unum en einhver minni fljóta kannski
meö. I fyrsta hlutanum sem fylgir hér
á eftir verður tekið fyrir tímabilið frá
aldamótum fram til 1930, næst frá 1930
— 1960 og síöast frá 1960 til ársins í ár.
Hvenær fyrsta verkfallið er háð hér
á landi eru menn ekki á eitt sáttir um.
En einhvers staðar verðum viö að
byrja og í bók Olafs R. Einarssonar,
Upphaf Islenskrar verkalýöshreyf-
ingar, segir á einum stað frá því sem
Ölafur nefnir fyrsta verkfall á Islandi,
skipulagt af stéttarfélagi. Verkfall
þetta átti sér staö árið 1899 og var þaö
Hið íslenska prentarafélag sem að því
stóð. Verkfalliö var gert vegna þess að
prentsmiðjueigandi nokkur vildi ekki
viðurkenna samþykkt sem gerö haföi
verið á félagsfundi prentarafélagsins,
þess efnis að félagar í prentarafélag-
inu vinni ekki í þeirri prentsmiöju þar
sem prentiönaðarnemar eru fleiri en
félagið hefur ákveðið, og er þaö í hlut-
falli við fjölda fullnuma prentara og
setjara i hverri prentsmiöju. Ekki stóð
þetta fyrsta verkfall lengi því einum
degi eftir að þaö skall á gekk viðkom-
andi prentsmiðjueigandi að kröfum
prentarafélagsins.
Annað verkfall átti sér stað þetta
sama ár og segir frá því í Arbók Sögu-
félags Isfirðinga 1972 en Guðlaugur
Arason ritar um þetta grein í Þjóðvilj-
ann helgina 12.—13. febrúar 1983. Ekki
var verkfall þetta skipulagt af neinu
stéttarfélagi heldurstóðu að því verka-
menn í fiskvinnu á Þingeyri við Dýra-
fjörð.
Þannig var að kvöld eitt hafa verka-
mennirnir veður af því aö vinna eigi
viö fiskflutninga út í skip fram á nótt.
Ræddu þeir þá sín á milli um aö fara
fram á 5 aura kauphækkun á tímann
fyrir næturvmnuna. Tjá þeir verk-
stjóra þessa kröfu sina áöur en gert
var vinnuhlé til kvöldveröar og flytur
verkstjórinn kröfuna áfram til
verslunarstjórans Fr. Wendel. Lét
Wendel kalla verkamennina fyrir sig,
hvessti á þá augun og sagði: „Thið
kvaö ekki ætla að vinna í kvöld ? ”
Viö þessi orð varð forystumönnum
verkamannanna oröfall en einn úr
hópnum, Jón Sigurðsson að nafni, kvaö
það rétt vera nema þeir fengju 5
aurum meira á tímann um nóttina.
Wendel spurði hina hvað þeir hefðu um
þetta að segja en fátt varð um svör. Og
svo fór aö allir komu verkamennirnir
til vinnu aö loknum kvöldverði nema
Jón Sigurðsson sem var í verkfalli.
Eins og nærri má geta fékk Jón þessi
ekki aftur vinnu hjá Wendel og lauk því
þessu verkfalli með ósigri verka-
lýösins.
Óvinsœll verkstjóri
I næsta verkfalli sem í frásögur er
fært fara verkamenn hins vegar með
sigur af hólmi enda snerist það að
meginefni til ekki um kaupkröfur.
Þetta var í byrjun sumars árið 1904
norður í Axarfirði þar sem verið var
aö byggja brú yfir Jökulsá. Aðdrag-
andi verkfallsins var sá að aöstoöar-
verkstjóri við brúargerðina, Jónas að
nafni, skapaöi sér mikla óvild meöal
verkamannanna meö ónærgætni í
orðum og undirferli. Fór svo að verka-
mennirnir kváöust ganga frá vinnu ef
Jónasi yrði ekki vikið frá störfum.
Yfirverkstjóri kvaöst ekki vilja blanda
sér í þessar deilur en tók engu aö síður
Jónas meö sér daginn eftir til Húsa-
víkur.
Þegar kemur fram í ágústmánuð
kemur svo landsverkfræðingui' á staö-
inn með Jónas í fylgd með sér og segir
að héðan í frá eigi Jónas að vinna sem
óbreyttur verkamaður við brúargerð-
ina. Þessu vildu verkamennirnir ekki
una og daginn eftir feUa þeir niður
vinnuna. Síöari hluta þess dags eru
þeir boöaðir á fund landsverkfræðings
sem hótar þeim skaöabótakröfum snúi
þeir ekki aftur til vinnu. Verkamenn-
irnir sitja fastir við sinn keip. Og
skömmu síöar heldur landsverkfræð-
ingurinn á brott meö Jónas með sér og
kom Jónas ekki aftur til vinnunnar.
Konur ríða á vaðið
Fyrsta verkfallið sem eitthvaö
kveður að og fjöldi fólks tekur þátt í á
sér stað í Hafnarfirði áriö 1912. Frá
þessu verkfalli segir meöal annars í
grein Auðar Styrkársdóttur í Þjóðvilj-
anum helgina 29.—30. janúar 1983 og
byggir Auður grein sína á frásögnum
úr Lögrjettu og Kvennablaðinu frá
1912.
Aö verkfallinu stóöu verkakonur í
fiskþvotti sem kröfðust hærra kaups.
Fóru þær fram á að tímakaup í hvers-