Dagblaðið Vísir - DV - 10.10.1987, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 1987.
11
Goðærisvandinn
Landsmenn búa viö eitt mesta
góöæri, sem komið hefur. Það stefnir
í meiri hækkun kaupmáttar tekna í
ár 6n verið hefur í meira en sextán
ár. Menn skyldu ekki láta villast af
því, þótt fréttir berist af erfiðleikum
í einstökum greinum. Nú virðast
tekjur manna hafa vaxið um 30-40
prósent milli ára eða miklu meira
en verðbólgan hefur verið. Dæmi um
velsældina er bflaeignin, sem er ein
hin mesta í heiminum miðað við
fólksflölda. Það þótti fyrir nokkrum
árum miklum tíðindum sæta, að
aðeins tveir íbúar voru um hvem
bfl í Bandaríkjunum. Við erum nú á
svipuðu róli. Bflaflöldinn sprengir
gatnakerfi Reykjavíkursvæðisins. Á
annatímum er nær ófært um borg-
ina. Dæmin um velsældina em alls
staðar. Þau sjást í íbúðabyggingum,
þótt stjómvöld hafi síðustu ár platað
marga húsbyggjendur, sem lenda í
vanda. Nýjar leiðir eru reyndar í
efnahagsmálum. Fiskeldisstöðvar
spretta upp, vafalaust tíu árum of
seint, ef vel ætti að hafa verið. Og
kannski kunnum við okkur ekki hóf
þar. Við upplifum tölvubyltinguna,
vafalaust einnig fremur seint, en
hún er komin. Allt þetta veldur því,
að við stöndum frammi fyrir góðær-
isvanda.
Næsta ár verra
Stjómvöld spá því, að næsta ár
verði erfiðara. Framleiðslan vaxi
minna en í ár, en vaxi þó. Þetta er
enn mikfl umbreyting frá því, sem
var fyrir nokkrum ámm. Við glím-
um ekki við skerðingu. Spurningin
er bara sú, hvort við bemm gæfu til
að nota aðstæður eða hvort við
göngum of langt. Spumingin er mest
um, hvemig við ráðstöfum okkar
eigin málum, hvernig stjómvöld
bregðast nú við góðærisvandanum.
Geri þau það verk illa, getum við
gloprað þessu niður.
Aðstæður hafa verið okkur hag-
stæðar. Verðmæti sjávarafurða
hefur aukizt mikið. Opnazt hafa nýir
möguleikar á fisksölu með meiri
tekjum. Olíuverð hefur lækkað tfl-
tölulega, svo og vextir. Þetta gæti
nú breytzt. Spumingin verður þá,
hvort okkur hefur tekizt að nýta
góðærið tfl uppbyggingar. Það hafa
einstaklingamir gert í mörgum efn-
um.
Ríkið hefur brugðizt
En ríkið hefur ekki staðiö við sinn
hluta. Sumt hefur verið gert til bóta.
Frjálsræði hefur verið aukið, og það
gefur meiri framleiðslu og meiri
tekjur. Ríkisbúskapurinn hefur hins
vegar verið rekinn með halla. Nú er
komið að þeim tímamótum, að
stjórnmálamennimir fara aö sjá,
hveijum vanda hallinn veldur. Seint
er í rassinn gripið. Talað er um
þensluvandann. Ráðherrar segja, að
nú þurfi að stíga á bremsurnar, nú
þurfi að kæla efnahagslífið. Þvi er á
dagskrá uppstokkun á fiárlögum og
lánsfiárlögum. Það virðist hafa gerzt
fyrir nokkrum dögum, að ráðherrar
tóku eftir því, að ný þjóðhagsspá
byggði á of mikifli bjartsýni. Því
lætur rikisstjómin breyta spá Þjóð-
hagsstofnunar. Ríkisstjómin vfll nú
gera ráð fyrir samdrætti í sjávarafla
á næsta ári. Vöxtur framleiöslunnar
verði litill sem enginn. En kaup-
máttur tekna hefur vaxið mikið eins
og áður sagði. Viö eyðum þvi miklu
og höldum þvi áfram, þangað tfl við
verðum stöðvuð. Ríkisstjómin er því
farin að tala um, að innflutningur
verði svo mikill næsta ár, að haflinn
á viðskiptum við útlönd gæti orðið
sex milljarðar króna eða meira.
Óviðunandi rekstur
Rétt er hjá ráðherrrum, að slíkur
viðskiptahalli yrði óviðunandi.
Hann þýddi gífurlega erlenda
skuldasöfnun. Henm fylgdi svo stór-
aukin byrði af greiðslum 'vaxta og
afborgana af lánunum á næstu
ámm. Ekki er þolandi að auka þá
greiðslubyrði frá því, sem þegar er.
Þessir tveir bölvaldar, hafli á ríkis-
rekstri og halli á viðskiptajöfnuði,
yrðu á næsta ári svo sterkir, að mjög
mikil hætta stafaði af.
Þriðji bölvaldurinn yrði aukin
verðbólga. Hún hefur ekki alltaf ver-
ið bundin við góðæri. Verðbólga
getur verið mikfl, þótt flla ári. En
nú er hún góðærisvandamál. Hún
stafar að miklu af launahækkunum,
einkum hækkunum umfram samn-
inga, svonefndu launaskriði. Hún
stafar að nokkm af kosningakaup-
hækkunum frá síðasta vetri. Þær
hækkanir komu skriðu af stað og
ollu launaskriði víða í þjóðfélaginu.
Alþýðusambandsmenn gerðu hóf-
samlega samninga í febrúar 1886 og
desember 1986. Því minnkaði verð-
bólgan um hríð. en kaupmáttur óx.
Þar var rétt að staðið. Nú er það
mál hvers fyrirtækis, hvort það veit-
ir ákveðnum starfsmönnum launa-
hækkanir umfram samrflnga eða
ekki. Það ræðst vissulega talsvert
af framboði og eftirspum. Reynt er
að halda í góða starfskrafta. svo að
þeir fari ekki annað.
Hækkunin fyrsta október
Þegar rætt er um allt góðærið. má
ekki gleymast, að það hefur mikið
tfl farið fram hjá mörgum. Auðvitað
er það rétt. að fólk í ákveðnum grein
Laugardags-
pistill
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
um má ekki gleymast og verða sett
hjá, þótt einhveijir aðrir hafi notið
launaskriðs. Því var til dæmis rétt
að standa við samninga fyrsta októb-
er og veita þá kauphækkun, sem
orðið hafði í raun, af því að verð-
bólgan fór yfir rauða strikið.
Launþegar fengu þvi yfir sjö prósent
launahækkun.
Ríkisstjómin á ekki að beita aðfla
vinnumarkaðarins þvingunum.
Hún á bara að sjá tfl þess, að mark-
aðurinn sé sem fijálsastur, einnig
vinnumarkaðurinn.
Fvrirtækin eiga að semja fyrir sig.
En síðan á það að ráðast af markaðn-
um, hvort einhver fvTÍrtækin fara á
höfuðið. Þetta gfldir einkum í góð-
æri. á tímum almennt aukimiar
framleiðslu og þegar ekkert atvinnu-
levsi er. Markaðurinn á aö ráða.
Hann á einnig að ráða þvfl. hvort flutt
er inn erlent vinnuafl. þegai' þús-
undir skortir á vinnumarkaðinn.
Svokaflaður vandi sjávarútvegsins
er nú ræddur í fjölmiðlum. En sá
vandi þarf ekki að kalla á stórfefldar
aðgerðir eins og hann er í laginu nú.
Vandann má lagfæra innan greinar-
innar. og hann lagfærist af sjálfu
sér. ef markaðunnn er látinn ráða.
Enn einu sinni blasir við okkur. að
einhveijar fiskvinnslustöðvar
þvTftu hugsanlega að fara á höfuðið.
tii þess að jafnvægi náist í greininni.
Látið reka
Núverandi ríkisstjóm hefur um
margt hegðað sér líkt og stjóm Stein-
gríms Hermannssonar. Enda kom í
ljós. að stjóm Steingríms var vin-
sæl. En ekki sést aflt af vinsældum.
Stjóm Steingríms lét yfirleitt reka á
reiðanum í stærstu málunum. Hún
tók fegins hendi við framkvæði aðila
vinnumarkaðarins gegn verðbólgu
og miklum kauphækkunum. Stjórn-
in spillti þar ekki fyrir og gerði htfls
háttar aðgerðir tfl aö koma tfl móts
við samningsaöfla. En stjórnin gerði
lítið annað.
Hún upplifði góðæri, en á sama
tíma skapaðist lflnn mikli hafli á
rekstri ríkisins. Nú er verið að glíma
við þann vanda.
Og núverandi stjórn svaf á verðin-
um. Hún gekk ekki viðanyndun sina
frá neinum aðgerðum gegn stærstu
vandamálunum. í hennar tíö hefur
verðbólgan magnazt. Það er fyrst
síðustu daga, sem reynt er að vinna
gegn hallanum á ríkisrekstrinum.
Síðan er þjóðhagsspá hafnað. Nú
sýnist stjómarhðinu vandinn miklu
meiri en fyrir viku.
Þjóðhagsspár standast jafnan mjög
ifla, þegar um ræðir komandi ár.
Yfirht stofnunarinnar era auðvitað
nærri lagi, um það leyti, sem ár er
að hða, eins og síðasta yfirht fyrir
vfirstandandi ár. En miklu skiptir
áreiðanlega. aö embættismenn Þjóð-
hagsstofnunar starfa ekki sjálfstætt.
heldur eru verkfæri oft á tíðum til
aö koma á framfæri frómum óskum
ríkisstjórna. Og ríkisstjórrflr standa
aldrei við fyrirheit sín í aðalatriðum
efnahagsmála. Uppákoman nú gæti
orðið lærdómsrik. Nú þarf að taka
tfl hendinni.
Hallann í núll
Auðvitað er það óveijandi að reka
ríkissjóð með halla í þenslu og góð-
æri. Þetta er grundvallargagnrýni á
núverandi stjóm. Hún stuðlar að
aukinni verðbólgu. Hún stuðlar þvi
í raun að aukimfl kauphækkmi.
átökum á vinnumarkaði. Hún kaflar
vfir sig gengisfellingu. Fafl gengisins
eykur verðbólgu og svo koll af kolli.
Þvi hefur verið mikið andvaraleysi
af stjórnimfl að ætla sér að afgreiða
fjárlög með hafla. þótt sá hafli ætti
að verða miklu minni en upphaflega
stóð tfl. Taka ber undir hugmyndir
um að eyða hallanum alveg. Það er
eitt skflvTða þess. að þokkalega geti
tfl tekizt á næsta ári. skilyrði þess.
að við sólundum ekki þvi. sem
áunnizt hefur. og fóram ekki úr góð-
um árum yfir í mögur. En efazt
verður um. að ríkisstjómin ráði
nokkuð við að komast af með lítinn
flárlagalialla. Eyðslusemi ráðherra
er of rrflkfl tfl þess. Flokkarnir eru
of sundurleitir. Þeir virðast tfl dæm-
is alveg máttlausir gagnvat eyðsl-
unni í óarðbæran landbúnaö. Góð
ríkissfióm mundi gera allt annað en
þessi gerir.
Hefði rétt verið að staðið, hefði rik-
isstjórrfln átt að hafa afgang í ríkis-
rekstrinum, meðan góðæri stóö. Það
gildir um þessa stjóm og fyrirrenn-
ara hennar.
Búast má við, að rikisstjómin
reynist máttlaus, þegar upp verður
staðið. Auk þess hefur verið tflhneig-
ing tfl að vanmeta halla á ríkis-
rekstri í íjáriagafrrmivarpi. Meðal
annars koma aflar aukaijárveiting-
arnar til.
Við verðum því að búa okkur und-
ir, aö næsta ár verði ekki jafnhag-
stætt og hin síðustu hafa verið.
Og það yrði okkar eigin sök.
Haukur Helgason