Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1987, Blaðsíða 64

64
MÁNUDAGUR 14. DESEMBER. 1987.
Menning
Er rússneska vinnubúða-
sósíalismanum við bjargandi?
Mlkael Gorbatsjov:
Perestrojka
Iðunn, Reykjavík 1987.
Þaö má Mikael Gorbatsjov eiga,
að ekki leggur sömu stæku nálykt
. af honum og þeim rússneskum
valdhöfum, sem við Vesturlanda-
menn erum vanastir, þeim
Bresnév, Andropov og Tsémenko.
Hann er tiltölulega ungur 'og
sprækur og talar venjulegt manna-
mál. Og kona hans, Raísa, er
óneitanlega gædd meiri yndis-
þokka en hinar stórskornu skess-
ur, sem stundum hafa sést í fylgd
rússneskra ráðamanna, þótt á hinn
bóginn berihún með sér hugsunar-
leysi yfirstéttarkonunnar, sem
spyr hissa eins og María Antonetta
forðum, hvers vegna fólkið snæði
ekki kökur, þegar hún fréttir, að
það vanti brauð.
Og nú munu einhveijir drauga-
skrifarar hafa sest niður og samið
bók undir nafni Gorbatsjovs, og
hefur utanríkisráðherra okkar,
Steingrímur Hermannsson, tekið
að sér að kynna hana hérlendis, en
fyrir vikið vita bandamenn okkar
á Vesturlöndum ekki, hvaðan á þá
stendur veðrið. FYamferði Stein-
grims er auðvitað fullkomið
hneyksh, og kann ég ekki aðra
skýringu á því en þá, að hann ætli
sér að reyna að komast í embætti
í einhverri alþjóðastofnun og vilji
ekki, að Kremlverjar beiti þar neit-
unárvaldi, þótt hann sé frá einu
aðildarríki Atlantshafsbandalags-
ins. Steingrímur gleymir þá að
vísu, að aðrir kunna að beita neit-
unarvaldi í alþjóðastofnunum en
Kremlveijar, til dæmis Banda-
ríkjamenn, Bretar og Þjóðveijar.
En sleppum draumum hans í bih
og snúum okkur að bók þeirri, sem
birtist hér nýlega undir nafni Gor-
batsjovs, en ber rússneskan titil
þvert á íslensk lög um vörumerki
og auglýsingar.
Þrjár ástæður til stefnu-
breytingar Kremlverja
Ég efast raunar ekki um, að
Kremlveijar séu í alvöru að reyna
að breyta um stefnu innan lands
og utan. Eins og kemur fram í þess-
ari bók Gorbastjovs, vijja þeir auka
sjálfstæði fyrirtækja og taka meira
tillit til almennra neysluþarfa, en
minnka framlög til vígbúnaðar. Ég
kem auga á þijár ástæður til þess-
arar stefnubreytingar. Ein er
auðvitað að sósíalisminn er dauður
í hugum mannanna, þótt hann lifi
enn góðu lífi í ýmsum stofnunum.
Hann kveikir ekki lengur í neinum.
Önnur ástæða er, að hagkerfi
Ráðstjómarríkjanna hefur reynst
ótrúlega óskilvirkt. Þótt í mið-
stýrðu hagkerfi megi ná árangri á
einhveiju tilteknu sviði með þvi að
einbeita öllum kröftum að því, er
heildarárangurinn miklu slakari
en í hinu fijálsa eða sjálfstýrða
hagkerfi. Kremlverjar gera sér lík-
lega grein fyrir, að þeir hafa engan
mátt til að ná heimsyfirráðum eða
fylgja ákafri landvinningastefnu.
Kúbustjóm kostar þá eina mfiljón
Bandaríkjadala á dag, og stríöið í
Afganistan er þeim einnig mjög
erfitt.
Þriðja ástæðan er sú, hygg ég, að
ný kynslóð með Gorbatsjov í broddi
fylkingar er að taka völdin í Ráð-
stjómarríkjunum, og hún sættir
sig illa við tregðulögmáhð, sem þar
hefur gilt í flestum efiium. Það, sem
nú er verið að framkvæma í Ráð-
stjómarríkjunum undir heitinu
„perestrojka", hefur gerst áður,
eins og kunnugir menn vita. Árið
1924 losaði Lenín um atvinnulífið í
þvi skyni að örva hagvöxt. Þijátíu
og tveimur árum síðar, 1956, gerði
Hrústjov upp við stjómarfariö á
dögum StaUns, sleppti fóngum úr
vinnubúðum og reyndi að hleypa
nýju Ufi í hagkerfið. Og nú, þijátíu
og einu ári síðar, hvetur Gor-
batsjov til umbóta. Svo virðist sem
víðtækrar viðleitni til umbóta gæti
í Ráðstjómarríkjunum á 30-35 ára
fresti, þegar ný kynslóð leysir
gamla af hólmi. En smám saman
sígur aUt aftur í sama farið. Hags-
munimir verða hvatningarorðun-
um yfirsterkari.
Litiötil Leníns
Ég efast þess vegna um, að við-
leitni Gorbatsjovs tíl umbóta muni
bera mikinn árangur. Hann reynir
aðeins að reka rússneska vinnu-
búða-sósíaUsmann örUtlu betur en
forverar hans, þegar eini skynsam-
legi kosturinn er að hafna sósíal-
ismanum. Hann lætur svo um
mælt á bls. 68:
„Markmið okkar er að styrkja
sósíaUsmann en ekki að leggja
hann fyrir róða og taka upp aðra
þjóðfélagsskipan. Það sem okkur
er boðað að vestan, þar sem hag-
kerfið er gerólíkt, finnst okkur ekki
fýsUegt."
Og hann tekur fram á bls. 20, að
hann aðhylUst í einu og öUu hug-
myndir Leníns, en hann kom sem
kunnugt er á blóðugu og harðn-
eskjulegu einræði í Rússlandi með
öUu, sem því fylgdi, öryggislög-
reglu, vinnubúðum, ritskoðun og
annarri kúgun: „Rit Leníns og sós-
íaUskrar hugsjónar hans hafa aUtaf
verið okkur óþijótandi uppspretta
díalektískrar, skapandi hugsunar,
nægtabrunnur fræðUegra hug-
mynda og póUtískrar skarp-
skyggni. Fyrir okkur er hann
ódauðleg fyrirmynd um göfgi og
siðferðisstyrk, ósvikna menningu
andans og óeigingjama hoUustu
við málstað þjóðar og sósíalisma."
Gorbasfjov telur, aö fólk þurfi að
vera hreinskihö við valdhafana, en
aðeins tíl að auðvelda þeim að
stjóma landinu. Um tUkaU þeirra
tíl valda má hins vegar aldrei ef-
ast. Vinnubúðir og vitfirringahæli
bíða ugglaust þeirra, sem fara yfir
mörkin. Á bls. 62 ritar Gorbastjov
tU dæmis: „Mín skoðun er sú að
aUar heiðarlegar, opnar umræður
Bókmenntir
Hannes H. Gissurarson
eigi að bjóða velkomnar, jafnvel
þótt þær veki efasemdir. En varið
ykkur á því að reyna að klæða okk-
ur í annarra manna fot! Glasnost
er ætlað að styrkja þjóðfélag okkar.
Og það er margt sem við stöndum
fast á. Um það getur enginn efast
nema þeir sem fá ekki fullnægt sín-
um persónulega metnaði, sem.
brýtur hvort eð er í bága við hags-
muni alþýðunnar, fyrir okkar
sósíaUska lýðræði og kröfum um
ábyrga afstöðu."
Frá Austur-Berlín
til Afganistan
Einn blaðamaðurinn hefur Ukt
kynningu Steingríms Hermanns-
sonar á þessari bók við það, að
íslenskur stjómmálamaður hefði á
árunum fyrir síðari heimsstyrjöld
tekið að sér að auglýsa Baráttu
mína (Mein Kampf) eftir Adolf Hitl-
er. Ég held, að þessi Uking standist
ekki að öUu leyti. Hitler var
ábyrgðarlaus og líklega geðveikur
ævintýramaður, sem heimsfriðn-
um stafaði hætta af. Gorbatsjov er
hins vegar kaldhygginn fuUtrúi
hinnar nýju stéttar, sem hefur tögl-
in og hagldimar í Ráðstjómarríkj-
unum. Og þótt hann fangelsi
umsvifalaust andófsmenri eða
sendi þá úr landi, útrýmir hann
ekki skipulega sumum kynþáttum
eða þjóðum eins og Hifier gerði.
Unnt á að vera að semja við Gor-
batsjov, eins og frú Margrét
Thatcher hefur sagt. En sitt er
hvað, að semja við hann eða láta
undan honum. Vestrænar þjóðir
verða einmitt að hitta Kremlveija
fyrir sameinaðar og fastar fyrir, en
hætt er við, að menn eins og Stein-
grímur Hermannsson. ijúfi slíka
einingu með flaðri sínu upp um
Gorbatsjov.
En það sem blaðamaðurinn sagði
var að því leyti satt, að Gorbatsjov
er ékki sambærilegur við venjulega
ráðamenn i vestrænum lýðræðis-
ríkjum. Hann er einræðisherra,
sem trúir á stáhð og beitir hiklaust
valdi, þegar honum þurfa þykir.
Aðrir íslenskir stjómmálamenn en
Steingrímur Hermannsson hafa
ekki lagt það í vana sinn að mæra
sUka merin. Hvers vegna eru rúss-
neskir kafbátar alltaf á sveimi í
sænska skeijagarðinum og á sigl-
ingu fyrir ströndum íslands? Hvers
vegna stendur BerUnarmúrinn
enn? Og hvers vegna beijarst rúss-
neskar hersveitir í Afganistan? Á
bls. 140 í bók sinni svarar Gor-
batsjov því til, að þær hafi ekki
verið sendar, fyrr en valdhafamir
í Afganistan hafi beðið eUefu sinn-
um um það! Ætlast hann eða
draugaskrifarar hans til þess, að
verijulegt fólk taki þetta alvarlega?
Og hér get ég ekki stiUt mig um .
að hafa eftir ummæU á bls. 95 í
bókinni: „Rússland keisaradæmis-
ins var oft nefnt fangelsi þjóða.
Byltingin og sósíaUsminn hafa út-
rýmt misrétti' og kúgun einstakra
þjóða, og tryggt efnahagslegar,
andlegar og menningarlegar fram-
farir allra þjóða og þjóðabrota." Ég
veit ekki, hvort þeir Steingrímur
Hermannsson, Heimir Pálsson,
yfirþýðandi bókarinnar, og eigend-
ur Iðunnar, sem gefur hana út,
geta horft kinnroðalaust framan í
afkomendur Krim-tataranna,
Volgu-Þjóðveijanna eða hinna
ógæfusömu manna frá Eystrasalts-
ríkjunum þremur, sem fluttir vom
nauðungarflutningum tíl Síberíu.
Fólki ekki leyft að velja
En hvenær getum við fagnað nýj-
um degi í austri? Ég held, að svarið
sé einfalt. Viö getum gert það, þeg-
ar Kremlveijar hafa fuUnægt
þremur skUyrðum. í fyrsta lagi
verða þeir að leyfa fóUd að fara úr
landi, ef það viU, þannig að það
geti í raun váUð um stjómarhætti.
I öðra lagi verða þeir að leyfa fólki
að kjósa um valdhafa og víkja sjálf-
ir, ef þeir verða ekki fyrir vaUnu.
í þriðja lagi verða þeir að leyfa fólki
að velja um skoðanir, vöra og þjón-
ustu á fijálsum markaði, jafnvel
þótt það velji eitthvað, sem þeim
er ekki þóknanlegt eða ekki er gert
ráð fyrir í áætlunum þeirra. En
ríki, sem fuUnægir þessum þremur
skUyrðum, getur ekki verið sósíal-
ískt. Það hlýtur eðU málsins
samkvæmt að vera vestrænt
menningar- og mannúðarríki, og
ekkert er fjær kastalaherrunum í
Kreml en stofna slíkt ríki.
Eins og er hygg ég, að Gorbatsjov
og lagsbræður hans séu að reyna
að slaka á taumunum, svo að drátt-
arkláramir í ráðstjómarkerfinu
hlaupi hraðar. En þeir vUja hins
vegar alls ekki afhenda dráttar-
klárunum, hinum ólíku þjóðum
Ráðstjórnarrikjanna, sömu rétt-
indi og þeir hafa sjálfir. Þess vegna
hljótum við að tortryggja þá og taka
bók sem þessari með miklum fyrir-
vara.
HHG