Dagur - 16.05.1986, Blaðsíða 11

10- DAGUR- 16. maí 1986
Guðmundur Þorsteinsson sem búsettur er í Julianahaab
á Grænlandi í helgarviðtali
Hann sagðist fyrst hafa komið til
Akureyrar árið 1954. Á leiðinni til
Hríseyjar. Guðmundur heitir hann
og er Þorsteinsson. Nú búsettur í
Julianahaab á Grœnlandi, fœddur
og uppalinn í Reykjavík.
Guðmundur hefur átt heima í
Julianahaab í tvö ár, er giftur
Benedikte Thorsteinsson og eiga þau
hjónin þrjú börn og von er á því
fjórða í næsta mánuði. Er
blaðamaður Dags var á ferðinni í
Julianahaab á dögunum hitti hann
Guðmund að máli. Við settumst
niður í matsal hótels Qaqortoq. Það
var verið að ganga frá eftir
morgunmatinn. Við hverfum um
stund frá Grœnlandi og hefjum
samtalið í Hrísey.
Á hverju vori setti borgarstrákurinn
tannbursta og stuttbuxur ofan í tösku og
hélt norður á land. Ferðinni var heitið til
Hríseyjar hvar amma snáðans, Ólína Páls-
dóttir átti heima. Það var vaðandi síld um
alla firði á þessum árum, „og Hrísey var
eins og strætóstöð, bátarnir voru að koma
og fara. Auðvitað reyndi maður að fylgjast
með og lærði nöfnin á öllum bátunum.“
Strákarnir á bryggjunni fylgdust vand-
lega með hversu mikinn afla hver bátur
bar að landi. „Ég hélt alltaf með Eyja-
fjarðarbátunum."
Guðmundur sagði að í þá daga hefði fót-
boltinn ekki skipt mestu máli í tilverunni.
Það var bryggjan, bátarnir. Sjórinn var
kolbikasvartur af fiski og þeim leiddist
ekkert á bryggjunni, strákunum í Hrísey.
„Þetta var heilmikið ævintýri fyrir bæjar-
strák."
- Þið hafið ekki unnið eitthvað við síld-
arsöltunina?
„Jú. maður var látinn vera með öðru
hvoru. En ég var svo óstýrilátur á þessum
árum, að það var ekki hægt að halda
manni við tunnu. Maður var rokinn um
leið og amma snéri sér við.“
Hafði ekki nœgilega stjórn
á sjálfum mér . . .
- Er langt síðan þú varst síðast í Hrísey?
„Allt of langt síðan. Þegar ég er heima á
Islandi er tímaleysinu borið við. Hrísey á
ennþá mikil ítök í mér, þetta er staður þar
sem maður þekkti hverja þúfu. Já, það er
allt of langt síðan ég kom síðast út í Hrís-
ey.“
Við höldum áfram og spyrjum hvað hafi
orðið úr guttanum.
„Ég ætlaði að læra eitthvað. En það
tókst ekkert sérlega vel. Ég var jafn óstýri-
látur og yfir tunnunum. Var mest í skóla
lífsins, eins og það er kallað. Nú, ég reyndi
að fara í Iðnskólann, læra pípulögn. Svo
ætlaði ég að gerast sjóari. Fór á varðskip.
En það varð ekkert nema djamm, sukk.
Ég var á sjó í tuttugu daga. Þar með er
minn sjómennskuferill upp talinn. Þetta er
mikil vinna, erfitt starf og óskaplega krefj-
andi. Ég hafði ekki krafta í það, né nægi-
lega stjórn á sjálfum mér til að stunda það.
Það er líka vanþakklátt starf að vera sjó-
maður, þó þeir fái smá pening fyrir þetta,
þá finnst mér það bara allt í lagi.“
- Að hverju getur uppgjafasjóari snúið
sér?
„Ég fór að stunda armbeyjur. Líkams-
rækt. Allur minn tími fór í þær. Síðan fór
ég til Kaupmannahafnar. Það tíðkaðist á
þeim árum að krakkar færu í ferðalög
þangað og það hentaði mér ágætlega. Ég
þóttist vera að vinna. Og ég kynntist fleiri
hliðum á lífinu en bara vökvanum.
Svo kynntist ég Benediktu. Hún var að
fara í læknisfræðinám. Þá kom það upp úr
dúrnum að hún fengi ekki námslán. Auk
þess sem hún veiktist. Hún var og er
Grænlendingur og það gerði henni erfið-
ara fyrir. Það er mjög mikið um það að
Grænlendingar flosni upp frá námi. Þeir
sækja allt sitt nám til Danmerkur. Þar eru
allt önnur viðhorf ríkjandi. Þetta land er
ólíkt þeirra landi. Grænlendingar eru lík-
ari fslendingum, þeir eru svo tengdir nátt-
úrunni.“
Skáldin og söknuðurinn
„Þegar ég var úti í Kaupmannahöfn hugs-
aði ég oft til skáldanna okkar. Þessara
manna sem héldu út, ætluðu að mennta
sig. En söknuðurinn var svo mikill, þeir
flosnuðu upp. Tengslin við náttúruna,
heimahagana eru svo gífurleg.
Grænlendingar eru vissulega hvattir til
að læra. En það er margt sem dregur úr
áhuganum. Þeir hafa ekki séð neinn hagn-
að í því að yfirgefa land sitt og hefja nám
á erlendri grundu. Koma heim eftir
kannski tíu ára útiveru. Fá svo ekki vinnu
við það sem þeir hafa verið að læra, eða
vinna við hlið Dana og fá mun lægra kaup
en þeir. Ógeðslegt! Þetta er kannski fólk
sem setið hefur í sömu menntastofnuninni,
lært það sama. En það er verið að lokka
Danina til að fara til Grænlands. Það vant-
ar menntað fólk. Grænland er gulrótin,
agnið, sem þeir eiga að bíta á.
Fólk kemur hingað til Grænlands í stór-
um stíl frá Danmörku. Vinnur hér í
nokkra mánuði, jafnvel ár. En það fjár-
festir ekkert. Byggir ekki hús. Þetta fólk
fer með peningana aftur til Danmerkur.
Ég get nefnt sem dæmi, að það er mjög
vinsælt á meðal iðnaðarmanna að koma
hingað og vinna í t.d. sex mánuði alveg á
fullu. Síðan eru þeir farnir og það get ég
fullyrt að það eru stórar fjárfúlgur í vasa
þeirra. Það er oft talað um að danska ríkið
borgi svo og svo stóra upphæð hingað til
Grænlands, en mér þætti gaman að vita
hversu mikið af þeim peningum sem frá
Danmörku koma fara þangað aftur. Það er
mín skoðun, að Danir græði á Grænlandi.
Getur verið svipað og þau fyrirtæki heima
á íslandi sem sögð eru rekin með tapi.“
„Sósíalpróblem“
„Þjóðfélagsþróun hefur verið mjög hröð á
Grænlandi. Stundum er talað um menn-
ingarlega mishröðun. Það á vel við
Grænland. Innrás vestrænnar menningar
skapaði misræmi, hin gamla grænlenska
menning hefur ekki fengið að blómstra.
Fólkið hefur ekki haft nægilegan tíma til
að aðlaga sig breyttum háttum. Afleiðing-
arnar verða oft og iðulega svokölluð „sós-
íalpróblem."
„Við getum talað um alkapólitíkina,"
sagði Guðmundur, horfði út um gluggann,
kveikti í Prince sígarettu. „Það eru stórir
hópar fólks sem vilja hreinlega banna
áfengi. Ég er alki sjálfur og tel mig þekkja
þessi mál nokkuð vel. Ég held að það
skipti engu máli, þó að fólkið geti keypt
sitt áfengi í kjörbúðinni eftir klukkan eitt
eins og hér er. Ef fólk ætlar sér á annað
borð að ná í áfengi, þá skiptir engu máli
hvaða tími er. Það er svo aftur annað mál
hvort menn eru alkóhólistar að upplagi
eða þá að þeir halli sér að áfenginu af því
þeir geta ekki tekist á við vandamálin.
Segjast drekka af því þeir hafi ekki vinnu,
af því þeir hafi ekki húsnæði. Það eru sós-
íalpróblemin, og þau er hægt að leysa. Ef
vilji er fyrir hendi.“
1 kjölfar hraðrar fólksfjölgunar í landinu
fylgdi húsnæðisleysi. Á Grænlandi er
atvinnuleysi töluvert, allt upp í 30% í sum-
um bæjarfélögum. Að einhverju leyti má
rekja atvinnuleysið til aflabrests, á síðustu
árum hefur þorskafli dregist verulega
saman. Greenpeacemenn hafa leikið
Grænlendinga hart. Verð á selskinnum fer
stöðugt lækkandi.
„Það er synd að þetta fólk verði fyrir
Frá Julianahaab á Grænlandi. „Ég kann vel við Grænlendinga, þeir eru ekki háðir klukkunni.“
wmm
16. maí 1986 - DAGUR -11
Myndir og texti: -mþþ.
mut
■■■■■■■■■■■■•■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■l
barðinu á þessum náttúruverndarmönn-
um, eins og þeir kalla sig. Grænlendingar
hafa veitt selinn í þúsund ár. Þeir verða að
eiga í sig og á og þeir drepa ekki fleiri
skepnur en þeir þurfa á að halda. Veiði-
maður verður aldrei annað en veiðimaður.
Og Grænlendingar hafa alla tíð virt selinn.
Það tekur ansi langan tíma að breyta
hugarfari landsmanna og viðhorfum í
þessu sambandi.“
Ekki háðir klukkunni
Guðmundur hefur búið á Grænlandi í tvö
ár. Hann sagðist kunna vel við Grænlend-
inga, „þeir eru ekki háðir klukkunni. Hún
hefur ekki skipt þá svo miklu máli í gegn-
um aldirnar.“ Guðmundur sagðist ekki
hafa neinn rétt til að gagnrýna Grænlend-
inga, „Ég kem hingað sem gestur, ég verð
að haga mér eftir þeim reglum sem í gildi
eru hér. Ég get ekki farið að stilla Græn-
lendinga inn á mitt lífsmunstur, enda hef
ég kannski ekki alltaf staðið mig sem best
í lífinu. Samt er það nú einhvern veginn
alltaf svo, að um leið og maður er kominn
út fyrir tvöhundruð mílurnar, þá er allt
sem íslenskt er númer eitt.“
Áfram með Grænland. Guðmundur
sagði að Grænlendingar vildu gjarnan eiga
samvinnu við íslendinga. „Og við eigum
að veita hana. Ekki að troða henni upp á
þá. Þeir eiga að ráða ferðinni. íslendingar
og Grænlendingar eru ekki ólíkar þjóðir,“
sagði hann og hugurinn flögraði heim um
stundarsakir. Hann sagðist muna eftir því
að þegar hann var að alast upp hafi Reykj-
avík verið lítil borg. Á síðastliðnum þrjá-
tíu árum hafi uppbyggingin verið gífurieg.
„Ég verð alltaf svo stoltur þegar ég kem
heim. Mér finnst íslendingar vera svo dug-
legir. Grænlendingar er duglegir líka, en
eiginleikar þeirra fá ekki að njóta sín til
fullnustu. Þeir eru þjóð í sínu eigin landi
og það má ekki troða upp á þá of miklu af
dönskunt, íslenskum eða amerískum áhrif-
um.“
Hófum okkar búskap
á hvínandi kúpunni
Þegar Guðmundur og Benedikte fluttu til
Grænlands eftir að hafa átt heima á íslandi
í tíu ár samfleytt, seldu þau allar sínar eig-
ur. Guðmundur sagði að þau hefðu ekki
haft efni á að senda allt dótið með skipi til
Álaborgar í Danmörku og þaðan til
Grænlands. „Við hófum okkar búskap á
hvínandi kúpunni,“ sagði Guðmundur.
Draumurinn er að eignast eigið hús, en
hingað til hefur fjölskyldan búið í leigu-
húsnæði. Þegar er búið að úthluta lóð und-
ir húsið. „Við ætlum að kaupa okkur hús
heiman af íslandi, einingahús. Lóðin er
ágæt,“ segir hann, „við fáum rennandi
vatn.“ En mörg húsanna eru þannig stað-
sett að erfiðleikum er háð að leggja þang-
að vatns- og skolplagnir. Það er dýrt að
sprengja fyrir lögnunum.
Upphaflega stóð til að þau hjónin ætl-
uðu út í búskap á Grænlandi. Tengdafaðir
Guðmundar og mágar hafa stundað bú-
skap skammt frá Julianahaab. En ýmsar
aðstæður urðu til þess að þau hættu við öll
slík áform. „Samgöngurnar eru ekki
tryggar, það er farið á milli á bátum, auk
þess sem við ætluðum að vera meira með
börnunum. Eftir að við komum hingað hef
ég unnið hálftíma í eftirvinnu. Allt og
sumt.“
Frá því Guðmundur og fjölskylda fluttu
til Grænlands hefur hann mikið unnið að
málum sem tengjast samvinnu á milli
íslands og Grænlands. Hann er einnig
mikill áhugamaður um íþróttir og hefur nú
í vetur verið að skipuleggja ferð 120 græn-
lenskra krakka til Islands. Tilgangur ferð-
arinnar er að efla tengslin á milli landanna.
Fyrirhugað er að hinn stóri hópur Græn-
lendinga komi til íslands í byrjun júní.
„Þetta er mikið meira mál en menn geta
ímyndað sér. Krakkarnir eru víða að og
það er heilmikið mál að koma þeim til
Narssasuaq. Þegar þangað er komið setj-
umst við upp í þotu Flugleiða og þá fyrst
get ég farið að slappa af. Nú, svona ferð er
líka mjög dýr. Ég hef verið að vinna í því
á undanförnum mánuðum að fá ýmsa aðila
til að styrkja okkur og það hefur gengið
ágætlega sums staðar. Ég er að reyna að
útvega öllum hópnum eins galla. Ég vil að
allir mæti jafnir til leiks.“
ísland er land þitt
„íslendingar,“ sagði Guðmundur, „eru
fljótir að snúa bökum saman þegar eitt-
hvað kemur upp á. Samkenndin er geysi-
mikil. Islendingar hafa „symbol" sem þeir
geta hallað sér að. Það verða allir að eiga
eitthvað sameiginlegt „symbol" þegar í
harðbakkann slær.
Við höfum okkar ástkæra ylhýra, tung-
unni er haldið að okkur frá blautu barns-
beini. Okkur er sagt að hún sé það stór-
merkilegasta sem til er.
Þegar ég finn til söknuðar, langar heim,
þá set ég plötu á fóninn. Ég á dágott safn
af íslenskum plötum, en þegar ég finn fyrir
hvað mestum söknuði, þá set ég plötu með
Magnúsi Þór á fóninn. Og hann syngur
ísland er land þitt. Ég verð endurnærður á
eftir. Sáttari við sjálfan mig.“
Guðmundur sagðist vera í góðu sam-
bandi heim til íslands, ættingjar og vinir
sjá til þess að hann fylgist með því sem er
að gerast. Þegar heimsmeistarakeppnin í
handbolta stóð yfir í Sviss fékk Guðmund-
ur síðustu mínútur leiks íslendinga og
Dana í gegnum síma. „Þegar úrslitin voru
ráðin og við höfðum rótbustað Danina,
skipti ég um galla, klæddi mig í Henson
galla, fór út á svalir og hrópaði úrslitin til
allra sem heyra vildu. Það fannst mér of-
boðslega skemmtilegt!“
Guðmundur sagði að á meðan börn sín
ættu heima á Grænlandi væru þau Græn-
lendingar. Stelpurnar Inga Dóra sem er
fjórtán ára og Súsan Ýr sem er þrettán ára
tala báðar íslensku, en Guðmundur sagði
að strákurinn Andreas Þorsteinn vildi ekki
tala íslensku. Þriggja ára pollinn samþykk-
ir bara grænlenskuna. „Þetta er auðvitað
svolítið erfitt fyrir hann, það eru þrjú mál
í gangi í kringum hann. En ég er samt
stundum svolítið sár yfir að hann vill ekki
reyna við íslenskuna. Það hefur ekki einu
sinni þýtt fyrir mig að fá hann til að tala
málið jjegar við erum tveir á gangi, og ég
jafnvel búinn að gefa honum ís! En hann
kann eina setningu: Ég er íslendingur.
Einhverju sinni þá vorum við úti og það
var mjög kalt. Hann var vel klæddur, í
anorakk og peysu og innst var hann í bol
með mynd af íslenska fánanum. Nú, þar
sem við erum á ferðinni hittum við mann
sem við förum að tala við. Hann spyr þann
stutta hvaðan hann sé. Það gekk eitthvað
erfiðlega að gera manninum það skiljan-
legt. Það endar með því að Andreas fer að
rífa upp anorakkinn og peysuna og bendir
hróðugur á fánann. Ég er íslendingur,
sagði hann svo. Þá var ég stoltur.“
Hann reif sig úr anoraknum sínum og sagði: „Ég cr íslendingur". Andreas Þorsteinn, þriggja
ára sonur Guðmundar.