Dagur - 01.09.1990, Blaðsíða 6

rin ■ a i*v
r\r\ir\ ~ —

6 - DAGUR - Laugardagur 1. sepfember 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SÍMI: 96-24222 • SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR, 1000 Á MÁNUÐI • LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (iþr.),_______
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSM.: KRISTJÁN LOGASON.
PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN. ÚTLITSH.: RÍKARÐUR B.
JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.: FRlMANN FRÍMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASÍMI 22791.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Dökk en raunsönn
framtíðarsýn
Sú skoðun, að ísland eigi að sækja
um fulla aðild að Evrópubandalag-
inu, virðist eiga vaxandi vinsæld-
um að fagna meðal almennings.
Þær vinsældir virðist að verulegu
leyti mega rekja til vanþekkingar á
því sem um ræðir. Að minnsta
kosti verður því ekki trúað að
óreyndu að stór hluti þjóðarinnar
sé tilbúinn til að fórna fullveldi og
sjálfstæði þjóðarinnar í skiptum
fyrir inngöngu í Evrópubandalagið.
Slíkur er þó herkostnaðurinn, ef
grannt er skoðað.
í júlí síðastliðnum birti Dagur
ítarlega grein um ísland og
Evrópubandalagið. Höfundurinn er
dr. Hannes Jónsson, sem um 35
ára skeið var embættismaður utan-
ríkisþjónustunnar. Sem sendiherra
íslands víða um heim um 15 ára
skeið, fastafulltrúi íslands hjá
alþjóðastofnunum í Genf 1980-
1983 og formaður í fastaráði EFTA
1982, má ætla að dr. Hannes sé
manna kunnugastur heimi milli-
ríkjaviðskiptanna og því sem er í
húfi fyrir íslensku þjóðina í við-
ræðunum við EFTA og EB.
Full ástæða er til að rifja upp að
hvaða niðurstöðu dr. Hannes
kemst í grein sinni. Hann dregur
m.a. upp mynd af því hvað biði
okkar ef við gerðumst aðilar að
hinu svonefnda Evrópska Efna-
hagssvæði (EES), samkvæmt fyrir-
liggjandi hugmyndum. Framtíðar-
sýnin er í stuttu máli þessi:
Eftir sem áður yrði ísland
fámennt smáríki, sem byggði
útflutningstekjur sínar fyrst og
fremst á lítt unnum hráefna-
útflutningi sjávarafla. Raforku-
framleiðsla til stóriðju í eigu
útlendinga og jafnvel sölu um
kapla á sjávarbotni til Bretlands
væri vaxandi. Vegna frjálsra fjár-
munaflutninga fjárfestu stórfyrir-
tæki Evrópu í íslenskum sjávar-
útvegi og fiskirækt með því að
kaupa smátt og smátt meirihluta í
illa stöddum íslenskum útgerðar-
og fiskvinnslufyrirtækjum. Loks
réðu þau þeim að fullu. Þannig
kæmust þau inn í íslenska fisk-
veiðilögsögu og nýttu hana í þágu
íiskmarkaðanna í Bretlandi og
Þýskalandi. Frystingin legðist af að
mestu, enda arðbærara að senda
fiskinn ferskan á ís beint á markað.
Frekari virkjanir, stóriðjuuppbygg-
ing og verktakastarfsemi yrði fljót-
lega að mestu í höndum stórfyrir-
tækja Evrópusvæðisins. Vegna
atvinnu- og búsetufrelsis sameig-
inlega vinnumarkaðarins flyttu
erlendu fyrirtækin inn starfsfólk frá
láglaunasvæðum Evrópu, t.d.
Portúgal og Grikklandi og víðar.
Hagkvæmnisrök leiddu til vaxandi
verkaskiptingar og einhæfni
atvinnulífsins og mörg íslensk
fyrirtæki yrðu gjaldþrota í sam-
keppni við fjölþjóðafirmu EES.
Atvinnuleysi færi vaxandi vegna
samkeppni frá ódýru erlendu
vinnuafli og gjaldþroti margra
íslenskra fyrirtækja. Vegna frelsis í
rekstri þjónustugreina létu erlend
fyrirtæki æ meira til sín taka á sviði
bankastarfsemi, trygginga, sam-
gangna og ferðaþjónustu. Gróin
íslensk fyrirtæki í þessum greinum
lentu í erfiðleikum og sum þeirra
yrðu keypt upp af samkeppnisaðil-
um. Atgervisflótti úr landi gerði
vart við sig, því sérmenntað fólk
fengi betur launuð störf við hæfi
erlendis. Dreifbýlið ætti í vök að
verjast vegna fjársveltis og þess,
að atvinnustarfsemin þjappaðist af
hagkvæmnisástæðum í þéttbýlis-
kjarna landsins. íslenskan ætti
undir högg að sækja, bæði vegna
hins innflutta erlenda vinnuafls og
þess að aðaltungumál í samskipt-
um stjórnenda hinna erlendu stór-
fyrirtækja yrði enska. ísland yrði
útkjálki Evrópusvæðisins og þjóðin
blandaðist sífellt meir innflytjend-
um frá láglaunasvæðum Evrópu.
Að öllu samanlögðu er ljóst að
þjóðin myndi smám saman glata
einkennum sínum, menningar-
arfleifð, efnahagslegu sjálfstæði og
fullveldi.
Þessi mynd er sannarlega dökk
en raunsönn. Þetta er naumast sú
framtíð sem við viljum skapa ís-
landi. Aðild að EB getur því aldrei
komið til greina. Hún yrði allt of
dýru verði keypt. BB.
til umhugsunar
Er of dýrt að verða gamall?
„Hún er á níræðisaldri. Hefur ekki getað farið út úr
húsi í nokkur ár. Á orðið erfitt með allar hreyfingar.
Hefur þó daglega fótavist. Nákominn ættingi býr í
nálægri íbúð. Hann annast allt heimilishald fyrir hana
og verður oft að fara á venjulegum vinnutíma til að
sinna kalli gömlu konunnar eða beiðni um viðvik sem
hún getur ekki lengur leyst af hendi. Þegar einstakling-
ur er einn og hefur enga möguleika á að hreyfa sig utan
nokkra metra á stofugólfi, er tíminn lengi að líða.
Lengur en heilbrigðir geta borið skyn á. Vandi hennar
er ekki einvörðungu líkamlegs eðlis. Hann er einnig
félagslegs eðlis.“
„Onnur kona, komin undir nírætt, býr á þriðju hæð.
Hún þjáist af astma. Fótbrotnaði á síðasta vetri. Á orð-
ið verulega erfitt með gang. Skutlubílstjórar sjá oftast
um innkaup fyrir hana. Hún á efnaða ættingja, sem líta
stöku sinnum til hennar en dvelja venjulega skantma
stund. Hún þarf trúlega ekki að óttast fjárhagslega
afkomu en á orðið verulega erfitt að sinna daglegu
vafstri heimilishaldsins. Heimili ættingja standa henni
tæpast opin.“
„Hann er á sjötugsaldri. I hjólastól. Ættingjar farnir
á bak og burt. Vilja lítið af honum vita annað en fá pen-
inga. Hann er á eftirlaunum og hefur því nokkrar fjár-
reiður. Hann á erfitt með að annast um sig og er félags-
lega einangraður.“
Þótt þessi dæmi séu stílfærð byggjast þau á tilfellum
sem hafa verið til. Þau opna að nokkru leyti sýn til
þeirra erfiðleika sent margt gamalt fólk verður að búa
við þegar ellin færist yfir, starfsþrekið þverr, stundum
svo að fólk getur ekki sinnt brýnustu þörfum. Þá breyt-
ist veröldin. Hinir daglegu lífshættir verða aðrir og
ókunnir. Það sem var hverfur en við tekur að verða
öðrum háður. Það verkar misjafnlega á einstaklinga.
Margir eiga erfitt með að taka því að verða ósjálfbjarga
og vita að engin leið er til baka frá því ástandi.
Eldra fólk - stærri hluti af þjóðarheildinni
Eldra fólki hefur fjölgað á undanförnum árum og ára-
tugum. Betra atlæti og auðveldari vinnuskilyrði auka
lífslíkur. Góð heilbrigðisþjónusta eykur einnig lífs-
möguleika fólks. Jafnvel um langan tíma. Starfsævi
kemur til með að styttast með auknu framboði vinnu-
krafta, vélvæddari starfsaðferðum og lengingu eftir-
launaaldurs. Eldra fólk og lífeyrisþegar koma til með
að verða stærri hluti af þjóðarheildinni en verið hefur.
Samfélagið hefur reynt að bregðast við þessu með
ýmsum hætti. Dvalarheimili hafa verið reist fyrir fólk
sem ekki hefur lengur aðstöðu til að búa að sínu.
Kostnaður við slíkar stofnanir, þar sem reynt er að líkja
eftir venjulegum heimilum, er mikill og aldrei hefur
tekist að anna eftirspurn eftir dvöl. Reikna má með að
stofnkostnaður hvers sjúkrarúms á dvalarheimili sé um
4 milijónir króna. Rekstur þess kostar síðan ekki undir
2 til 2,5 milljónum á ári ef allt er talið. Þetta geta virst
nokkuð stórar tölur.
Einnig hefur verið reynt að leysa nokkuð af vanda
ellinnar með heimilishjálp og heimahjúkrun. Hjúkrun-
arfólk og aðrir sem fengið hafa undirstöðumenntun í
umönnunarstörfum fara á milli heimila gamalla og las-
burða einstaklinga og leysa úr þörfum á sviði heimilis-
halds og hjúkrunar.
Ellin - tími samdráttar
Ellin er sá tími mannsævinnar sem ntargir eiga erfiðast
með að upplifa. Ellin er tími samdráttar. Starfshæfni og
þrek hverfa. Oft bindur það annars frjóan huga. Þegar
takmarkanir ellinnar blasa við verða mörg mál við-
kvæmari en ella. Allar breytingar á líferni, sem oft hafa
verið í föstum skorðum í áratugi, verða einstaklingnum
erfiðar. Hann sættir sig misjafnlega við orðinn hlut.
Veit stundum ekki hvað hann vill eða gerir sér grein
fyrir hvað honum er fyrir bestu. Orðatiltækið „tvisvar
verður gamall maður barn“ er enn í fullu gildi og kemur
víðar við eftir því sem langlífi eykst.
Þegar að því kemur að aldurhniginn einstaklingur
getur ekki lengur annast um daglegt líf kemur ýmislegt
til álita hvernig bregðast skuli við. Alveg er Ijóst að
ekki hentar öllum það sama. Margir ala með sér þann
draum að geta dvalið sem lengst á heimili sínu. Fók
treystir á ættingja og sem betur fer eiga margir þá til að
leita til þegar að hausti hallar. Gera verður ráð fyrir að
meirihluti fólks vilji Ieggja eitthvað á sig til að sinna
aldurhnignum foreldrum eða öðrum nánum ættingjum.
Þess ber þó að gæta að aðstæður geta verið ólíkar og
möguleikar nútímafjölskyldunnar og nútímaeinstakl-
ingsins misjafnir til að takast slíkt hlutverk á hendur.
Það verður aldrei hjá því komist að samfélagið komi til
og sinni þessu verkefni að stórum hluta.
Æskilegt að vera heima
Að sjálfsögðu er æskilegt að að gamalt fólk eigi þess
kost að vera sem lengst um kyrrt á heimili sínu. Njóta
þess sem það hefur eignast og byggt upp. En oft kemur
að því að heilsa þverr og geta til slíks minnkar. Einnig
Eftir Þórð Ingimarsson.
fellur maki frá og lasburða einstaklingur stendur einn
eftir í lífsbaráttunni. Hann á oft erfitt með að bregðast
við slíkum aðstæðum og verr eftir því sem ellin hefur
hrjáð hann meir. í þeim tilfellum getur heimilishjálp og
heimahjúkrun leyst mikinn vanda. En hún leysir hann
ekki allan. Hún er ekki megnug að leysa hinn félagslega
þátt nema að litlu leyti ef ættingjum er ekki til að
dreifa. Hún leysir heldur ekki vanda þess sem ekki er
lengur megnugur að dvelja einsamall mestan hluta sól-
arhringsins.
Það er því ljóst að kostir verða að vera í boði þegar
einstaklingur, sem skilað hefur samfélaginu starfsdegi
sínum, kallar eftir aðstoð til að eyða síðustu árum
ævinnar. í fyrsta lagi verður hann að eiga kost á vist á
dvalarheimili ef aðstæður eru á þann hátt að hann eigi
ekki annars úrkosta eða vilji hans standi eindregið til
þess. í öðru lagi verður hann að eiga kost á aðstoð og
aðhlynningu ef hann kýs að dvelja á heimili sínu svo
lengi sem hann treystir sér til. í þriðja lagi hefur þeirri
hugmynd verið varpað fram að fólki, sem hefur full-
orðna ættingja eða aðra á heimili sínu verði greitt eitt-
hvað fyrir það þannig að annað vinnuálag geti
minnkað. Þetta er athyglisverð hugmynd þótt hún verði
aldrei þess megnug að leysa vanda allra.
Erfitt er að gera sér grein fyrir kostnaði sem af slíku
gæti hlotist en trúlega yrði hann innan þess ramma sem
aðrar leiðir í málefnum aldraðra taka til.
Er of dýrt að verða gamall?
Flest eldra fólk er búið að skila þjóðfélaginu löngu
dagsverki. Þau dagsverk geta verið misjafnlega verð-
mæt en það mat fer oft eftir því hvaða mælistika er lögð
á þau. Því verður að líta á það sem skyldu velferðar-
samfélagsins að sinna fólki þegar það nálgast enda lífs-
leiðar og er oft þrotið að kröftum. Eftir því sem fjöl-
breytni og gnægð í þjóðfélaginu fer vaxandi fylgir sá
kostnaður sem ellin skapar í réttu hlutfalli á eftir. Það
er því til umhugsunar hvort orðið sé of dýrt að verða
gamall. En þessi kostnaður má ekki eingöngu vaxa
nútímamanninum í augum. Líta verður svo á að það
eldra fólk sem þarf aðhlynningu á hverjum tíma hafi
lagt fram sinn skerf. Þrátt fyrir það er þó sjálfsagt að
gæta að hverju skrefi í uppbyggingu þjónustu fyrir
aldraða og reyna að finna út hvað hverjum hentar.
Undan því getum við ekki vikist.