Þjóðviljinn - 21.04.1949, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 21. apríl 1949.
í> JÓÐVIL J I»N N
Þetta er engin skáldsaga ekk
ert fóstur ímyndunargáfunnar
og engin leit í frœðum liðinna
alda. Það er bernskuminning, r
hálf-óljós, en þó í aðalatriðum l
mér svo hugstæð, að" ég hefi
ekki frið fyrir henni. Hvað eft-
ir annað kemur hún fram í
huga mínum og minnir mig á
að festa sig á blað, einhvern
tíma áður en það sé orðið of
seint. En ég var svo ungur þá,
að minningarnar eru ekki með
öllu skýrar. Því bið ég þá afsök
unar, sem betur kunna að
muna, ef ég skyldi fara rangt
með eitthvað.
Að svo miklu leyti sem þetta
er saga, þykir mér það leitt,
að hún er ekki af íslenzkum
manni, heldur útlendingi —
dönskum skipstjóra á litlu
dönsku skipi, sem ,,Christine“
hét og Gránufélagið þá átti.
Eg hefði feginn viljað unna ein
hverjum landa minna þess orð-
stírs, sem þessf maður vann
sér, en það gæti ég ekki nema
taka hann írá þéim, sem á hann.
Því fer þó betur, að marg-
ir landar hafa unnið sér mik-
inn orðstír, ef til vill meiri en
þennan, en ekki verður nema
frá einum sagt í einu.
I.
Það var vorið 1882.
Vorið það og sumarið er eitt
það allra bágasta sem komið
hefur yfir Island í minni þeirra
manna, sem enn lifa. Og þegar
ég nú renni augunum yfir ár-
bók þess árs í „Almanaki Þjóð-
vinafélagsins", eins og hún er
þó fáoro, gengur nærri því fram
af mér.
Snemma í apríl (á einmán-
uði) rak liafísinn að landi. Is-
breiðan náði frá Berufirði norð
ur fyrir land og allt vestur að
Horni. Allir firðir voru fullir,
Cg ísbreiðan náði 15 til 20
danskar mílur út á haf, að því
er haft var eftir sjómönnum.
23. maí á miðjum sauðburð-
inum, hófst grimmasta stórhríð
um allt Norðurland og stóð
látlaust í 3 sólárhringa. Hörku
frost fylgdi Og mikil veðurhæð
svo að ísinn lamdist upp að
landinu og fraus saman. Þá
dagana kvöddu margir þennan
synduga heim, bæði menn og
málleysingjar. 21. júní var aft-
ur stórhríð fyrir norðan, og enn
þá 6. júlí. Nærri má því geta,
hvernig um grasvöxtinn hefur
farið. Lömbin hrundu niður
jafnóðum og þau komu úr móð-
urlífi, og víða hrundu ærnar
niður á eftir.
Ofan á þetta bættust misl-
ingarnir, sem breiddust um
mest allt landið um sumarið.
Það var þetta sumar, sem
skáldið og mannvinurinn Willi-
am Morris hét á enska mannúð
íslendingum til hjálpar, og sam
skot voru hafin undir forust'u
borgarstjórans í Lundúnum.
Þannig er saga þessa hörm-
ungasumars i fáum og skýrum
dráttum.
II.
Eg- var ekki nema 9 ára, en
mér líða sízt úr .minni bágind-
“in, sem þá voru á Melr*kka-
Jón Trausti:

íslemlingar heilsa í dag sumri, þótt vetur virðist
standa sem hæst, liarðasti vetur sem komið liefur
hér á iandi í mörg ár. Þessi vetur hefur veitt bænd-
um og 'ájómönrmm þungar búsif jar, og ]>ó er viður-
eignin við vetrarhörkurnar barnaleikur nú lijá því
sem áður var. Þjóðviíjinn birtir í dag frásögn eftir
Jón Trausta um sumarkomuna 1882 og bregður
hún upp skýrri mynd af liinni hörðu og óvægilegu
lífsbaráttu íslenzkrar alþýðu í þá daga. Frásögnin
birtist fyrst í „Samtmingi“ sem út kom 1920.
-blóðdropana í snjónum milli
mannasporanna.
En þegar neyðin er hæst, er
hjálpin næst. Það fréttist til
kaupskipa, sem lágu í íslausum
sjó sunnan undir Langanesinu.
Meðal þeirra var skipið til Rauf
arhafnar.
Hin skipin voru til Akureyr-
súpa soðið með selakjötinu. j ar og Húsavíkur. Þar á meðal
Ekkert kaffi var til að ylja sér „Grána,“ „Rósa“ og Ingeborg“
I H ■*« 1
sléttunni, Skrr.ginn var umflot-
inn af ís, sem hvergi sá út yfir.
Gaddur var yfir alla jörðina.
Það, sem sólin bræddi á daginn
— þegar hennar naut -—, hljóp
i svell á nóttunni. En sólarinn-
ar naut iila. Þótt heiðríkt væri
yfir, lá jafnan einhver frost-
móða yfir jörðinni og yfir ísn-
um, sem gerði geislana daufa.
Rigning kom aldrei þýðviðri
kom aldrei. Stundum sló yfir
nvarta þoku. En það var ekki
hin milda, hlýja vorþoka, sem
safnar í sig sólargeislum og
bræðir snjóinn, svo að hjarnið
drafnar niður. Nei, þessi þoka
var full af beittum ísnálum,
sem hörundið sveið undan.
Rindana með sjónum og hól-
ana í túnunum, sem fyrst komu
upp úr fyrir sólbráðinni, kól
undir eins, svo að engin von
var þar um stingandi strá
næstu árin.
Svo kom þriggja daga stór-
hríðin, sem áður er getið, og
slétti vandlega yfir alla þessa
auðu og köldu bletti — og hræ-
in af öllu, sem þar hafði krókn-
að.
Æðarfuglinn var þá byrjaður
að setjast upp í hólmana —
þessa yndislegu hóima, sem
eru höfuð-prýði Sléttunnar.
Kollurnar hreiðruðu sig á kiak-
anum, settust á eggin sín og
létu skefla, yfir sig. Þar sátu
þær í snjóhúsi, sem skapaðist
af ylnum upp af þeim sjálfum;
það bjargaði sumum þeirra.
Hinar fundust dauðar á hreiðr
unum_ frosnar í hei. Mestur
hluti eggjanna varð að fúleggj-
um.
Um manneskjurnar ætti ég
sem fæst að taia. Ef ég segði
allt, sem satt er, mundu fáir
trúa mér. Þar að auki mundi
Fátæklingamir flosnuðu upp
hópum saman. Heilar fjölskyld-
ur fóru á sveitina eða vergang-
inn — sem eiginlega var eitt
og hið sama. Eg man eftir, þeg
ar þessir aumingjar voru að
dragast bæ frá bæ, bláir í fram
an af megurð og máttleysi með
skyrbjúginn í tannholdinu og
sinakreppuna í hnésbótunum —
þar til þeir lögðust fyrir á ein-
hverjum bænum, komust ekki
lengra. Þar urðu þeir að deyja
eða hjarna við. Flestir hjörn-
uðu við og — voru sendir til
Ameríku um sumarið.
Engin björg fékkst, nema fá-
einir gamlir, ólseigir landselir,1
sem skriðu upp á ísinn og voru
rotaðir þar. Kjötið af þeim var
svart eins og tjara og gat aldrei
soðnað. En það þótti gott samt,
því að það var þó nýtt. Saltkjöt
ið, sém menn áttu frá vetrin-
um, brenndi menn í munninum
og hangikjötið gátu menn ekki
melt, þótt til væri, því að allir
voru í raun og veru orðnir veik
ir af harðréttinu. Og svo var
þetta ekki til nema hjá þeim,
sem bezt bjuggu. Hinir urðu að
láta sér nægja að sleikja um
beinin á skepnunum, sem þeir
misstu, eða leita sér saðningar
í skemmdum eggjum eða seigu
selakjöti. Kaupstaðurinn var
allslaus — enginn kornmatur
af neinu tægi, ekkert kaffi, eng j
inn sykur. Ekkert, alls ekkert i
sem fólkið þarfnaðist, ekki svo'
mikið &em saltlúka til að sá í
matinn. Ekkert brennivín held-
ur eða tóbak. Það þykir ef til
vill goðgá að minnast á tóbak
og brennivín í þessu sambandi.
En ég held þó, að ekki hefðil
mörgum manninum veitt af
þeirri hýrgun, sem þetta veitir
hvorttveggjá, því að ekki var
ástand sálarinnar stórum betra
mér verða borið á brýn, að ég en líkamans. Þunglyndi, deyfð
a a morgnana, acur en menn
fóru út í ískalda súldina til að
sinna skepnunum. Kýrnar
stóðu steingeldar á básunum,
því þær fengu ckki hálfa gjöf,
til að treina sem lengst lífið í
þeim. Það sem togaðist niður
úr spenunum á þeim kvölds og
morgna var bláþunn glæta,
sem varla líktist mjólk; samt
var verið að gefa það börnun-
um. Fullorðnir fengu ekkert.
Svo kom þessi algengi fylgifisk
ur harðréttisins til sögunnar:
blóðsóttin. Vinnufólkið, sem
stunda þurfti erfiða vinnu, var
sumt miður sín af henni, þótt
það harkaði af sér og kvartaði
ekki. Það er ek«í „fínt“, en
samt verður það að segjast:
Það var ekki dæmalaust að sjá
— nöfn, sem þá höfðu líkan
hljóm í eyrum mínum eins og
„Mauritania“, „Aquitania“,
„Vaterland" og „Imperator“
hafa nú. — Með öðrum orðum:
Skip, sem voru svo fræg fyrir
dirfð og dugnað skipstjóra
sinna, að ekkert þótti þeim ó-
fært. Þegar ekki þótti fært að
sigla þeim inn í ísinn, var ekki
mikil von um, að „Kristín
litla“, Raufarhafnarskipið,
kæmist langt.
En mikil var þráin eftir skip
inu, sem hafði allt það innan-
borðs, sem menn þörfnuðust
svo sárlega, mönnum og skepn-
um til bjargar. Einkum voru
það skepnurnar, sem lífið lá á
að bjarga, ef í kornmat næðist.
Framhald á 8. síöu
níddi landið og gerði of mikið
úr harðindunum. Enginn veit
til fullnustu, hvað það er að
eiga bágt, nema sá, er sjálfur
hefur reynt það. Hjá þessari
móðursjúkuiþjóð má ekkert sátt
segja — um að gera að dylja-all
an sannleika sem niönnum
finst sár í svipinn. Því fer
margt sem það fer. Eg hefii þó
ekki þagað. Það, sem læknirinh
segir í sögunni „Þorradægur",
stendur á dýrkeyptri reynslú
írá þossuin árum. *•. .
o" vonleysi fylgja ætíð harð-
rétti og skyrbjúg. Menn geta nú
sjálfir hugsað sér ástandið:
enginn biti af brauði -— síðasta
brauðið var víða blandað meira
en til hálfs með marguppsoðnu
kaffigromsi, sem enginn næring
var í, til að spara mjölið. Svo
þraut, bæði mjölið og gromsið,
og þá var ekkert ,,brauð“ leng
ur. Enginn grautur var tii, því
að ehgin grjón voru til að búa
Jhann til úr og ekkert mjöl til
khsta-út -á liann, menn-urðu a4
ARNOLD LJUNGDAL:
Áivarp vegna Vorsins
Nei,
nú finnst oss komið
nóg af svo góðu!
Handtakið horngrýtis Vorið!
Dragið fyrir sólina,
að vor döpru augu
horfi ekki á hneyksli slíkt!
Því þetta er bylting og ekkert annað en bylting:
ísinn er króaður lengst inni í húsasundum,
sólarlagsskýin sveifla blóðrauðum fánum,
syngjandi vindar
flugblöðum dreifa á daginn
og hvísla uppreisnarorðum með aftanblænum,
straumar og leysingar harnast á vetrarins
virkjum,
unz þau hrynja með hergný!
(Hneyksli,
fullkomið hneyksli, —
og hvað skyldi annars
okkar heiðarlega alþýða halda um þá aðferð,
sem beita skuli, ef hér yrði farið að hrófla
við högum og lögum, með dæmi slíkt fyrir
augum?)
Því hrópum vér á yður, herra lögreglustjóri:
Gefið Vorinu gætur!
Vér heimtum víðtækar varúðarráðstafanir
og allsherjar umsátursástand!
Vér krefjumst þess þegar:
að lögregluliðið sé aukið
og vopnuðum varðmönnum f jölgað,
að strax séu handteknir allir æsingaseggir,
einkum þó vindar, regnský, geislar og straumar,
svo stofnanir lands vors og lög þess haldist
í gildi,
og vetrarins þrautreynda veldi
vari um eilífð

ÞjQl
ÁSGEIRSSON
þýddi