Þjóðviljinn - 12.03.1960, Blaðsíða 7

6)
ÞJÓÐVILJINN — Laugardagnr 12. marz 1960
ittnmnixrrnirq
ioðviuinn
Útgcfandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. —
Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.). Magnús Torfi Ólafsson, Sig-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: Ívar H. Jónsson, Jón
B.iarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn,
afgrelðsla auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Sími
17-500 (5 línu**). — Áskriftarverð kr. 35 á mán. — Lausasöluv. kr. 2.
Prentsmiðja Þjóðviljans.

Stefnufesta
Ctundum er því. baldið fram að stjórnmálabar-
^ áttan á íslandi sé með þeim siðlausa og
ábyrgðarlausa hætti að stjórnarandstaðan beiti
öllum hugsanlegum brögðum til að klekkja á
ríkisstjórn, án tillits til alls annars en að ríkis-
stjórninni megi verða ógagn að því. Rétt er það
að stundum er ótrúlega nærri því að þannig sé
að farið, og er nýlegasta dæmið stjórnarandstaða
Sjálfstæðisflokksins í tíð vinstri stjórnarinnar.
Sú stjórnarandstaða einkenndist af dæmafáu sið-
leysi þar sem einskis var svifizt, og engu látið
skipta hver hefði verið stefna Sjálfstæðisflokks-
ins fram að því að sá flokkur veltist úr völdum,
né hinu er hann hugðist gera þegar hann hefði
krækt í völdin með einhverjum hætti á ný.
tzt!
Í sakanir íhaldsblaðanna nú um sams konar
stjórnarandstöðu af hálfu Sósíalistaflokksins
og Alþýðubandalagsins eru ekki á rökum reistar.
Verkalýðsflokkar, sem vilia eiga það nafn skilið,
a'*’ breyta ekki stefnu sinni né afstöðu til mála eftir
því hvort þeir eiga aðild að ríkisstjórn eða eru
í stjórnarandstöðu. Hvort sem er þá hlýtur það
HHI ætíð að vera stefnan að vinna alþýðumálstaðn-
týtf um, fyrir sósíalistískan flokk hlýtur ríkisstjórn
með borgaraflokkum jafnan að vera fyrst og
fremst nýr baráttuvettvangur, nýtt tæki til að
vinna málstað alþýðunnar, freista að hafa þannig
jnþ áhrif á þjóðfélagsþróunina að alþýðunni verði
greiðfærari leið að markmiði þjóðfélagsbaráttu
sinnar.
mt
ua
Hf
Ckýrt dæmi um slika stefnufestu Sósialista-
^ flokksins og Alþýðubandalagsins við megin-
atriði er samkomulag það sem gert var í sex
manna nefndinni nú fyrir áramótin um fram-
haldandi samvinnu bænda og neytenda um. verð-
lagningu landbúnaðarvara. Sex manna nefndar
löggjöfin er merk löggjöf, og hefur tvímælalaust
þrátt fyrir ágalla sína átt hlut að því að tengja
saman hagsmuni bændastéttarinnar og verka-
manna. Þau tengsl eru ekki lítilvæg í þjóðfélagi
þar sem stjórnmálaspekúlantar hafa löngum
legið á því lúalagi að reyna að æsa vinnandi
stéttir landsins í sveitunum og við sjávarsíðuna
hvora gegn annarri.
m:
tui
líli
2UÍ
nií
jUí
ni
p
•Hs
ÍÍS
:&
éh*
■UT
vx

¥Tm þetta mál var ríkisstjórnin í slíkum vanda
^ að hún sá beinlínis enga leið. Hún óttaðist að
ef stjórnarandstaðan beitti áhrifum sínum gegn
samkomulagi í sex manna nefndinni væri málið
allt að því óleysanlegt fyrir ríkisstjórnina. Land-
búnaðarráðherrann Ingólfur Jónsson hefur hvað
eftir annað rómað á Alþingi samkomulagsvilja
og hæfni fulltrúa neytenda og bænda er leystu
málið með nýju samkomulagi, en þar var tekið
tillit til þeirra lausnar er Sósíalistaflokkurinn
hafði bent á. Samkomulagið var ekki gert fyrir
ríkisstjórnina, en það var gert þrátt fyrir það að
stjórnarandstöðuflokkarnir hefðu ef til vill getað
hindrað samkomulag ef þeir hefðu viljað vinna
það til að hverfa frá meginreglunni um nauðsyn
samstarfs verkamanna og bænda, til þess að gera
rikisstjórn stórkostlegan óleik. En þeir mátu
meira að halda fast við meginreglu sem er í
samræmi við hagsmuni verkamanna og bænda
og sýnir það betur en allar fullyrðingar hve
haldslausar eru ásakanir íhaldsins og „liðs-
auka“ þess um stefnulausa og siðlausa stjórnar-
andstöðu. — s.

Hér brýtur hann heilann um næstu leiki á Norðurlandamc*linu
í skák á s.I. sumri.
Það er komið kvöld þegar er þá ekki lokið þó ég kæmi
ég ber að dyrum á Þórsgötu seint. Þeir eru bræður þess-
17. Þá sem eru í barnaskóla ir drengir, þótt annar sé
þýðir varla að heimsækja rauðhærður en hinn dökk-
fyrr en síðla dags, þeir hafa hærður. — Við ættfærsluna
nóg að starfa fyrri hluta áðan má kannske bæta því
dagsins. að móðir þeirra var bróður-
Það eru tveir drengir í dóttir Benedikts á Auðnum,
herberginu sem mér er vísað Þess er forðum stofnaði bóka-
inn í. Annar stór og rauð- safn Þingeyinga á Húsavík,
hærður. Hann he’tir Jakob var einni£ forustumaður
Hálfdánarson. Allir sem 1 baráttunni gegn kaup-
komnir eru til vits og ára mannavaldinu- Því verður
knnnast við samvinnufrömuð- Þess ve&na eiílíi breytt að
inn .gamla, Jakob Hálfdán- Þessir drengir eru Þin&er
arson (eða er kannske ekki inSar- hvort sem einhverjum
svo?) forustumanninn fyrir kann að Þyk-ia betur eða
uppreisn þhigeysku bændanna verr- Þótt Þeir séu kannske
gegn kaupmannavaMinu á báðir fæddir á ^órsgötunni.
öldinni sem !eið. Hann var Báðir eru drengirnir önn-
einmitt langafi þessa rauð- um kafnir þegar ég kem inn.
hærða alnafna síns sem Ég hnýs:st ekki í „prent-
stendur hálfbogmn yfir e'nt smiðjuna" hjá þeim stóra en
hverskonar ,,prentsmiðju“, stilli mig ekki um að skoða
Og þessi rauðhærði drengur bréfahnífana hjá þeim minni.
er eini alnafni gamla Jakobs Á öðrum hnífnum er lax að
sem nú er í ættinni. stökkva. Það kemur á daginn
Við borð úti við vegginn að drengurinn liefur sjálfur
situr annar drengur, minni skorið báða hnífana og málað
vexti, álútur yfir vinnubók, Þa- í fullkomnu leyfisleysi
hann hefur verið að teikna fer. ég að þlaða í vinnubók-
landakort, — dagsverki hans Uln hans (frekjan í, þessum
skákmaður heimamamia í
Crebro, en þar var mótið
háð, tapaði fyrir honum —
og varð svo hrifinn að liann
skr'faði heilmikið um þennan
mótstöðumann sinn.
— Þú tókst fyrst þátt í
móti 1955 og varst þá í öðr-
um f'okki, í hvaða flokkum
hefur ]:á teflt síðan?
—1 Ár'ð 1956 var sérstak-
ur unglingaflokkur og þá
tefdi ég í honum.
— Tef’iiirðu þig ekki strax
upp úr honum?
— Jú, ég fór uppí.II. flokk.
— En hvenær fórstu upp í
I. flokk ?
— Það var á mótinu 1958.
Og á nýloknu móti tefld-
ir þú í I- flokki, hvernig
gekk ?
— Við vorum 10 í mlnum
r'ðli og vorum tveir efstir og
jafn;r með 6Vþ vinning, svar-
Hér hefur hann lagt landakortið til liliðar og er byrjaður á náttúrufræðinni. Lampinn »íil
vinstri er bandaverk Jakobs Hálfdánarsonar bróður lians. — Ljósm.: Sig. Guðm.
blaðamönnum !) og eftir þeim
að dæma virðist eigandi
þeirra ekki sætta sig við það
að gera hlutina sæmilega,
heMur aðeins vel.
Það er við þennan fáláta
dökkhærða dreng, Jón Hálf-
dánarson, sem ég á erindi.
Þetta er einmitt skáksnilling-
urinn okkar, 12 ára gamli,
sem tefldi sig upp í meistara-
flokk fyrir skemmstu. Honum
virðist ekkert gefið um er-
indi mitt, tekur því fáJega,
en kurteislega, horfir vinsam-
lega á.mig, en er þó auðsjá-
anlega á verði, — líklega hef-
ur hann heyrt eitthvað mis-
jafnt um blaðamenn, og
kannske þegar fengið slæma
reynslu af einhverjum þeirra.
— Segðu mér Jón, hvað
varstu gamall þegar þú lærð-
ir að tefla?
— Ég lærði mannganginn
þegar ég var 8 ára.
-—- Kenndi pabbi þinn þér
að tefla?
— Já, ég lærði af pabba
og bróður mínum, tefldi fyrst
Það var haustið 1955,
tefldi þá í öðrum flo-kki.
-— Og hvenær byrjaðir þú
að tefla fjöltefli?
— Það var árið eftir, 1956.
— Gaman?
—. Já, það var agalega
gaman! (Líklega hefði Jak-
ob gamli á Húsavík látið end-
urtaka þetta Suðumesjaorð
fyrir sig).
— Við hverja tef'dir þú þá
helzt ?
-— Fyrst tefldi ég aðal-
lega við stráka, en síðar við
fullorðna menn. Á Húsavík
tefldi ég 1956, — og þeir
voru flestir fullorðn-r.
— Og livernig gekk það ?
-— Ég tefldi við 21 og vann
15, tapaði 5 gerði 1 jafntefli.
— Þú tef.dir í Styickis-
hólmi á s.l. hausti, hvað voru
þeir margir og hvern:g fór?
-— Þeir voru 22 og flest-
ir fullorðnir- Ég vann 18,
gerði 2 jafntefli og tapaði 2.
Jón er ekkert áfrani um að
segja mér meira af þessari
viðureign svo ég spyr pabba
— Nei, það finnst mér
ekki.
—- Kvíðir þú fyrir áður?
— Já!
— Ertu kvíðinn líka þeg-
ar á mótið er komið?
— Nei, það fer strax af
þegar ég er byrjaður að tefla.
— Þú tefldir á Norður-
landamótinu í sumar — var
það ekki gaman?
— Jú, það var mjög gam-
an.
— Hvort er meira gaman
að tefla eða sjá ný lönd?
-— Það er hvortveggja gam-
an, bæði að tefla og sjá lönd-
in.
-t- En kveiðstu ekki fyrir
mótinu ?
:— Jú, þá kveið ég fyrir-
— En lagaðist það ekki?
— Nei, ekki eins fljótt og
liér.
— Heldurðu ekki að hit-
inn þar hafi háð þér?
-— Jú, mér fannst mjög
he'tt, og hitmn hefur líklega
eitthvað háð mér.
Til viðbótar því sem Jón
ar Jón. — Og þar með hef-
ur þessi 12 ára maður teflt
sig upp í meistaraflokk.
Var það ekki fullorð-
inn maður sem var jafn þér ?
— Jú hann var fullorðinn;
hann heitir Gylfi Gíslason.
— Segðu mér Jón, eru ekki
fu’lorðnu mennirnir öfund-
sjúkir út í þig þegar þér
gengur svona vel?
— Nei, það hefur ekki bor-
ið mikið á því að þeir öfund-
uðu mig.
—1 En þykir þeim ekki
verra að láta 12 ára strák
máta sig?
— Því get ég ekki svarað.
— Hvernig er það, hættirðu
að heyra og sjá það sem í
kringum þig er þegar þú tefl-
ir á mótum?
Hann ei yngstur maður sem tekio heíur þátt í keppni fyrir íslands
hönd á erlendum vettvangi. Hann mun líka fvistur landa sinna hafa
teflt sig upp í meistaraflokk aðeins 12 ára að aldri. Og hvort sem öðr-
um byggðarlögum líkar það betur eða verr þá er hann Þingeyingur
í báðar ættir. — Það væri móðgun við vkkur að efast nokkuð um að
þið hafið þegar þekkt um hvern verið er að ræða.
við þá- Ég tefldi meira þá en
ég geri núna.
— Og hvernig gekk hon-
um að læra að tefla? spyr ég
föður Jóns, Hálfdán Eiríks-
son, sem ég hef fengið inn
með mér til þess að að 12
ára meistarinn verði ekki
eins styggur.
— Vel, svarar Hálfdán.
Og þegar hann var búinn að
læra mannganginn spurði
hann: „Hvenær fer ég að
máta þig, pabbi“ „Ef þú ger-
ir það eftir 2-3 ár þá geng-
ur þér vel“ svaraði ég rogg-
inn.
— Og hvernig fór svo?
— Hann var farinn að
máta mig eftir þrjá mánuði!
—- Hvenær tefldir þú fyrst
á móti, Jón?
hans og fæ að vita að Jón
hafi sama kvöldið tekið þátt
í hraðskák og fengið þá llx/2
vinning af 13 mögulegum og
hafi hann þennan sama dag
teflt samtals 50 skákir, unnið
42, gert 3 jafntefli og tapað
fimm. I Stykkishóhni lék
liann um 900 leiki á 3 tímum,
og svarar það til þess að
hann hafi verið 12 sek. með
leikinn. Núna eftir áramótin
tefldi haim fjöltefli við 16
stráka í Hagaskólanum. Það
tók 100 mínútur, sem svarar
til þess að hann hafi verið
6 minútur með hverja skák.
Rangminnir mig að þú
llafir teflt við Pilnik?
— Nei, ég tefldi við hann
í hittiðfyrra: það var jafntefli.
—' Finnst þér ekki erfitt
að tefla á mótum?
vill segja mér um Norður-
landamótið er rétt að skjóta
því inn hér að Jón Hálfdán-
arson mun vera yngsti maður
,sem farið hefur til að heyja
keppni fyrir íslands hönd á
erlendum vettvangi. Fyrstu
skák sína á Norðurlandamót-
inu, en hún Var við Nielsen
frá Danmörku, vann Jón, og
vakti sú skák allmikla at-
hygli, og sagði sænska- út-
varpið allýtarlega frá henni
og að það væri löng leið frá
Islandi til Svíþjóðar og því
myndi ekki hafa verið farið
að kosta upp á að senda
mann sem elckert kynni. —
En lí.klegt má telja að þegar
képpendur á mótinu sáu
þennan 12 ára mann
hafi -þeir hugsað gott til auð-
unninna skáka! Einn fremsti
— Nei, ég bæði heyri og
sé.
— En truflar ysinn frá
áhorfendum þig nokkuð?
— Já, hann getur gert það.
— Teflirðu mikið þegar þú
ert í skólanum?
— Nei, ég tefli minna þeg-
ar ég er í skólanum.
— Eru margir strákar í
þí.num bekk sem kunna að
tefla ?
— Þeir kunna flestir mann-
ganginn, en ekki neitt að ráði
annað.
— Þykir þér gaman að
læra?
— Já.
Þú ert með ágæta smíð-
isgripi og teikningar — þyk-
ir þér gaman að smiða og
teikna?
Framhald á 10. síðu.
Laugardagur 12. marz 1960 — ÞJQÐVILJINN (7
95. þáttur 12. marz 1960
ÍSLENZK TUNGA
. '■ - ■- • ■, ’•
Ritstióri: Árni Böðvarsson.
OIDABELGUR
Tveir þeirra manna er
hafa áður sent þættinum bréf
með upplýsingum um einstök
orð, liafa nú þegar látið til
sín lieyra á nýjan leik eftir
hvíldina sem orðabelgur liefur
tekið undanfarna mánuði;
það eru þeir Halldór Péturs-
son úr Borgarf:rði eystra og
•Jóhannes Ásge:rsson úr Döl-
um- Bréf þeirra látum við
samt kyrr liggja að sinni,
svo og aðrar upplýsingar .sem
borizt hafa.
Síðast minntist ég á nokk-
ur orð sem urðu fyrir mér
þegar ég renndi augum yfir
Kvennamun Jóns Mýrdals.
Meðal sjaldgæfra orða þar er
froðuþyrill í sambandinu
„Sigurður var nú svo bú'nn
að þekkja, hvílíkur froðuþyr-
ill hann var, að hann reiddi
sig ekki meira á loforð hans
en verkast vi’.di." (142. b!s.)
Merking orðins er nokkurn
vegin ljós: flautaþyrill, óá-
reiðanlegur maður, maður
sem valt er að treysta. Fleiri
samsetningar af þessu tagi
eru til, svo sem froðusnakk-
ur um þann sem talar meira
en góðu hófi gegnir.
Annað orð í. þessari sömu
bók Jóns er períónaður: ,,...
þó auður væri mikill og kon-
an fljótt á litið ekki illa per-
sónuð,.-. þegar til hins and-
lega atg.jörfis kom, var feng-
urinn ekki mikill.“ (116. bls.)
Orðasambandið „vel (illa)
persónaður“ hlýtur að eiga
við ytra útlit mannsins, en
annars eru heimildir fáar um
þetta orð, og það er t.d. ekki
í orðabók Sigfúsar Blöndals-
Þá eru hér tvær samsetn-
ingar: stórkastalítill og
skjaldgæfur- „. . . . heimilislíf
í húsi Sigurðar var stórkasta-
lítið“ (228. bls.) Sigfús
Blöndal hefur ekki þessa sam-
setningu, en hins vegar hefur
hann orðið kast í svipaðri
merkingu og hér liggur til
grundvallar (veikindakast,
dutlungakast). Setningin
merkir það að ekki urðu stór-
kostleg'r árekstrar í húsi Sig-
urðar. Ekki hygg ég sé al-
gengt að taka svona til orða
nú, og væri fróðlegt að heyra
frá þeim sem kunna að
þekkja þetta eða þessu líkt
orðalag úr daglegu tali fólks.
— Hitt samsetta orðið kemur
fyrir á 208. bls. í bókinni;
ég hef ekki bókina hjá mér
og get því ekki tekið upp til-
vitnun með orðinu, enda,
skiptir það litlu máli. Það er
ekki til í orðabók Sigfúsar,
en hinsvegar er grunnorð
þess þar: skjaldan — sjaldan-
Ýmsar fleiri samsetningar eru
til af þeirri orðmynd, t. d.
skjaldliafnarföt (spariföt).
Margar heimildir eru Ui um
það að gamalt fólk sagði
„skjaldan“ í stað „sjaldan“
fram á þsssa öld og jafnvel
enn í dag. Að sjálfsögðu kom
þetta einnig fram í samsetn-
inum. Þetta er dálítið und-
arleg hljóðbreyting, því að
hér hefur önghljóðið j breytzt
í lokhljóð sem við skrifum bj.
Ekki er ljóst hvers vegna,
það gerist 'einmitt í þessu
orði, en ekki öðrum sem
byrja á sj.
Samvizkupóstur er éitt
sjaldgæfu orðanna í Kvenna-
mun: „Fjcsamanninum aftur
á méti fannst það engin sam-
vizkupóstur fyrir sig að láta
einstaka kind af herrii við
bónda, þó það skeði á laun.“
(9. bls.) Merking þessa orðs
er augljós: honum fannst það
ekki neitt til að liafa sam-
vizku af.
Á sömu blaðsíðu seg'r-’’ ..
var sjaldan svo örgrannt, að
Halldóra gæti ekki einhverju
kroppað“. Af sambandinu
sést að sögnin „að kroppa“
merkir hér að skjóta undan.
bita og bita. Orðabók Sigfús-
ar hefur ekki heimild um
þessa notkun orðsins.
Látum bá orðafar Jóns
Mýrdals bíða um sinn. Ekk-
ert þessara orða sem ég hef
tilgreint hér eftir honum er
að finna í orðabók Sigfúsar
Blöndals og yfirleitt eru
heimildir um þau fátæklegar.
— Sama er að segja um orð-
ið móstugur sem Halldór Pét,-
ursson sendir mér ásamt
fleiri orðum, en skýring hans
(af Fljóts dalshéraði) á orð-
inu er þessi: „Móstugt.... haft
um það þegar mönnum var
eitthvað þungt um, annað-
hvort eftir að hafa borðað of
mikið eða eitthvað þess kon-
ar“. Það er ekki í orðabök
Sigfúsar Blöndals og Orðabók
Háskólans hefur ekki heldur
dæmi um það. Væri því mesta.
þörf að frétta eitthvað nánar
um það. — Nafnorðið mósa
er í orðabók Sigfúsar og
merkir „ryk i heyi“; komið
austan úr Breiðdal og er
sjálfsagt hér um skyld orð að
ræða-
Þar sem heimildir um þessi
tilgreindu orð eru fáar, væri
mér mikil þökk á því ef þeir
lesendur þáttarins sem til
þeirra þekkja, létu til sí.n
heyra, annaðhvort bréflega
eða í síma. Menn eiga ekki
að vera feimnir við að skrifa,
þó að þeir kunni ekki staf-
setningu — að ég tali nú ekki
um kommusetningu, aðalat-
riðið er sú vitneskja sem
bréfritari hefur fram að færa.
Utan á bréf má skrifa, t.d.
Islenzk tunga, Þjóðviljinn,
Skólavörðustíg 19, Reykja-
vík.
S>------------------*----:--
5000 ára gamlir
smurlingar '
Egypzkir fornminjafræðingar
,hafa fundið risastóra „dauðra*
,borg“ á svæðinu milli Assúan
óg landamæra Súdans. Þarna
hafa fundizt f jöldamargar graf-
^ ir. Til þessa hafa fimdizt þarna
j rúmlega 1000 múmíur, sem
taldar eru vera 4000—5000
ára gamlar Meðal þeirra,-%ú
múiníur kvenna og barná. ^jár
þeirra, tennur og neglur-éru
enn óskemmdar. i