Þjóðviljinn - 24.12.1961, Blaðsíða 12

Gisli T. Guðmundsson:
Nokkur orðc til
„AuU er í sölum,
æviskeið runnið.
Horfin sól bak við höf og
lönd.
Síðustu kveðjur,
Síðustu þakkir
reika hljóðar á heljar
strönd.“
Móðir góð — nú ertu farin. Lífi
þínu er lokið — lífi sem ekki
var þér alltaf léttbært eða líkja
mætti við sífellt sólskin eða
vor. Þinn burtfarardagur var
áttundi marz s.l., rúmum fimm
mánuðum á eftir eldri syni
þínum. Með þeim, sem stóðu
ykkur næst, lifir svo minning-
in. Og minninguna um iþig,
móðir góð, á ég einn, — að því
leyti til að ég er eini sonur
þinn, sem á lífi er.
— Þú óskaðir þess, móðir,
að nafns þíns yrði ekki getið
nema í dánartilkynningu — og
eftir því verður farið — og hef-
ur verið farið af minni hálfu.
En það sem ég skrifa hér,
skrifa ég vegna þín, en fyrir
mig, til þess að mynd þín, eins
og hún var mér, verði sterkari
í vitund minni.
Árið 1878, 19. ágúst, fáeddist
þú, móðir góð, að Sandi í Aðal-
dal í Suður-Þingeyjarsýslu. Sá
toær stendur við ósa Skjálf-
andafljóts að austanverðu —
■neðan Aðaldalshrauns, við op-
xð haf.
;. Um iþetta æskuheimili þitt
veit ég næsta lítið, því þú
■várst ekki margorð um það. En
pú kunnir mikið af lausavís-
um úr umhverfi þínu og munu
þær hafa verið sterkur þáttur
'í skemmtilífi æskustöðva þinna,
sem og víðar í þá daga.
Á æskubæ þínum er fagurt
útsýni, það sá ég þegar ég kom
: þar sem gestur, og þar eru
veðrabrigði allsnögg. í vestur
frá þænum ganga Kinnarfjöll í
Sjó fram. í norður opið haf. í
austur í allmikilli fjarlægð
Reykjaheiði með Húsavíkur-
fjalli að séreinkenni. Inn til
landsins í suðurátt eru heiðár
í fjarska — oft á tíðum sveip-
aðar blámóðu. Á milli þeirra
,eru daiir sem skerast inn í ör-
nevin. 1 þessum sjónhring áttir
þú æsku þína og þar mótaðist
'þú í stórum systkinahóp. Og þó
að gustaði stundum köldu af
■Skjálfandaflóa, gat sólin og
>. landáttin bætt það upp.
Að sögn var oft mannmargt
á heimili þínu, meðan foreldr-
ar þínir, Friðjón og Helga, voru
við stjórn. Einnig mikill sam-
gangur milli þeirra þriggja
bæja, sem eru neðan hraunsins,
auk þess sem gesti bar oft á
, tíðum lengra að.
Þegar fullorðinsárin gengu
' þér í hönd, fór þér, eins og
■ mörgum fyrr og síðar, að þú
) vildir sjá meira en það sem
bernskuhóllinn bauð — hafið
og heiðar blámóðunnar. Því
lagðir þú eitt sinn leið þína yf-
ir Kinnafjöl'lin — allt til Akur-
eyrar og hugðist vinna þar á
saumastofu. Þegar til átti að
, taka, var þar fullsetið. Milli-
göngumenn höfðu ekki nógu
vel um hnútana búið. Nú vild-
ir þú ekki fara heim við svo
búið og þú fórst að stunda ým-
iss konar vinnu sem til féll og
líkaði misjafnlega, enda skap-
lynd.i þínu þannig varið, að þú
vildir ekki lúta í öllu, ekki sízt
ef þér fannst gengið á rétt þinn.
Þegar þú kvaddir Eyjafjörð,
lá leið þín heim á æskustöðv-
ar á Sandi, og dvaldir þú þar
um tveggja ára skeið.
Um þann tíma hefur þú ekki
verið margorð. En þar fæddist
eldri sonur þinn 6. nóvember
1906 og hlaut skírnarnafnið
Karl Isfeld, sá er síðar varð
landskunnui’.
Þú munt hafa átt í nokkrum
erfiðleikum um þessar mundir,
móðir góð, og þú afréðst að
koma syni þínum í fóstur í
he'mabyggð og kvaddir hann
og bernskuheimilið þitt einn
hrímkaldan haustdag, — án
þess að vita hvort þú myndir
nokkurn tíma sjá hann meir,
sem tþó varð nær tveim áratug-
um síðar.
Nú lá leið þín suður til
Reykjavíkur, í fyrsta og síðasta
sinn, því þú heimsóttir ekki
Norðurland þau mörgu ár, sem
þú áttir eftir að lifa. En höfuð-
borgin hafði ekki margt að
bjóða í þá daga, er iandinn
galt „I)ananum“ skatt. Enda
varð lffsbarátta þín hörð í hinu
nýja umhverfi — og ef þér
fannst að þú hefðir eitthvað
umfram, sendir þú syni þínum
við Skjálfandaflóahn einhverja
glaðningu og • það rfkulegi’i en
efni stóðu til, .en það var þitt
stolt.
'Svona var líf þitt, móðir, þar
tií þú kynntist Gísla Þorkels-
syni, sem reyndist þér sannur
vinur. Þið reistuð ykkar heim-
ilj og gegndir þú húsmóður-
stöðu í nær sex ár.
' sEn sorgin knúði á dyr heimil-
ÍS þíns. Eitt.sinn þegar bóndi
þínn kom heim að kvöldi, var
hann obðinn mjög veikur, kald-
samt hafði ‘Verið um daginn. —
Um nóttina var hann kominn
með svæsna lungnabólguj og þó
karlmenni væri, reis hann ekki
úr rekkju eftir það.
Nú varstu aftur orðin ein;
aftur hófstu lífsbaráttu þína
með eigin höndum.
Árið 191§ í marzmánuði köm
sá í heiminn, er þetta ritar. Þá
veiktist þú svo mikið. móðir,
að óvíst er hvernig farið hefði
ef móðir hans Erlendar í Unu-
húsi, sú er Una var nefnd, hefði
ekki rétt þér hjálparhönd. —
Gott fólk tók mig í umsjá sína
og kom mér norðu.r í ættar-
byggð þína — til elzta bróður
þíns, Sigurjóns, og konu hans,
Kristínar, sem búsett voru í
ein'um þessara .gróðursælu dala,.
■' Sern liggja’á miíll' þeirfa heiða,
er þú eygðir af bernskuhólnum.
Ég minnist þess fyrst, er ég
var nær 5 ára, að ég lék mér
að . íagurmáluðu tréhúsi, sem
háfði inhahborðs ’ mehn og dýr
úr líku efni. Mér var sagt að
þetta væri „örkin hans Nóa“
og móðir mín fyrir sunnan
hefði sent mér hana, og" svona
leikföng hafði 'enginn séð þar
í afdalnum. Þó varð stolt mitt
enn meira, er ég var á sjöunda
árinu, og iþú sendir mér
„dönsku skóna“ og ég fór fyrst
í þá á aðfangadag jóla og
dansaði svo á baðstofugólfi, að
undir tók.
Já, svona var lífið í þá daga,
móðir góð, að þú ollir mér ým-
iskonar heilabrotum. Þama í
dalnum vissi ég ekki til að
nokkur ætti mömmu fyrir
„sunnan".
Á vetrarkvöldum, er búið var
að kveíkja ljós, og heimilisfólk
farið að vinna að tóskap og
einn las upphátt, sem kallað
var þá, — fór ég stundum að
suðurglugga baðstofunnar og
lét tjaldið sem fyrir var falla
á herðar mínar, svo ég sæi
betur út. Stundum sá ég aðeins
snjó og hríðarkóf — svo ég
greindi hvorki himin né jörð.
Þegar heiðsktrt var, ■ sá ég fell-
ið sem lá fyrir dalinn, heiman-
að séð. í geimnum yfir því
blikuðu stjömur, tþegar bezt lét
og þær sem daufastar voru og
í mestri fjai’lægð, að mér
fannst, var ég alveg viss um
að tíndruðu yfir borginni þinni.
Svona snéiist hugur minn um
þig frá því fyrst ég man.
Árin liðu. Tírhamir tóku
breytingum. Ég.fór að skilja
aðstæður mínar betur og þó
mér þætti vænt um fólkið og
umhverfið sem ég var í, var
alltaf eins og ég væri dáUtið
...skiptur — og fann ég það jafn-
vel bezt á haustin þegar svafl-
irnir flugu suður yfir heiðar.
— Og þegar ég var fullra 25
ára, lagði ég a£ stað yfir heið-
arnar — til þín. Því skal ekki
neitað, að fyrsti fuhdúr okkar
var með nokkrum öðrum blæ
en ég hafði hugsað mér, að
minnsta kosti sem lítiíl dreng-
ur. En vel tókstu mér, þó mér
virtist í fyrstu framkoma þín
nokkuð hrjúf — svo gerði ég
mér þegar ljóst, að æskuljómi
þi.nn var horfinn — rúmir sex
áratugir voru þér að baki.
En þrátt fyrir það vár gott
að koma til þín í „vésturbæ-
inn“, þó íbúð þin væri hvorki
stór né auðug af lífsþægind-
um nútímans. Og við aukin
kynni yárð ég þess var, þó að
framkoma þín ■ gæti ‘stundum
orðið dálftið snögg, að bak við
þann 'hjúþ sló heitt móður-
hjarta.
Síðustu ‘. mánuði - lífs þíns
dvaldist þú á hæli og síðustu
sex vikurhar varstu rúmföst.
Það virtust ekki mikll veikindl
og datt mér raunar ekki í hug,
að þetta væri þitt síðasta, enda
kvartaðir þú ekki — það átti
ekki heldur við þig.
Daginn 7. jnarz s.l„ er ég
kom til þín síðast, fannst mér
þú raunar fámálli en þú áttir
að þér. Ég áleit að þetta væri
foara einhver deyfð, af því að
ég .vissi að þér voru það all-
þung spor er þú fórst á hælið,
af því þú varst orðin því svo
vön að hugsa um þig sjálf. Þú
baðst m>g aðeins að sitja hjá
þér, en tókst það fram, að við
skildum ekki ta'a mikið, þvf
hú .ættir ’ orðið erfitt með það/
Ég tók bað til greina og fór að
lesa í bók, 'sem lá á borðinu,
En fór þó að hugsa um það. að
það væri víst mikil breyting
fyrir fólk að fara á hæli — þó
aldurhnigið væri. Þegar ég fór,
hrökk einhvern vegin af vörum
mínum: „Jæja, móðir mín, nú
er farið að lengja daginn, og
bráðum fer að vora:“ Þú leizt á
mig og mér fannst einhvem
veginn augnatillit þitt ööruvísi
en áður og þú sagðir ekkert
fvrst í stað, en svo kom það:
„Vertu sæll góði. ég bið að
heilsa honum litla „kút“ þín-
um“.
Og það voraði, en á annán
hátt fyrir þig, en ég átti við.
Daginn eftir, að morgni þess
áttunda, fór ég til vinnu. Þáð
var bjart yfir Reykjavík, him-
inninn heiður. Ég var nýbyrj-
aður að vinna, þegar síminn
hringdi. Það var frá hælinu —
það var verið að tilkvnna mér,
að bá um morgunin hefðir þú,
móðir góð, flutt yfir landamær-
in miklu. til fjalla eilífa lands-
ins, sem hulin eru miklu meiri
blámóðu en bau sem þú eygðir
af bernskuhólnum — neðan
hraunsins við hafið — á morgni
lífs þíns.
Gísli T. Guðmundsson.
•M.-tn
Skipstjóra- og stýrimannafélagið Áldan •. !
og Stýrimannafélag Islands
halda jólatrésfagnað sinn í Sjálfstæðishúsinu laugardag-
inn 30. desember kl. 3 e. h.
Dansleikur fyrir fullorðna hefst kl. 9 e. m.
Aðgöngumiðar fást hjá eftirtöldum imönnum:
Guðjóni Péturssyni. Höðavík, sími 15334.
Jóni B. Einarssyni, Laugateig 6, sími 32707.
Kotbeini Finnssyni, Vesturgötu 41, simi 13940.
Þorvaldi Árnasyni, Kaplaskjólsv. 45, sími 18217.
Herði Þórhallssyni. Fjölnisvegi 18, simi 12823.
Jóni Strandberg, Stekkjarbraut 13, Hafnarf., sími 50391.
Félag íslenzkra
iðnrekenda
óskor viðskiptavinum
félagsfyrirtœkja sinna
ra
• r
■■■ ..'«yW!Wi
• v:';-r H
•ilHTÍCf •'!
X
Skrásett heíur
Séra Jón Guðnason

Dalamenn og aðrir áskrifendur vitji bók-
anna sem fyrst í Bókaútgáfuna Feykishóla,
Austurstræti 9, sími 22712.
ATH.: Síðustu eintökin af Æviskrárritinu
Strandamenn fást þar einnig.
[|2) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 24. desember 1961