Þjóðviljinn - 23.12.1962, Blaðsíða 9

Sunnudagur 23. desember 1962
ÞJÓÐVILJINN
— SlÐA 9
Sævarbúar kunna elnnlg að
bregða yfir sig dulargervi.
Dæmi þess er hinn hnellni
zanicus corvutus, sem lifir á
hafsbotni innanum kóralrif
Kyrrahafsins. Hann er lit-
skrúðugur mjög, Ijósu hlutar
myndarinnar eru eiginiega
mjallhvítir, en þcir dekkstu
kolsvartir. Trýnið er rauðgult
og í frcmsta, dökka borðanum
eru þrjár himinbláar rákir.
Þessi miikla litaauðgi kemur
vel hcim við marglitan sjáv-
argróðurinn á kóralbotninum.
Sefhegrinn er næturfugl. Á daginn leyiusi iiann í sefinu og
líkist einna helzt feysknum staur.
íftír Torben Bjerg Clausen
hinni miðafrísku Kamerún, þar
sem jarðvegurinn er að mestu
ljósbrúnn leir, blandinn gljá-
andi kvarts-molum, hafa aftur
á móti vængi sem bera litar-
hátt þess landssvæðis. Þannig
er litarháttur og mynztur
vængjanna breytilegt innan
sömu tegundar, eftir þvi í
hvernig umhvðrfi fiðrildið lif-
ir.
Enn eru þær tegundir fiðr-
ilda, sem hafa vængi í líkingu
við fölnað trjálauf. Hinn frægi
brezki náttúrufræðingur Al-
fred Wailace, sem á langri
dvöl sinni á Malaja-eyjum at-
hugaði skordýr þessi gaum-
gæfilega, kemst svo að orði um
þau: „Þau hafast að mestu við
í þurrum kjarrskógum og hafa
ómeðvitandi þann háttinn á að
setjast í nánd við fallin og
visnuð laufblöð. Lögun vængj-
anna og litur, ásamt stelling-
um fiðrildisins, orkar sem ná-
kvæm eftirlíking fölnaðra
laufa Þetta tekst einkum með
því móti, að fiðrildið kemur sér
fyrir á þann hátt, að hin stutta,
stéllaga tota afturvængjanna
snertir sjálfa greinina og
myndar eitthvað. sem lík-
ist blaðlegg. Frá þessum legg
er dökk, bogmynduð lína sem
liggur út í brodda framvængj-
anna,. nákvæmlega til að sjá
eins cg meginæð í laufblaði,
og út frá henni greinast síðan
aðrar skálínur, líkt og gerist og
gengur á laufum trjóa. Höfuðið
og fálmaramir falla inn í gróp-
ið milli framvængjanna, þann-
ig að útlína ..biaðsins" rofnar
ekki, heldur líkir svo sem bezt
má verða lögun þess. Merkileg-
ast er þó, að fölleitustu væng-
irnir eru alsettir smáum,
kringlóttum blettum, sem
minna á sambærileg svamp-
fyrirbæri ”á rotnandi laufi.
Hæfileikinn‘ til að leynast er
vart hugsarftegur í þroskaðra
formi en hér um ræðir, og á
eynni Súmöt'éu hefi ég iðulega
séð „blaðfiðrildin" setjast á
runna og „hVerfa". líkt og und-
an töfraprði. I eitt skipti
heppnaðist mér að greina ná-
kvæmlega staðinn þar sem
slíkt fðirildi'J'settist, en jafnvel
.þá missti ég; sjónar á því um
stund, og það var ekki fyrr en
við einbeittar athugun sem ég
komst að raún um, að það sat
á sínum stað beint fyrir fram-
an nefið á mér.“
Nú fer maður að skilja betur
ömurleg örlög „laufblaðs" eins
af þessu tagi sem staðsett var
í dýragarði Edinborgar. Skor-
dýr þetta, sem flutt hafði verið
aila leið frá Indiandi, dró svo
ríkulega dám af umhverfi sínu,
að forvitnir gestir garðsins,
eínn áf öðrum, tfú'ðu ekki sin-
um eigin augum fyrr en þeir
höfðu þreifað á því. Afleiðing-
arnaC’ urðu að sjálfsögðu þær.
að „blaðið" dó — sem píslar-
vottur og fórnarlamb á altari
almenningsvantrúar á hina
prentuðu sýningarskrá dýra-
garðsins.
Ekki er hægt að snúa sér frá
laufblöðunum án þess að minn-
ast nokkrum orðum á skortítlu-
tegund, sem elur aldur sinn á
gróðurlendum í hitabelti Am-
eríku. Kaldhæðni örlaganna
hefur gert hana að nágranna
blaðætumaursins — átfreks
„þjóðflokks“ með hrollvekjandi
skolta, sem enginn barnaleikur
er að komast í kast við. En
þannig er skortítlan úr garði
gerð, að bolur hennar er næf-
urþunnur, grænn að lit og
hleypur upp í háan kamb. Á
þann hátt líkist hún svo mjög
hinum hættulega nágranna sín-
um að hann gengur framhjá
henni og lætur hana afskipta-
lausa.
Eftirhermur
Hér erum við komin að einu
skemmtilegasta atriðinu í dul-
arbúnaði dýranna; yfir það er
notað í flestum. tungumálum
sama orðið: mimicry (eftirlík-
ing), þ.e„ að vissir einstakling-
ar í dýraríkinu geta tekið á
sig mynd og útlit einstaklinga
af annarri tegund, einatt
harla fjarskyldri, og jafnvel í
smáatriðum. Það var brezki
skordýrafræðingurinn Batep,
sem fyrstur benti á þessháttar
grímudansleiks-glens, er hann
hafði dvalizt meðal fiðrildanna
í Amazondalnum við náttúru-
rannsóknir. Hann veitti þvt
eftirtekt, að meðal einnar fiðr-
ildaættar gátu fundizt einstak-
lingar, sem að vængjalögun, lit
og vængmynztri virtust i fljótu
bragði vera eins og allur þorr-
inn, en þegar betur var að gáð
reyndust alls ekki tilheyra ætt-
inni.
Frá því að Bates greindi
fyrstur manna á milli raun-
verulegs einstaklings innan
vissrar fiðrildaættar og eftir-
líkingar af ættinni, hafa fund-
izt allmörg önnur dæmi um
hliðstæð fyrirbæri, og nú er
það alkunna, að það er einkum
meðal skordýranna sem nátt-
úran hefur fundið upp á slíkri
varnaraðferð. Og það er ekki
út í loftið gert. Skordýrin eru,
eins og Darwin komst að orði,
„tilvalin til að blekkja og
fremja látalæti, eins og flestar
veikburða verur eru“. Aðeins
þau þeirra, sem ráða yfir á-
hrifamiklum vopnum, eins og
geitungurinn, býflugan og
sporðdrekinn, þurfa ekki á
neinum dularklæðum að halda,
enda fremja þau engar eftir-
hermur með útliti sínu, þótt
hinsvegar sé í stórum stíl
hermt eftir þeim.
Það má segja, að hvað þetta
snertir beiti dýrin pólitískri
slægð.
Og hvaða karlmaður skyldi
ekki vera sammáia kollega Bat-
es, Wallace að nafni, sem
heldur því fram, að kvcndýrin
noti sér miklu oftar en karl-
dýrin hverskyns tækni í blekk-
ingarskyni? En þess ber líka
strax að geta, að skýringin á
fyrirbærinu er sú, að ábyrgð
kvendýrsins, móðurinnar, er
mikil hvað snertir viðgang teg-
undarinnar. Það verður fram-
ar öllu að verja hana. — Sams-
konar á sér einnig stað meðal
fuglanna, þar sem kvenfuglinn
tekur á sig mynd umhverfisins
um klaktímann, eftir því sem
hún frekast má.
Fluga eða
geitungur?
I Danmörku fyrirfinnsi
flugnategund, sem að útliti og
háttum er nauðalík geitungnum.
Nái maður að hremma hana,
hreyfir hún bakhlutann ná-
kvæmlega á sama hátt og hin
stingandi frænka hennar, og
með þeim tilætlaða árangri, að
maður flýtir sér að sleppa. Við
nánari athugun kemur í ljós,
að þetta er meinlausasta ílugu-
grey. Hún hefur aðeins tvo
vængi, geitungurinn hins vegar
fjóra. En hver getur séð það,
þegar hún er á flugi? Og eng-
an hefur hún broddinn, — en
hver þorir að treysta því, þar
sem anginn sá arna hagar aér á
allan hátt eins og ekta geit-
ungur!
Brezki líffræðingurinn Poult-
on, sem var sérfræðingur í
flugum, gerði tilraunir með
blekkingameistara af þessu
sauðahúsi. Hann hafði sandeðlu
geymda í lítilli öskju, setti í
öskjuna eina af hinum „grímu-
klæddu“ flugum og beið þess
spenntur, hver viðbrögð sand-
eðlunnar yrðu. Fyrst í stað hélt
hún sig fjarri geitungnum sem
hún hélt vera. En smám sam-
an varð hún djarfari og kom
nær. Þegar tækifæri gafst,
kom hin næma og lipra tunga
sandeðlunnar upp um sann-
leikann. Bolur skordýrsins var
nefnilega mjúkur og loðinn, en
ekki harður og snoðinn eins og
á geitungsókindinni. Og sann-
færð um hinn rétta uppruna
flugunnar lét sandeðlan hana
hverfa ofan í viðan hvoft sinn
á stundinni.
Nokkrum dögum síðar endur-
tók Poulton tilraunina með
sömu sandeðlu og öðrum
grímuklæddum einstakling af
sömu flugutegund. Og í þetta
sinn var sandeðlan ekkert að
reyna að halda aftur af lyst
sinni. Hún hafði lært lexíuna.
— ,,Namm-namm“, sagði hún . .
og gleypt var flugan!
Tilraun sem þessi hefur tvö-
falt gildi, þar sem hún sýnir
í fyrsta lagi, að skordýraætur
fara ekki eingöngu eftir eðlis-
ávisun sinni, heldur mynda sér
í bókstaflegri merkingu sjálf-
stæða skoðun um væntanlegt
fórnarlamb; í öðru lagi sannar
hún einnig hagnýti dularklæð-
anna úti í náttúrunni.
í þessu tilfelli var flugan lok-
uð inni í örfárra sentimetra
fjarlægð frá böðli sínum. En
úti í náttúrunni — þar sem
sandeðlan hefði verið í meiri
fjarlægð — hefði dularbúnaður
hennar að öllum líkindum forð-
að lífi hennar.
Sumar bjöllútégundir virðast
hafa einskonar rýting falinn
aftantil, og áhrifin verða enn
meiri sökum þess, að dýr þessi
leggja ekki vængina að öllu
leyti saman, er þau setjast —
eins og aðrar tegundir gera —
heldur leggja þá flata, á ná-
kvæmlega sama hátt og geit-
ungurinn gerir.
Köngulóin
engisprettan
Köngulóin á líka til sina
bragðvísi. 1 hitabeltinu fyrir-
finnast tegundir, sem eru svo
líkar maurum, að furðu gegnir
Kostir slíks virðast ekki liggja
í augum uppi, en ýmsar rann-
sóknir hafa leitt í ljós að fugl-
ar eru sólgnari í meistara hins
þunna vefnaðar en skordýr þau,
sem byggja þúfur, svo það er í
aðra röndina hábölvað að vera
könguló við slíkar aðstæður.
En hinn raunverulegi mismun-
ur hvað snertir fjölda fóta og
fálmara, er gerður að engu á
hinn snjallasta hátt. Maurinn
hefur 6 fætur og 2 fálmara;
köngulóin 8 fætur, en enga
fálmara. En hún grípur til þess
húsráðs að reka tvo fremstu
fæturna út í loftið — eins og
fálmara — og hreyfa þá fram
og aftur á sama hátt og maur-
inn hreyfir þreifihorn sín.
Jafnvæginu er náð. Tilgangur-
inn helgar meðalið með góð-
um árangri.
Þá erum við komin að loka-
atriðinu.
Grönn og spengileg stekkur
afrísk engispretta fram á svið-
ið, sömuleiðis í gerfi maurs.
Hvemig hefur nú þessu sterk-
byggða dýri tekizt að dul-
búast svo þröngum klæðum
og reyra sig svona í mittið?
Lítum bara á: Einmitt þar
sem eru samskeyti hinna
breiðu fram- og bakhluta dýrs-
ins, eru hvítir, bogadregnir
blettir sinn hvoru megin við
dökka rák. I fjarlægð verður
augað ekki vart við blettina
sem slíka, heldur greinir það
aðeins hina sívölu fram- og
afturhluta maursins, tengda
þunnum, svörtum stilk. Dular-
gervi, eins og það getur snilld-
arlegast orðið í öllum sínum
einfaldleika.
Hægt væri að bæta langri
runu dæma við þau, sem þeg-
ar hafa verið nefnd; dæma,
sem hvert um sig myndi auka
skilning á náttúrunni — ekki
í mynd neins hryllings eða ó-
bilgirni, þar sem ráði lögmál-
ið auga fyrir auga og tönn fyrir
tönn, heldur á dásamlegum og
hentuglegum sköpunarmætti
hennar, þar sem einstaklingun-
um eru veittir miklir möguleik-
ar til að lifa — og l'ifa af.
Enginn er skilinn eftir hjálp-
arlaus með öllu.
Eins og við höfum séð, á
þetta ekki hvað sízt við um
þær lífverur, sem eiga tilveru
sína að geysimiklu leyti undir
því að búast árangursríku dul-
argervi.
Biaðætumaurinn (t.v.) gcngur fram hjá tvifara sínum skor.
títlunni án þess að gera henni mein.

*
<