Þjóðviljinn - 23.07.1970, Blaðsíða 5

Fiimmtudagur 23. júlí 1970 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 5
íhaldið og Alþýðuflokkurinn hafa
hvað eftir annað beitt gengislækk-
unum til að rýra kaupmátt launanna
í salarkynnum Alþingis.
Gils Guðmundsson
Hér er birt greinargerð Gils
Guðmundssonar á Alþingi sl.
vetur íyrir frumvarpi hans að
fela þinginu á ný gcngisskrán-
ingaívald:
Hinn 1. ágúst 1961 gaf riíikis-
stjórnin út bráðabirgðalög, sem
fluttú. ákvörðunarvald um geing-
isskráningu íslenzkrar krónu frá
Alþingi og tiR Seðlabankans. 1
kjölf ar þessara bráðabirgðalaga
fylgdii síðan sú áikvörðun Seðla-
bankans að laaklka genigi krón -
unnar um rúmlega 13%.
Gengisfeillinig þessi oiMi á sín-
um tíma miiklum deilum, eiklki
sízt vegna þess, að hún virtist
knúin fram af afunkappi, í því
sikyni fyrst og iremst að gera
að engu árangurinn af kjara-
baráttu verkailýðsihreyfingarinn-
ar, sem þá hafði knúið
fram nokkrar kiauphækkianir
til að mæta flóðöjdu dýr-
tíðar. Var þó aðedns edtt ár
liðið frá síðustu genigisfellinigu,
sem var stórfeilld og hafði hækk-
að ailt vöruverð í landinu til
mdkilla nwna.
Gengisfellingin 1961 var
því mjög atmennf fordæmd
sem algerlega óþörf og rang-
lát stj órn valda framikvæmd.
Var gengisfelling þessi, sem
framkvæmd var þegar að
lokinni kaupgj aldsbaráttu og
samningagerð og í beinum
tengslum við hana, nassta laer-
dómsrík fyrir launostéttimar i
landinu, en verður ekki gerð að
frekara umræðuefni hér.
Sjálf bráðaibirgðaiögin frá 1.
ágúst 1961, þar sem Alþinigi er
svipt valdinu tii gengisisikráning-
ar og það afhent Seðlabanikan-
um, ollu einnig miklum deilum,
enda var það að vonum. Bráða-
birgdalögin voru að ldkum stað-
fest á. Alþingi 1962 og hiafa gilt
siðan.
Setning bráðaþirgðalaga þess-
ara var öll hin fiurðuiegasta og
einhver hin freklegasta misbeit-
ing valds, sem um getur í póiit-
ískri sögu okkar á síðari tílmum.
Kom þar þrennt tii:
1. I formáila fyrir bráðabirgða-
lögunum er bemlínis gefið í
skyn, að efni þeirra sé ailt
annað en það raunveruiega
var, gengisiækkun, en ekki
tilfærsla ókvörðunarvaldsáns,
og síðan er leitazt við að rök-
styðja nauðsyn gengislækk-
unar með næsta hæpnum
máiflutninigi.
2. Sett voru bráðabirgðalög um
miáli sem Alþingi hafði fjiaHl-
að um fjórum mánuðum áð-
ur og þá eikiki viljað breyta í
það horf, sem í bráðabirgða-
lögunum segir.
3. önnur meginforsenda þess,
að heimilt sé að setja bráða-
birgðalög, var ekki fyrir
hendi. Vox-u færð að því mjög
sterk rök, svo að ekki sé
meira sagt, að með setningu
bráðabirgðalaiga þessara hafi
28. gr. stjórnarskráfrinnar
verið brotin.
Um fyrsta atriði, forsendur
bráðabirgðalagainna, skal það
eitt tekið fram, að allur rök-
stuðningurinn beindist að þvi að
sýna fnaim á nauðsyn gengis-
lækkunar. Hvergi var að því
vikið einu orði, að nauðsynlegt
væri að flytja sjálft gengis-
skráningarvaidið til. Hér var
því vissuilega um að ræða efar
viillandi mólsmeðierð og óvið-
eigandi í alla staði.
Um annað atriðið er þess að
geta, að í marzmánuðd 1961
hafði Alþingi fjaliað um lög-
gjöfina um Seðlaibanka Isiands,
endurskoðað hana og breytt á
ýmsa lund. Þiar markaði Al-
þingi Seðlalbankanum verksvið.
Þá léðd Aiþdngi ekki máls á því.
að Seðlabainkinn fengi geingis-
skráningarvaldjð. Þessi löggjöf
um Seðlabankann var samiþykikt
29. marz. Fjórum mánuðum
síðar, 1. ágúst, eftir að Alþingi
var farið heim, setur ríkis-
stjórnin síðan bráðaibirgðailög
um að breyta þessu.
Hér var um fráleita ákvöi-öun
að ræða. Þarfllaut er að 'kveðja
þar til mörg vitni. I stjómlaga-
fræði eftir Bjama Benediktsson,
fyrrverandi laigaprófessor, nú-
veraindi forsætisráðherm, er
fjallað um setningu bráða-
birgðalaga og skilyrði, sem
fullnægja þurfi. Þar sem höf-
undur ræðir um þau atriði, seffn
ýmist hindra setnimgu bráða;
birgðailaga eða gjalda ber var-
huga við, þegar sií'k lagasetning
er á döfinni, kemst hainn svo
að orði:
„Sýnu varhuigaverðaira en elila
er þó að gefa út bráðaibirgða-
lög um efni, sem Alþdngi hefur
nýlega tekið afstöðu til, eink-
um ef Ijóst er, að Aiiþingi heflur
eigi viljað fallast á þá lausn,
'sem bráðabirgðalögin velja.“
Þriðja atriðið, hvort setning
bráðabirgðalaganna haifi verið
skýlaust stjórnarskrárbrot, olli
á sínum tfma miklum deilum.
Upphaf 28. gr. stjómarskrárinn-
ar hljóðar svo:
„Þegar brýna nauðsyn ber til,
getur forsetinn gefið úr bráða-
birgðalög milli þinga“.
Þetta er það stjórnarskrárá-
kivæði, sem heimilar setningu
bráðabirgðalaga. Fyrir útgáfu
þeirra setur stjómarskráin tvö
skiiyrðd. Annað er það, að þau
má ekki gefa út, meðan Aliþdngi
situr. Hitt skilyrðið er, að
bráðabirgðalög má því aðedns
gefa út, að brýna nauðsyn beri
til.
Vafálaust miá oft um það
dedla, hvenær „brý'na nauðsyn"
beri til eins eöa annars.
Það varð hið mesta deiluefni
sumarið 1961 hvort brýn nauð-
syn hefði verið að fella gengið
um rúm 13%. En það snertir á
engan hátt kjama bráðabirgða-
laganna. Satt að segja geröi
enginn tilra.un til að rökstyðja
hina „birýnu nauðsyn" þess, að
Seðlaibankanum væri faiið
skráningarvaldið. Ráðherrar
fóru um það þeim orðum, að
slík ráðstöfun væri eðlileg og
það fyrirkomulaig algengt í ná-
nægum löndum.
Um þetta ákivæði stjómar-
skrárinnar segir Bjarni Bene-
diktsson í „Ágiripi af stjórnlaga-
fræði“, bis. 58:
„í 28. gr. stjómarslkrárinnar
er það annað höfuðskilyrðd fyrir
útgéflu bráðabirgðalaga. að
brýna nauðsyn beri til hennar.
Það er því ekki nóg, þótt lög-
gjöf kynni að vera æskiieg eða
skynsaimleg eða þótt nauðsyn sé
til löggjafar, ef hún er ekki
brýnni en svo, að vei má bíða
reglulegs Alþdnigis.
Naumast þairf að hafá um það
fleiri orð, að rök ríkisstjómar-
innar fyrir því að afhenda
Seðlabankanum gengisskráning-
arvaidið nálgast það ekki aö
einu eða neinu leyti að uppfylia
skilyrðd stjömarskrárinnar um
útgáfu bráðabirgðaliaga.
Enn er ótalinn einhiver Ijótasti
þáttur þessa máls. Þegar ledt-
að er að ástæðum fyrir þeirri
valdníðslu, sem framin var
með setningu bráðabirgðalag-
anna 1961, kamruir naumast
nerna ein skýring til gnedna.
Hún er sú, að andstaða hafi
verið í þingimannaihópi stjómar-
flok'kanna geign því að Alþ. af-
saliaði sér gengisskráningarvald-
inu í hendur embættismanna og
ríkdsistjómar. Eru þess sem bet-
ur fer ekki inörg dœrni, að ís-
lenzk rikisstjóm hafi með svo
grófúm hætti sem þama var
gert stillt Alþingi frammi fyrir
gerðum hlut og í naun Iþvingað
stj órnarfþing men n til að sam-
þykkja það, sem þeir hefðu
naumast samlþyklkt eiia.
Efni þess frumvarps, sem hér
er flutt, er eingöngu það að
flytja áikvörðunairvaidið um
gengisskráningu á ný úr hönd-
um Seðlábankans og til Aliþing-
is.
Sfculu nú færð nokkur rök að
því, að sá héttur sé betri og
eðlilegri en hinn, sem hér heflur
tíðkazt uim skeið.
Gengisskráningarrétturinn fel-
ur í sér ákaflega miikið vaid.
Með því að breyta geniginu er
hægt á einni dagstund að flytja
tii fjármuni mdlli einstakiinga
og starfehópa svo að hundruð-
um miljóna eða miijörðum
skiptir.
Með slíku „pennastriki“ má
raska verulega allri tekjuskipt-
ingu þjóðarinnar og brjóta
niður eða lama aðgerðir í
efnahagsmálum, tryggingar og
marga aðra löggjöf, sem Al-
þingi hefur sett. Segja má,
að með gengisbreytingu sé
hægt á svipstundu að ó-
gi'lda eða breyta stórlegia ný-
gerðum kjarasamningum. Það
er því ekikert smáræðdsvald,
sem felst í því að mega breyta
genginu.
Eitt a£ þvtf, sem reynt var að
færa fram til stuðnings þeirri
ákvörðun 1961 að flytja skrán-
ingairréttinn írá Alþ., var það,
að fljétvirkaira yrði og léttara í
vöfum að gripa til glengisbreyt-
ingar, ef það vaid væri í hönd-
um Seðlalbankans. Slíkt væri til
miikilla muna eitfiðara, ef AI-
þingi ætti í hilut.
Frá mtfnu sjónartmiði eru
þetta þungvæig rök fyrir því,
að Aiiþingi hafi þetta vaild, en
ekki Seðlábanfcinn. Það á ekki
að vera þægilegt áhlaupaverk
að foreyta genginu. Þiað á ekki
að vera hægt að nota slíkt vald
sem hótun, eins og óneitanlega
heflur brytt á: e£ t.d. atvinnu-
rekendur og laumþegar seimji
um hærra kaup en stjómaa-
völdum líkar, þá muni Seðla-
bankinn breyta genginu. Vitan-
lega á sú meginregla að gilda,
að gengi krónunnar sé breytt
sem aiira sjaldnast og aldrei
nema afl ýtrustu nauðsyn. Sllíkt
vald á enginn að hafa annar en
Alþingi. Hitt er allt annað mál,
að eðli mtáls samlkvæmt eiga
stjórnendur Seðlaibankans og
aðrir þeir, sem Alþingd og rík-
isstjórn á hverjum tíma fela
framkvæmd pemngamála, að
láta réttum löggjafar- og fraim-
kvæmdaaðilum í té nauðsynlega
vitneskju um gang þeirra móla
og leggja fyrir þá rökstuddar
tiilögur um giengismál. Síðan á
það að vera verkefni Alþingis
og ríkisstjómar á hverjum
tálma að taka endanlega ákvörð-
un um það, hvort óhjáikvæmi-
legt sé að stíga slíkt sfcref sém
gengdsbreyting er.
Sú var tíðin, að forustumenn
Aiþýðufflokksins vora sörnu
skoðunar og ég um þétta mál.
En það hefúr breytzt eins og
flelra.
Árið 1950, í samlbandi við
gengisfellinguna þé, ætlaði
stjóm Sjálfetasðdsfllokksáns og
Fraimsóknartlokksins að taka
gen gisskráningarvaldið af Al-
þinigi og fela það Landsbanka 1
íslands, sem þá var jaflnframt
seðlabanki. Þetta átti að gera&t
á Alþingi með venjulegu lög-
gjafarstarfi, en engum hafði
víst korniið til hugar að setja
um slíkt bráðabirgðalög. Al-
þýðuflokkurinn snerist mjög
eindregið gegn þessairi fyrir-
ætlun. I hópi þeirra þingmanna,
sem einna snarpast börðust
gegn breytingunni, var Gylfi Þ.
Gísilason, stfðar viðskipfemála-
ráðherra og aðalhöfundur
bráðabirgðalaganna frá 1961.
Hann kemisfl m.a. svo að orðd
í þdngræðu 15. marz 1950:
„Þá er gert ráð fyrir því f 2.
gr„ að Alþingi afsali sér þýð-
ingarmiiklu valdi, sem það hef-
ur haft aillt frá 1924 til að náða
giengi krónunnar, og Lands-
bankanuim fenigið það í hendur.
Ég álít, að það koffni ekki til
greina, að Aiþingi afsali sér
þessuim rétti.“
Stefán Jóh. Stefánsson, þé-
verandi fortmaður Alþýðuflokks-
ins, komst svo að orði við saima
tækifæri, að hann ottaðist, að
valdið til gengisskráningar yrði
fremur misnotað, ef það væri
fært út höndum Alþdngis til
Lamdsfoanka og rífcisstjlómar.
Taldi hann, að sá fflutningur
þessa mikla valds „mundi í
huga verkiaiýðs og launastétta
vekja ugg um það, að hverri
þeirra ti'lraun til betri kjara
yrði svarað með genigislæklkun,
þegjandi og hljóðalaust, en slíkt
gæti leitt til baráttu, er orðið
gæti afdrifarík og hættuleg ís-
lenzku þjóðlífi. Ég vil því mjög
giagnrýna ákvæði 2. gr. og tel
ákvæði hennar óskynsamleg hér
á landi og óliikleg til þess að
leggja varanlegan grundvöll að
viturleguim ráðstöfunum til úr-
lausnar á verðbólgu og dýrttfð-
armiálum þjóðarinnar.“
Eins og fyrr segir, var Gylfi
Þ. Gíslason í þetta sinn einhver
skeleggasti andstæðingur þess.
að Allþingii afeial’aði sér genigis-
skráningarréttinum. Við þriðju
umrasðu í neðri deild kvað hann
Framhald á 7. síðu.
□ Nokkur blaðaskrif halda áfram um áróðurstillögu ríkis-
stjórnarinnar um gengishækkun, sem kastað var fram í samninga-
umræðunum í sumar án þess að nokkur alvara væri að baki. Bæði
Morgunblaðið og Vísir eru að reyna að nota þessa sýndartillögu
til að láta líta svo út að verkalýðshreyfingin vilji ekki vinna
gegn verðhækkunum og sé áhugalaus um kaupmátt launa! Er
allur sá málatilbúnaður fáránlegri en svo að mark verði á tekið.
□ Ríkisstjórnin hafði auðvitað í hendi sér að hækka gengið.
Hún hafði framið fjórar gengislækkanir án þess að leita nokkurs
samráðs við verkalýðshreyfinguna og gegn mótmæluim hennar. Og
sömu stjórnarflokkar, íhaldið og Alþýðuflokkurinn, höfðu svipt Al-
þingi gengisskráningarvaldinu (með því að fremja stjórnarskrár-
brot) og fengið það vald formlega í hendur Seðlabanka og ríkis-
stjórn. Og þetta var gert beinlínis í þeim tilgangi að eiga hægara
með að beita gengislækkun gegn kjarasamningum verkalýðsfélag-
anna.
□ Alþýðubandalagið inna'n þings og Þjóðviljinn og önnur blöð
sósíalista börðust eindregið gegn þessu gerræði Sjálfstæðisflokks-
ins og Alþýðuflokksins. Nú síðast á þinginu í vetur flutti einn af
þingmönnum Alþýðubandalagsins, Gils Guðmundsson, frumvarp
um að fela Alþingi á ný gengisskráningarvaldið, enda höfðu þá
komið fram hótanir um að beita gengislækkunum móti kjara-
samningum í enn ríkara mæli eftir inngönguna í Efta.
Q Ýtarleg greinargerð frumvarpsins, sem rekur gang þessara
mála sl. áratug, er birt hér sem framlag í umræðumar um geng-
isskráningarmálið.
á
i
i