Þjóðviljinn - 26.07.1970, Blaðsíða 3

Sranmudagur 26. júE 1970 — >JÓÐVILJINN — SÍÐA 3
kvlkmyncaip
CINEMA N0 V0 - FA GURFRÆÐIHUNGURSINS
Svartur guð, hvítur djöfull, Glauber Rocha (1964)
Þótt Brasi'líuimenn hafi feng-
izt við bvxkimyndagerð í hart-
nær 70 ár, hafa Vesturiandabú-
ar lítið séð af mynduim.' þeirra,
sem og amnanrta þjóöa þriðja
heimsdns. Á ýmsu hefur gengið
þennan tíma, mánni og meiri
háttar snillingar hafa komið
fram og etkiki er ástæða að fara
nánar út í það. Bandarísk
Hollywaod-áhrif hafa nær ætíð
verið svo yfinþynmandi, að sér-
hver tilraun til fnumlegra
vinnuibragða kafnaði í fœðingu.
Á ánunum eftir 1950 fór mynd-
in O Cangaceiro víða um heim
(slæddist mieira að segja hdmgað)
og vakti mi'kla athygli vegna
ofbeldisilýsinga og heillandi tón-
listar. En þótt hún væri bras-
ilísk í bezta laigi, var hún gerð
undir greinilegum áhrifium
handarísikra kúrekaimynda og
þeir kvákm'yndahöfundar siem
verður fjallað um hér á eftir
velja henni ófögur orð. Árið
1962 vann brasilíska myndin O
Paigador de Promessas gull-
pálmann í Cannes (sýnd í M.R.-
klúb'bi). Myndin er þó langt
fjarri markimiöum og árangri
hreyfingarinnar Cinema novo,
sem hefur nú í dag skapaö
sjólfstæða brasihska kviik-
myndalist.
Undanfarin sex til sjö ár hafa
myndir ungra Brasilíumanna
verið fastir liðir á kvikmynda-
hótíðuttn heimsdns og oftsinnds
unnið hin eftirsóttustu verölaun.
Það var 1 þó ekki aðalmarkmdð
þessara ungu raanna eins og
fram kemur í frásögn Glauber
Rocha hér á eftir, en hann 'hef-
ur firá upphalfi verið helzti for-
svarsmiaður Cinema novo í
ræðu og riti, aufc þess að veira
talinn einn meitoasti bvikimynda-
höfúndur rólmönsku Amemlku.
'“'Oláubór ' Rocha er rúmleiga
þrítuigur að aldri. Myndir hans
eru Barravento (1961), „Svart-
ur guð, hvítur djöfull", sieim
sýnd var í Oannes 1965. 1>;Í
sagði Luis Bunuel eitthvað á
þessa leið: „Þesisd 25 ána gamli
Brasilíumaður, Rocha, er ein-
staikur og á eftir að láta mikið
að sér kveða. Þriglgija tfma
mynd hans er fallegasta kivik-
mynd sem ég hef séð í tíu ár.
Hún er full a£ blæðandi póes-
íu.“ Næst kom „Dáleidd þjóð‘'
(1966), en ríkisstjómin bannaði
imyndina og þá líka að hún
yrði sýnd erlendis er henni va.r
boðið til Cannes. Þá tóku
nokkirir franskir leikstjórar sdg
til, þar á meðai Resnais, God-
ard, Trufflaut, Marker, og skrif-
uðu Brasilíustjóm mótmaei'abréf.
Af ótta við alþjóðleigt hneyksli
sleppti sitjómin myndinni úr
landi, en hún er víst enn bönn-
uð í Brasilíu.
Það er ekiki fyrr en á síðasta
ári, er nýjasta mynd Rocha
Antonío das Mortes vann fileiri
verðlaun en nokkur önnur
mynd á hátíðinni í Cannes, að
farið viar að sýna myndir hans
almennt víða um heirn,, Marg-
ir þekktustu kvikmyndaihöf-
undar nútímans hafa lýst aðdá-
un sinni á verkum Rocha og
telja þýðingu hans mikia í kvik-
myndaheiminum, t.d. nefnir
Godard hann í einni af nýjustu
myndum sfnum.
Hér fler á eftir frásögn þessa
kornunga Brasiiíumiaens þar
sem hann segir frá markmiði
Cinema novo og ýmsum erfið-
leikum sem við er að gidlma í
stóru landi. Kaflar þessir eru
að miestu teknir úr viðtaii í
siænsfca tímaritinu Chaplin og
bandaríska leikihúsritinu tdr.
Þegar spurt er um miöiguleika
Cinema novo til að efla þjóðfé-
lagalega oig pólitíska vitund og
skilning með íbúuim Brasilíu
svarar hann: „Að vissu leyti má
segja, að það hafi þegar tekizt
þótt ekki nái nema til lítils
hluta þjóðarinnar. Umræður
hafla aldrei verið meiri um
brasiliiskar kvikmyndir í skól-
uim^ í háskólum, í daigblöðun-
urn og efcki sízt mieðal stjórn-
málamanna. Þær eru orðnar al-
gengt deiluefni cg það er auð-
vitað mjö'g æsiki'legt. En ai-
menndngur, fjöldinn sem sækir
kvitamyndalhúsin, fær en.gan
nýjan skilning á þjóðfélagstmól-
um af þessum fiáu Cinema novo-
myndum og þar valda Holly-
wood-myndimar miklu; þær
hafa gífurleg áiróðursáhrif í allri
rómönsku Amerítau. Bandarísk-
ar kvikmyndir undirbúa jarð-
veginn fyrir útfutningsvörur
Bandaríkjanna, þær heiimisika
hugsanlega neytendur og ná
valdíi á þeim og hafla einnig
áhrif á pólitíska skoðun kvik-
myndagesta, Bandaríkjunum í
hag. Þær gera menn móttæki-
lega fyrir bandarískri hugsUn
í menningarmálum, þjóðfélags-
málum og efnahagslmiálum en
aflleiðing þessa er leynt og Ijóst
bandarískur yflirgangur á ýms-
um sviðum. Markmið okkar
með Cinema novo er eiginlega
að skipuleggja kvikmyndagerð,
sem aö forrnd og eflndsvali gæti
hjálpað BraKdlíuimönnum að
skynja og þróa vitund sína og
næmleika, sem smóm siaiman
gæti orðið miótvægi bandiarísku
myndanna og vonaindd einndg
sdgrazt á þessum kvilkmyndum
sem eru gegnsýrðar auðhygigju
og hugmyndum nýlendutaúgaina.
En ■ það á sannaríega langit í
land.“
— Rocha hefur kalilað Cinema
novo „faigurfiræðd hunigursins."
„Með „faigurfræði hungursins“
haifði ég fyrsit og fremst í huga
kvikimyndir um norðausturhér-
uð Brasilíu, um hina kúguðu
sveitaöreiga sem þar búa. Það
er að segja myndir eins og
Vidas Secas éftir Neison Per-
eira Dos Santos, um bónda-
fjölskylduna sem er rekin burt
af búi sínu út í eyðdmörikina,
og kvikimynd mína „Svartur
guð, hrvítur djöfull." Þessar
myndir fjalla um og dnagia svip
sdnn af veruleika, sem er mett-
aöur ofbeldd, þar sem hvenær
s-em er getur soðið upp úr.
Ofbeldi, sem er afleiðing af
kjörum fóllksdns og nátengt því,
þ.e.a.s. hinni óskaplegu fátsekt
þess og hungri, að það gietur
e'kki risið upp gegn náttúruiöfl;
unum og arðræningjunum. — I
myndum þessuim býr mikil feg-
urð, feguirð sem á upptök sín
í ofbeldd, elkfci hefðbundin feg-
ui-ð, og sízt er það fegurð saim-
kvæmit evrópskum mæli. heldur
fruimistæð fegurð. Það’ er ekki
feigurð sem færir manni frið
og næði, heldur fiegurð seim er
ágeng, ofsaleg, mdskunnarlaus.
En ég held því ekki firam að
„faigurfræði hu'n.gursins" sé eina
miál Cinema novo; það huigtak
á allls ekiki við um aíllar kvik-
myndir sem við gerum.“
— Þú virðist sjálfur aðhyll-
ast faigurfræð'i þar sem dýrfcun
og hrifnimg á ofibeldi og beiit-
ingu þess er mikilvæigur þáttur.
„Dáleidd þjóð“ er óskapleg o£-
beldisspenna. Hrottamennsika er
ekfci edniungis til sflaðar þar sem
fólkið flremur otfibeildi, heldur
einnig í viðræðuim þess og lát-
braigði, meira að segja, þegar
það hvílist er eins og það sé al-
búið til stökks. Jafnvel venju-
legar ásitanathaflnir bera keim a,f
oflb'eldd. 1 sfluttu miáli giegnsýrir
hrottaskapuirinn allt andrúms-
loft kvikmyndanna og virðist
alltaf hafa áhrif á athafnir
fólksins.
Rocha: „Þetta er rétt, og ég
er reyndar dáMtið upp með mér
að þetta skuli vera sa>gt, þar
sem m.a. kemiur í Ijós að mér
haifi tekizt leikstjtílmin. Þegar
ég leiðbeini lei'kurunum reyni ég
að fá þá til að túlfca atriði sem
segja mé að risti dýpra en þeirra
eigin vitund, og það sem ég
reyni að fá fram er jafnfiramt
einkenni S.Ameríku: Hrotta-
skapurinn og ástin, sem ein-
kennir okkar heimshluta og
aills staðar kemur fram'. Fyrir-
brigðið er ofið saman úr þjóð-
félagsvandamáilum og ofsa-
fengnu kynlífi, og það er mijög
mdkiilvægt að þekkja það til að
geta öðlazt sæmiileiga djúpan
skilning á Brasilíumönnum og
þjóðuim S.-Amieríku. í „Dáleidd
þjóð“ hef ég reynt að lýsa
skefjalausiu kynlífi, og oflbeldi
sem oft á sér ekki neinn tilgang,
en þetta tvennt er stöð'ugt ein-
kenni Brasdlíu. Því miður bein-
ist cflbaldið eklki að nednu á-
kveðnu man-kmiði, og eins er
slæmt að kynilffið skuli etoki
háð mieiri sjálfstjóm. Ég álít að
hér sé að leita þýðingarmdkill-
ar ástæðu þess, að ailþýða
manna hefur ekki náð meiri
tökum. Bf þessu hefði verið
öðruvísi farið væri sennilega
komin algjör marxistísk bylting
í Brasilíu."
— Eru ffilmur þínar og ann-
arra kvikmyndalhöflunda gerðar
í þeiim tilgangi að ýta undir eða
reyna að fllýta fiyrir þess háttar
byltingu?
Rocha: „Beiting byltingarof-
beldis seim gæti ef tdl vill tek-
izt í Cólombíu, Venezuela eða
Bólivíu, er flófcið mál í Brazil-
íu, þar sem þjóðfélag okkar er
annars vegar mijög háþróað
efnahagsilega og hins vegar eru
hér miljónir fbúa sem Jifla í
skelfilegri fátækt. Þess vegna
er eriitt um að dasma, hvort
kenningar Kúbu-byltingairinnar,
kenningar Castrós, Guevara eða
Debrays eiiga lóka við í landi
miínu. Um þetta vandamál er nú
rætt meðal róttækra mennta-
manna. Hvað sineirtir Cinema
novo, eru kvikmynddrnar að
nokikru þjóðfélaigsódeilur, að
nokkru fraimlög í stjómmáila-
uimræðumar, en einnig byltinga-
sinnuð verik í beinni skilningi.
En það væri allt ofl einföld
skýring að segja að Cinema
novo-hreyfinigin hefði byitingu á
stefnuskrá sdnni. Hitt er annað
mál, að ýmsir otokar hefðu ekk-
ert á mlóti henni.“
— Kommúnistastúlkan í „Dá-
leidd þjóð“ segiir, að það sé
ekki hægt fiyrir mann að yrtoja
ljóð og beita sér í stjómmálum
saimtímis. Er það einnig þín
skoðun?
Rocha: „Já. Sjólfur hef ég ort
Ijóð, og ljóð eru mikilvæg til
þess að skynja hluti og eðli
þeirra, en í lífii virkra daiga í
Brasilíu eru orð skáldsins á-
hrifalaius og í hinum edginlegu
stjómmóium okkar eru þaiu ail-
gjörlega gagnslaus. „Dáleidd
þjóð“ fjallar um mann, sem
ætlar að hætta að yr'kja ljóð en
beita sér þesis í stað að bylt-
ingu. Öríög hans verða átakan-
leg, því hann hefur skilið að
með orðum getur maður ekki
komdð nednu til ledðar, en þar
sem hann er skóid, skortir hann
raunhæfan undirbúning tii ait-
hafna á stjómmólas'Viðinu.
Þetta er mjög brýnt og mikið
vandamiál í Brasilíu og í öðrum
löndum S-Amerítou, þar sem
fiorystumenn byltingarstefnunn-
ar em menntamenn og þedr
einu sem í reynd eru sér með-
vitand'i um hið hörmiuiega þjóð-
félagsástand, fátæktina, fjölda-
hungr-ið og stéttakúgunina. Þedr
eru lítið brot þjóðarinnar og
allur þorri þeirra er nákvæm-
lega eins. og hetjan í kvikmynd
minni er situndum, lamaðir af
vonleysi og örvæntingu vegna
þess að geta ekki komið neinu
til leiðar. Þetta varðar einnig
kvitomiyndaihöfunda Cinema
novo. Allir höfuim við hvað eft-
ir annað spurt sjálfa okikur
hvort tovikmyndir hafi yfirleitt
notokurt gildi, eða hvort við
ætturn etoki héldur að fást við
eitthvað annað, sem yrði áhrifa-
meira í bairáttunni fyrir nauð-
synlegum þjóðfélagsþreytingum.
Hingað til hefur okikur tekizt að
telja oikkur trú um, að kvik-
myndin með 'fjöldadreifingunni
og áhrifamætti myndarinnar
fiaim yfir prentað 01-ð, væri
vænlegri til áhrifa en krveð-
skapur. En það þýðir ekki að
þetta sé útrætt mál, öðru næri'
Svartur guð,
hvítur djöfull
Myndin lýsdr hörmulegum
lifsskilyrðum fátækra bænda í
harðbýlum norðausturhéruðum
Brasilíu. Það mætti benda á
Spánarlýsinigu Bunuels „Brauð-
laust land“ til samanburðar, en
Rocha er ekki súrreaiisti. 1 fyrri
hluta myndarínnar ern áhrifa-
miklar og nátovæmar lýsingar á
héraðinu og vanmóttur hinnar
strjálu byggðar gagnvart nátt-
úruöflunum ér augljós. Bóndinn
Manuel og kona hans Rosa
vinna þögul með fruimstasðum
tréverkfærum, ískur og brestir
áhaldanna eru einu hljóö mynd-
arínnar á stundum. Manuei er
kúgaður af landeigandanum og
í baráttunni fyrir lífi sínu ledt-
ar hann styi-ks og ráða hjá of-
stækisflullum spámanni, Sebast-
ian að nafni, sem boðar hjátrú-
ariullum fótæklin'guim himna-
riki á jörð. En sæluríki Se-
bastians fæst aðeins sem um-
bun fyrir mieird'æti og blóðugar
þjóningar. Rosa trúir ekki loforð-
um spámannsins og getur ekki
beygt sig randir lífspeki hans, en
Manuel leggur á sdg ýmsar
þjáningar, m.a. storíöur hamn á
hnjánum með hnullungsgrjót á
höfðinu. Kröflur Sebasihians
verða sífellt meiri og miedri og
ná hómaríd er Manuel fómar
syni sínum við trúaríega athöfn.
Rosa drepur spámanninn f
hefndarskyni.
Framihald á 9. síðu