Þjóðviljinn - 25.05.1975, Side 17

Sunnudagur 25. mai 1975 ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 17
ÞORSTEINN JÓNSSON:
kvíkmyndakompa
Gamall maður og ungur dreng-
ur á ferö með klyfjahesta. Þeir
fara um landið, hverfa slöan
skyndilega og sjást aldrei meir.
Hvergi kemur fram, hverjir
þeir eru, hvert þeir eru að fara.
né nokkuð annaö, sem gæti skýrt
tilgang atriðsins. Ingólfur bóndi
á Selfossi riður meðfram árbakka
ásamt dóttur sinni Guðnýju. Þau
fara af baki, ræðast eitthvað við
og rjúka siöan af staö.
Innskotsatriði, Lénharðsmenn
þeysa um héruð. Siðan sjást þau
feðgin enn leggja af stað úr sömu
kvosinni.
Eysteinn sést á gangi á víðáttu-
mikilli sléttu. Leiðir þeirra
Lénharðs skerast, Eysteinn held-
ur áfram án þess að stansa, en
Lénharður og hans menn snúa við
og elta Eystein. Þeir fjarlægjast
áhorfandann. Þá sjást þeir
skyndilega úr gagnstæðri átt ofan
frá eins og áhorfandanum hafi
verið lyft á pall á miðri sléttunni
til þess að hann sæi betur yfir
hópinn. Samt sést ekkert fleira en
I mynöskeiðinu á undan. Þarna
hefur hækkað sjónhorn enga
dramatiska þýöingu. Auk þess
brýtur skeytingin á tvennan hátt
stafsetningarreglur kvikmyndar.
Bæði myndskeiðin hafa sömu
myndstærö, og seinna mynd-
skeiðið er tekið úr gagnstæðri átt
við hitt og ruglar þess vegna
rúmskyn áhorfandans.
Messa. Presturinn sést framan
frá við altarið. Tökuvélinni er lyft
þannig aö kirkjugestir birtast á
bakvið og hvolfast yfir prestinn.
Athyglin færist af prestinum á
gestina. Nýtt myndskeið, og nú
sést presturinn aftanfrá og hann
snýr sér þannig að við áhorfand-
anum blasir svipuð mynd og I
byrjun með nýju baksviði.Siðan
eru þessar sömu myncfir éndúr-
teknar. Hin dramatíska hreyfing
tökuvélarinnar i fyrsta mynd-
skeiðinu er ekki I neinum tengsl-
um við atburöarásina.
Myndskeiðið er fremst I mynd-
kaflanum, og hjálpar þess vegna
áhorfandanum fyrst og fremst til
aö átta sig á staðháttum. t slikt
staðháttamyndskeið á þessi
áhrifamikla tökuhreyfingu ekkert
erindi. (Þetta er eina tökuhreyf-
ingin af þessu tagi i allri kvik-
myndinni). Eftir þetta myndskeiö
hefur áhorfandinnáttað sig á stað-
háttum, og þess vegna þarf ekki
að sýna honum fleiri staðhátta-
myndir. Allt þetta ruglar áhorf-
andann i riminu og dregur úr á
hrifum nærmyndanna af kirkju-
gestum, sem eru aðalatriði
myndkaflans.
Þannig má lengi telja upp ýmsa
myndkafla I kvikmyndinni Lén-
harður fógeti og lýsa göllum I
byggingu hennar. Að þvi leyti
væri hún vel fallin til kennslu I
kvikmyndagerð.
Gallarnir I kvikmyndafrásögn-
inni eiga sér tvær meginorsakir.
Onnur erikvikmyndastjórninni og
hin I byggingu (tökuhandriti)
kvikmyndarinnar.
Þar sem ég þekki til er venjan
að einn maður gegni kvikmynda-
stjórn. Hér á landi er aö skapast
sú venja að kvikmyndastjórn
sinni tveir menn, annar stjórni
leiknum og hinn upptökunni og
sviðsetningin kemur sennilega I
hlut beggja. An þess að hafa
reynslu af þessu fyrirkomulagi
get ég þó fullyrt að þaö hlýtur að
gera óvenjulegar kröfur til sam-
starfs og einhugs þessara tveggja
manna. Þótt kvikmyndagerð sé
samstarf margra aðila, þá er afar
sjaldgæft að hver einstakur
starfskraftur kvikmyndar geti
unnið sjálfstætt. Þaö þarf að
samræma framlög hinna ýmsu
starfskrafta til þess að heimildar-
myndin verði ekki tómur rugling-
ur. Það er starf kvikmyndastjóra
að haga starfinu þannig að
framlag hvers og eins njóti sin
sem best og beinist að sama
marki. Þetta hefur alls ekki tekist
i Lénharði fógeta.
Atburðir gerast án þess að
áhorfandinn fái tilfinningu fyrir
Svallveislur Lénharösmanna taka drjúgan tlma I kvikmyndinni,
MISTÖK TIL
AÐ LÆRA AF
staðnum og umhverfinu. Inni-
atriöin virðast öll vera tekin I
sama skálanum nema
nauögunaratriðið og messan.
Lénharösmenn flengriða við
sjóndeildarhring nokkrum sinn-
um og ýmsir menn riöa inn á milli
stórra steina, en hvaðan þeir
koma eða hvert förinni er heitiö
er ráðgata þar til heimafólk á
hverjum staö þekkist. Leiktjöld
og svið njóta sin engan veginn og
starf leikmyndateiknara er þvi að
mestu leyti unnið fyrir gýg.
Verkefni kvikmyndatöku-
mannsins heföi meöal annars átt
að vera það, að lýsa eða gefa til-
finningu fyrir sviöinu með þvi að
mynda leiktjöldin og fella þau inn
i atburðarásina. Það tókst ekki.
Auk þess er myndbygging viða
slæm.
Klippingin er klaufaleg i atrið-
um, þar sem ekkert gerist annað
en að persónur standa I hrókasam
ræðum. Klipparinn tekur það til
bragðs að klippa frá viðmynd á
nærmynd og aftur á viömynd,
hoppa fram og aftur meö
áhorfandann til þess að reyna að
bæta fyrir galla i tökuhandriti.
Léttvægt myndefni er brotiö
niöur I mörg myndskeiö án þess
að þess sé þörf vegna atburða-
rásarinnar. Hins v. má segja
að rennsli sé gott I myndinni og
hún sé ekki beinlinis langdregin.
Fyrrnefndum ástæðulausum
klippingum fylgir hljóðmaðurinn
eftir með þvi aö hoppa fram og
aftur með raddstyrk leikenda og
vekja ennþá meiri athygli á göll-
unum. Myndhljóðin (effektar)
elta hverja smáhreyfingu af
nákvæmni, en þeim er ekki fengiö
neitt dramatiskt hlutverk. Þess
vegna rugla þau áhorfandann og
beina athygli hans að smáatrið-
um.
Galli I tökuhandriti getur leitt
til keðju af mistökum á ýmsum
stigum. Mistök eins starfsmanns
eyðileggja starf annars. Það er
starf kvikmyndastjórans aö
koma i veg fyrir slikt.
Undirbúningur handrits aö
leikinni kvikmynd fer fram á
nokkrum stigum. Fyrst er gerð
myndlýsing, sem er fáeinar siður
og lýsir I höfuödráttum persónum
umhverfi og efnisþræöi kvik-
myndarinnar. Þessari myndlýs-
ingu fylgja gjarnan skýringar,
þar sem gerö er grein fyrir
inntaki verksins og tilgangi og
auk þess upplýsingar um
framkvæmdaatriði svo sem
nauðsynleg tæki, mannafla, leik-
tjöld o.s.frv. Siðan er skrifað
söguhandrit meö öllum efnis-
þræðinum og samtölum. úr sögu-
handritinu er unnið tökuhandrit.
Þai' er efnið brotið upp i mynd-
kafla og myndskeið. Hverju
myndskeiöi fyrir sig er nákvæm-
lega lýst. Tilgreint er hvaö gerist,
hverjir séu i myndinni, hvað sé
sagt, hvaö heyrist af hljóðum,
myndstærð myndhorn og áætluð
lengd myndskeiösins. Reglan er
sú, aö kvikmyndastjóri er annað-
hvort höfundur eða samhöfundur
tökuhandrits. Við leikna kvik-
mynd, þar sem allt er samið og
sett upp, er ekki hjá þvi komist að
verja miklum tima I gerð töku-
handritsins. Þaö eitt getur hindr-
að óbætanleg mistök I upptökunni
og óyfirstiganleg vandamál I
klippingu.
Ýmis atriði meöal annars
fyrrnefnd leikhúsatriði, þar sem
fólk hittist á ýmsum stöðum,
(jafnvel I óbyggöum) tekur tal
saman og skilst, atriði yfir utan
kirkjuna, atriði fyrir utan bæinn á
Selfossi, benda til þess að ekki
hafi veriö vandað til tökuhand-
ritsins á Lénharði fógeta. Sá
grunur læðist jafnvel aö manni,
að tökuhandrit hafi aldrei verið
gert.
Ég hef hér fjallaö um
myndræna byggingu Lénharðs
fógeta og leitt hjá mér að ræða
hinn uppskrúfaða texta myndar-
innar, efniviðinn (upphaflega
leikritið) og frammistöðu leikara.
Einnig hef ég viljandi lagt
aðaláherslu á galla myndarinnar
og ekki hirt um að hrósa þvi sem
vel er gert, vegna þess að gallarn
ir I myndfrásögninni eru svo al-
varlegir að hrósvert athæfi inn á
milli fellur eins og hvert annað
vindhögg.
Þó leitt sé frá að segja, er
myndin að gæöum ekki betri en
gerist um myndir námsfólks i
kvikmyndaskólum. Slikir skólar
eru einmitt reknir fyrst og fremst
til þess að veröandi kvik-
myndafólk geri fyrstu
óhjákvæmilegu mistök sin við
ódýra framleiöslu. Þannig er
komið I veg fyrir að mistökin
kosti tugi milljóna.
„Gæfan veltur á ýmsum endum” — Lénharður treysti þvl að hann gæti farið slnu fram vegna sundur-
lyndis íslendinga, en svo fór að lokum að höfðingjar og ' biiandkaliar tóku sig saman og handtóku hann