Þjóðviljinn - 24.06.1979, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJOÐVILJINN Sunnudagur 24. júni 1979
Foreldrum stendur au&vitaö
ekki á sama i hvaöa skóla börn
þeirra ganga. Einnig hér á
tslandi spyrja menn eftir
,,góöum” skólum eöa „vond-
um” — en hér hefur á undan-
förnum áratugum veriö svo
mikiö um tilfærslur á búsetu,
svo örar breytingar hafa oröiö á
stéttaruppruna námsfólks, aö
slikar skiptingar hafa ekki oröiö
eins djúptækar og viöa annars-
staöar. Meö fáum undan-
tekningum sýnist mönnum aö
góöur skóli sé sá sem hefur
krækt sér i góöa kennara, skóla-
stjóra osfrv. Allt veröur þetta
mál sýnu alvarlegra og pólitisk-
ara þegar einkaskólakerfi er
starfrækt viö hliöina á almenn-
um skólum og geta einka-
skólarnir bæöi lagt meira fé i
starf sitt og valiö úr nemendum
og fyrir sakir bæöi skráös náms
írangurs og stéttbundinna heföa
opnaö fleiri leiöir i framhalds-
námi og stööuvali siöar meir en
almennir skólar geta.
Meö öörum oröum: Fólk
hefur viöa um lönd og héruö
ástæöu til aö ætla, aö sá sem
kemst í „réttan” skóla muni
vegna öörum betur i lifinu.
Skólar áhrifalitlir?
Margir sérfræöingar hafa
haldiöfram þvi gagnstæöa. Þeir
segja einatt, aö skólar hafi
harla litil áhrif á hæfni og
þroska nemenda. Þaö skipti
mestu hvaö menn hafa meö-
feröis inn i skólann — hvort sem
þar er nú um hinar frægu arf-
gengu gáfur aö ræöa („afi hans
var nú f jandi skýr karl”) eöa þá
vinsamlegt og þroskavænlegt
andrúmsloft i frumbernsku.
Ef aö þvi er slegiö föstu aö
skólinn skipti litlu máli fýrir
þroska manna og framfarir og
getu, þá má aö sjálfsögöu draga
af þvi ályktanir sem stefna 1
ýmsar áttir.
Einhver kann aö segja: Þaö
;r þá gagnslaust fyrir miö-
stéttirnar aö vera aö sinu si-
fellda poti viö aö koma krökk-
unum sinum i „góöa” skóla.
En hugmyndin um „hlut-
leysi” skólans er yfirleitt notuö i
öörum tilgangi og nokkuö
skuggalegri. Cyril Burt, Hans
Eysenck og fleiri sálfræöingar
hafa ályktaö sem svo: greind og
námshæfileikar eru fyrst og
fremst arfgengir eiginleikar.
Þetta þýöir aö „jafnrétti” i
skólamálum gerir ekki annaö en
aö draga úr starfi og árangri
hinna gáfuöu. Þeir sögöu fleira
(einkum Cyril Burt); þeir sögöu
iö valdi og auöi væri, þegar allt
kæmi til alls, skipt eftir hæfi-
leikum, eftir þvi hvernig efna-
hagskerfiö verölaunar menn
fyrir „góöa” erföastofna. Meö
öörum oröum: menn byrjuöu á
aö gera ráö fyrir þvi aö gáfur
væru fyrst og frmst „örlög”; ef
aö máttleysi skólanna er viö
bætt kemur það út, aö það sé
rangt og skaölegt aö stefna aö
meira jafnrétti i skólamálum.
Endurðm af þessu höfum við
heyrt i kvörtunum hérlendis um
aö menntaskólarnir séu orönir
mun lélegri en fyrr vegna þess
hvemörgum hefur veriö hleypt
inn i þá.
Falsanir um gáfnafar
Þessi hugsunarháttur varö
Satt
fyrir meiriháttar skakkaföllum
þegar Cyril Burt, einn frægasti
uppeldis- og sálarfræöingur á
Vesturlöndum, var eftir aö hann
lést árið 1971 afhjúpaður sem
meiriháttar visindasvikari.
(Burt var einn helsti talsmaöur
hóps sem kenndur var viö svo-
nefnda „Svörtuskýrslu” og hélt
þvl fram aö nútima skólakerfi
tæröi upp menntastuöulinn).
Burt var frægur fyrir rannsókn-
ir slnar á eineggja tviburum,
sem höföu alist upp sitt i hvoru
lagi — og sýndu athuganir hans,
aö sú skoöun væri rétt, aö upp-
lag, erföastofnar en ekki upp-
eldi og umhverfi réöi mestu um
gáfnafar allt. Siöar kom á dag-
inn aö flestir þessir tviburar, ef
ekki aliir, voru hreinn tilbúning-
ur, sem og kona sú sem átti aö
hafa aöstoðað Burt viö þessar
rannsóknir. Siöar þegar Burt
bar fram skýrslur sem áttu aö
sýna fram á samræmi milli
gáfhafars og stéttarstööu voru
linurit hans svo „fullkomin” aö
þau voru óhugsandi — og var
reyndar hægt aö draga fram
margt fleira varhugavert um
þau siðar.
Til hvers að ganga i
skóla?
En þó aö þessar uppljóstranir
væru mikiö áfall fyrir oftrú
manna á arfgengu gáfnafari, þá
var ekki þar meö sagt, aö þagg-
aö væri niöur I þeim sem héldu
þvi fram aö skólar breyttu
nemendum sinum aö sáralitlu
leyti. Bandariskar og breskar
athuganir á miklum fjölda
nemenda þóttu sanna þaö sem
Hans Eysenck sagöi i „Svörtu
skýrslunni” 1975: „Mennta-
frömuöir eru aö gera sér æ betri
grein fyrir þvi aö börn fara úr
skóla i stórum dráttum með
þann sama farangur og þau
höföu meö sér þegar i skóla
kom, áhrif skólans I þvi aö
stuöla aö „jöfnuöi” eru svo litil
aö vart er mælanlegt”.
Christopher Jencks geröi i' bók
sinni „„Misrétti” (1972) grein
fyrir hlutföllum milli þeirra
þátta sem hann taldi ráöa „mis-
jöfnu næmi og skilningi”.
Erföaeiginleikar réöu 33-50%,
umhverfiö 25-40% lengd skóla-
göngu 5-15% og takiö nú eftirj_
gæöi barnaskólamenntunar
aöeins 3% og gæði miðskóla*
menntunar aöeins 1%! (Þaö er
ekki nema von aö spurt hafi
veriö I þessu samhengi: Til
hvers fjandans voru menn þá aö
ganga í skóla?). Þaö skal fram
tekiö aö Jencks þessi taldi „um-
hverfið” fyrst og fremst vera
heimiliö en varla skdlann, en
hannsagöiaö skólinn „staöfesti
misjöfnuö, en skapaöi hann
ekki”.
Ekki alis fyrir löngu sendi
Michael Rutter, prófessor viö
Lundúnaháskóla, frá sér mikla
skýrslu, sem gengur mjög ræki-
lega og skemmtiiega I gegn
hugmyndum af þessu tagi.
Skýrslan heitir „Fimmtán
þúsund stundir” og er þar átt
viö þann tima sem Nonni eða
Gunnar eru i skóla.
Skólar breyta
nemendum
Rutter og samstarfsmenn
hans sýna fram á þaö aö skólar
ná griðarlega misjafnlega mikl-
um árangri aö þvi er varðar
andlegan þroska nemenda. Að
bvi fer fjarri aö skólar séu
kyrrstæðir speglar þjóðfélags-
skipunarsem þeir risa af. Þvert
á móti: Sýnt er fram á, að
skólar sem eru I næsta nágrenni
(enskar borgir eru mjög stétt-
skiptar eftir hverfum eins og viö
vitum) ogfá nemendur sem eru
nákvæmlega úr sama umhverfi
og hafa nákvæmlega sömu for-
sendur til náms sýna glfurlega
misjafnan árangur með starfi
sinu. Og þessi munur er
enganveginn redstur á tilviljun-
um: Þaö er hægt aö rekja hann
tiltiltekinnaeiginleika skólanna
sem félagsstofnana og til færni
og starfssiögæöis kennaranna á
hverjum staö. A ystu jöörum
þess litrófs sem rannsóknin
sýnir Rutter firnalegan mun:
þau börn sem minnst geta I
bestu skólum sem skoöaöir eru
ná sama árangri og þau sem
mest geta i verstu skólunum
Ekki á kostnað hinna
greindustu
Meira en svo: i skólum þar
sem börn meö meöalhæfni stóöu
sig betur en i meöallagi reynd-
ust færustu börnin einnig betri
en búast mátti viö.
Þetta er eins og Michael
Rutter tekur fagnandi fram,
ansi góð röksemd gegn þeirra
sem hrifnir eru af úrvals-
nemendum ogsegja aö „magniö
veröur á kostnaö gæöanna”. En
þar meö gera þeir ráð fyrir þvi
aö þaö sé ekki hægt aö veita aö-
stoö meðalgreindum börnum
nema á kostnaö þeirra sem
gáfuöust eru. Hinsvegar, segir I
ýtarlegri greinargerö i New
Statesman um rannsóknina.
veröur menntun i ljósi skýrslu
Rutters ekki pot á kostnaö
náungans, heldur sveigjanlegt
ferli þar sem „einstaklingar
geta aöstoöað hver annan viö aö
bæta færni sina meö þeim hætti
sem fáir eöa engir gætu einir”
— að þvi tilskildu aö gott skipu-
lag og nauösynleg siöferðisorka
séu til staöar.
Of langt mál væri aö telja upp
þaö sem skýrsla Rutters staö-
festir eöa hvaöa fordóma hún
rifur niöur. Hér skal ýmislegt
upp taliö:
Sjálfsagi og skipulag
Námsárangur var góður þar
sem kennarar ætluöust til mik-
ils af nemendum sinum, þar
sem nemendur uröu þess varir
að starf þeirra var metið og þar
sem skólabókasöfn voru mikiö
notuö.
Besta agaformið reyndist
sjálfsagi nemenda I starfi, sem
örvaður var af auöskiljanlegum
skýrum leiðbeiningum.
Hrós, hvatningar og þaö aö
börnum er falin viss ábyrgö
höföu miklu meiri áhrif á þau en
refsingai. (Þegar á heildina var
litiö sýndust refsingar næsta
áhrifalitlar á árangur og fram-
komu nemenda).
Reynsla, áhugi og samvisku-
semi kennara eru mjög áhrifa-
sterkir þættir. En einstakir
kennarar veröa ekki aöeins
misjafnir i raun sem ein-
staklingar þvi samskonar
hegöun kennara getur haft mis-
jöfn áhrif eftir skólum. Góður
samstarfsandi milli kennara og
gott skipulag alls skólastarfs
reynist þannig jafnvel enn
þyngra á metunum en eigin-
leikar hvers um sig.
Kröfugerð
Aö sjálfsögöu gerir skýrsla'
sem þessi skólann ekki al-
máttugan. Nemendur veröa
aldrei „eins” — en niöurstööur
hennar benda bæöi til mikilla
möguleika skólans til aö breyta
nemendum og svo sérstaklega
til möguleika á þvi aö hann geti
unniö með góöum árangri aö
félagslegu jafnrétti. Og rann-
sóknir af þessu tagi eru, ef
niöurstööur þeirra slast út i al-
menningsálitiö, liklegar til aö
auka kröfugérö til skóla — sem
veröur ekki svaraö nema meö
þvi, aö bæöi sé skólinn 1 sifelldri
endurskoðun, og aö samfélagiö
sýni honum þaö örlæti sem
mikilvægi hans gerir tilkall til.
AB. (Aöalheimild New States-
man)
Fyrrum
dagblöð
Frankós
lögð niður
Sex rikisrekin dagblöö á Spáni
hafa veriö lögö niöur. Þetta er liö-
ur i aö minnka hallann á fjöl-
miölakeöju þeirri sem spænska
rikiö tók i eigu sina eftir dauöa
Frankós.
Fjölmiölahringurinn saman-
stendur af 35 útbreiddum lands-
hlutablööum og 56 útvarpsstööv-
um og var i einu Þjóðarhreyfing-
ar Frankós i 40 ár. Þjóöarhreyf-
ingin var eini leyfilegi flokkurinn
á valdatima Frankos. Þegar
Frankó lést 1975 og hreyfingin
leystist upp tók rikið viö rekstri
fjölmiölahringsins. Astæöan fyrir
þvi að einmitt þessi sex dagblöð
hafa verið lögð niöur öörum
fremur er sú aö halli þeirra hefur
veriö um 921 þúsund peseti á ári
eöa um 440 miljónir Islenskar
krónur.
frumleg flóttaaðferð 10,6 cic,
sigrún
Þreyttir
Danir
Danir eru siappir samkvæmt
siöustu læknaskýrslum. Þriöji
hluti ailra Dana um fertugt er i si-
felldri orkukreppu allt áriö. Þeir
eru ávallt þreyttir og eiga I erfiö-
leikum meö aö skila fullum
vinnuafköstum.
Miöaidra Danir mjög þrcyttir
Þetta kemur fram i skýrslu
sem tveir danskir læknar hafa
samiö eftir viötækar rannsóknir i
úthverfum Kaupmannahafnar.
Þeir hafa talaö viö 1052 mann-
eskjur sem eru fæddar áriö 1936
og spurt um likamlega liðan
þeirra. 33% svöruöu aö þau væru
sífellt þreytt. Þreytan er helmingi
meiri hjá konum en körlum.
Þetta þreytta fólk kvartar einn-
ig yfir öörum krankleika: Höfuö-
verk, bakveiki og magaveiki. En
ekki hefur verið sannaö beint or-
sakasamband milli þessara
verkja og þreytunnar.
— Þreytan er mjög algeng, en
viö vitum enn ekki hvort hún er
varanleg eöa hvort hún liöur hjá.
Við vitum ekki heldur af hverju
þreytan stafar, segja læknarnir
tveir.
Flóttaaðferð
Þeir Kinverjar sem einhverra
hluta vegna vilja flýja Alþýöulýö-
veldiö og koma sér fyir til Hong
Kong hafa nú fundiö upp nýja aö-
ferö til aö komast yfir landamær-
in.
Aöferöin er okkur Noröur-
landabúum gamalkunn þótt ekki
hafi hún verið notuö i þvi skyni að
flýja land: skiöaiþróttin. Flótta-
fólkiö spennir einfaldlega á sig
skiöi og þeytist yfir mýrarnar á
meiri hraöa en hlaupandi mann-
eskja. 1 ár hafa um 44 þúsund
flóttamenn verið handteknir i
Hong Kong og sendir aftur til föð-
urhúsanna. Hins vegar segir ekki
hvort allir hafi veriö á skiöum.
* sunnudagspistill
Eftir
Árna
Bergmann